خروج، فیلمی برای امروز از فیلمسازی که فرزند زمانه خویش است

گروه هنری_سید محسن عبدالهی: ابراهیم حاتمی کیا با فیلمی جدید به جشنواره فیلم فجر بازگشته است. خروج جدیدترین اثر حاتمی کیا شاید متفاوت ترین فیلم در کارنامه فیلمسازی او تلقی شود اما واقعیت آن است که این فیلم متعلق به فیلمسازی است که همچون همیشه فرزند زمانه خود بوده و اگر به موضوعی غیر از این پرداخته می شد، اتفاق غریبی از سوی حاتمی کیا رخ داده بود.

 

به گزارش بولتن نیوز، در مطلب پیشین پیرامون فیلم پوست گفته بودم که جای نقد فیلم در روزهای جشنواره نیست و فیلم ها باید اکران عمومی پیدا کنند تا بتوان به صورتی جدی به نقد آن ها پرداخت. در مورد خروج حاتمی کیا نیز سعیم بر آن است که از همان قاعده پیروی کنم اما کمی مفصل تر. حاتمی کیا بر خلاف جریان معمول سینمای ایران این بار به سراغ مشکلات کشاورزان و روستاییان رفته است. او دست روی داستان انسان هایی گذاشته که سینمای ایران کمترین ارزشی برایشان قائل نشده است و اگر زمانی به آن ها پرداخته، تنها یک زندگی نکبت بار از ایشان نشان داده اند و یا حال و هوای عرفانی و سیر و سلوک را در جغرافیای روستا به تصویر کشیده اند. کسانی که در موقع جنگ و سختی از جان و مال و خانواده خود می گذرند برای اسلام و همین آب و خاک و انقلاب، اما زمانی که دچار مشکل می شوند و نیاز به یاری دارند، کسی حاضر نیست به حرف آن ها گوش کند.

 

روستاییان خروج اهل جنگ و جبهه و جهاد هستند و حتی فرزند شخصیت اول داستان، در ابتدای فیلم به شهادت می رسد تا جنس قهرمان داستان مشخص شود. حاتمی کیا به دنبال این نیست که بر خلاف برخی که هنگام ساختن فیلم اجتماعی تمام تلاش خود را می کنند تا شخصیت های داستانشان را جدا از نظام و حکومت نشان دهند، قهرمانش یک فرد بی تفاوت به نظام و تنها در پی مشکلات خود باشد. قهرمان داستان نه تنها رزمنده قدیمی است، بلکه فرزندش را نیز یک مدافع وطن بار آورده است. قهرمان داستان حاتمی کیا به درستی یک معترض است و نه اغتشاش گر. او مرز میان اغتشاش و اعتراض را مشخص می کند و میلی ندارد که کار خلافی انجام دهد و تنها به دنبال گرفتن حق خود است.

 

 این داستان در کنار کارگردانی بی نظیر حاتمی کیا که به جرات می توان گفت سطح کارگردانی و فیلمسازی در ایران را چند پله بالاتر برده است، در قالب وسترن ساخته شده است. خروج را می توان یک وسترن با مولفه هایی واضح قلمداد کرد. از انتخاب فرامرز قریبیان که استادانه می تواند بار تک قهرمان کار را به دوش بکشد تا موقعیت های شوخ طبعانه فیلم و نماهای فوق العاده ای که از مشخصه های سینمای وسترن هستند، همگی در کار وجود دارند.

خروج را برخی به غلط فیلمی متفاوت از حاتمی کیا قلمداد می کنند در حالی که این حاتمی کیا، همان کسی است که آژانس ششه ای را ساخته است. آن جا قهرمان داستان یک فرمانده قدیمی است که بر سر آرمانش قیام کرده و اینجا نیز یک رزمنده پیر که پدر شهید امروز وطن است، بر علیه ظلم آشکار برخی از دولتی ها دست به خروج زده. آن جا حاتمی کیا تلخ ترین لحن را برای گفتن صحبتش انتخاب کرده است زیرا فضای داستان اجازه می دهد تا او تلخ باشد اما در خروج با توجه جدی به جنس شخصیت ها و سن و سالشان، به درستی از تلخی غیر واقعی پرهیز کرده است. البته که شاید مهم ترین و تنها اشکال وارده به فیلم همین نکته باشد.

حاتمی کیا همانگونه که خود نیز در کنفرانس خبری فیلم گفت قصد نداشت فیلمی تلخ بسازد. به همین دلیل اتفاقا فیلم نتوانسته تمام ظرفیت های خود را آزاد کند و اعتراض مطرح شده در سطح باقی مانده است. اگر این اتفاق رخ نمی داد، فیلم لاجرم لحن گزنده تری پیدا می کرد و مسائلی مطرح می شد که دیگر امکان شوخی با آن ها وجود نداشت. همین دوری از گزندگی و تلخی، موجب شده که همه ظرفیت داستان متفاوت فیلم شکوفا نشود که البته این امر نه بابت خام دستی حاتمی کیا بلکه عامدانه اتفاق افتاده است. در تدوین نیز به نظر می رسد که اگر برخی از صحنه ها حذف شوند و فیلم اندکی کوتاه تر شود، فصل میانی کار نیز همچون شروع طوفانی و پایان اثرگذارش، می تواند روند خوبی به خود بگیرد. اما در شکل کنونی متاسفانه فیلم در پرده دوم دچار افتی می شود که شاید تماشاگر را خسته کند.

 

القصه این که خروج ابراهیم حاتمی کیا ادامه ای است منطقی در روند فیلمسازی کسی که همواره سعی کرده همگام با اتفاقات جامعه حرکت کند و در زمان حاضر زندگی کند. حاتمی کیا بر خلاف ادعای آن کسانی که با شلوغ بازی و پست گذاشتن در اینستاگرام به دنبال اثبات علاقه خود به مردم هستند، با شجاعت تمام درکنار مردم ایستاده و صدای اعتراض آن ها نسبت به ناکارآمدی ها گشته است. او نه مانند برخی مدعیان با سیاه و کثیف نشان دادن بیش از اندازه جامعه می خواهد اعتراض کند و نه قصد دارد از جامعه فاصله بگیرد و در خیالات خود سیر کند. خروج همان اثری است که امروز باید در سینمای ایران ساخته می شد تا تصویری حقیقی از عامه مردم همین جامعه و شکل اعتراضشان و جنس و خمیره ای که دارند، بر روی پرده نقره ای نقش بندد و نه یک نقاشی درهم و برهم سیاه که مشخص نیست حرف چند درصد از مردم کشور است.