امنیت و تدارکات منسوبی از امنیت، چالش این روزهای قاره سبز

گروه بین‌الملل ـ مصطفی مطهری*: ماهیت وجودی سازمان پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو این روزها مورد تشکیک قرارگرفته است. تهدیدات واشنگتن مبنی بر عدم تأمین بودجه و منابع مالی این سازمان در صورت ادامه روند کلاسیک عدم تعهد اروپا به پرداخت به‌روز هزینه‌های دفاعی – امنیتی این سازمان که فلسفه شکل‌گیری آن با امنیت اروپا در ارتباط است به چالشی جدی و جدید برای اروپا تبدیل‌شده است. ازاین‌رو موضع‌گیری‌های سران اروپایی درباره آینده ناتو و بدیل‌های جایگزین آن، این روزها موضوع داغ رسانه‌ها است.

به گزارش بولتن نیوز، واقعیت‌های پنهان ماجرای پدیدار شده ناتو برای اروپا گویای واقعیت‌های ژئوپلیتیکی یورو در جهان امروز با اصطلاحات و عناوینی از تک‌قطبی، چندقطبی و یا یک – چندقطبی است. بدان معنا که اروپا از این به بعد در کشاکش کنشگری‌های منطقه‌ای – جهانی باید به فرصت‌های درون‌قاره‌ای و امکانات و ظرفیت‌های منطقه‌ای خود در اروپا اتکا کند.

به عبارتی چاره‌اندیشی‌ها برای حصول به امر فرصت سازی‌ها و قابلیت پروری ها در شرایط موجود با چنگ زدن به ریسمان امنیت‌گرای هژمون (ایالات‌متحده آمریکا) برای اروپا که به عادتی چند دهه‌ای تبدیل‌شده است اکنون دیگر به‌مانند سابق نیست و با چالشی بس قابل‌توجه مواجه شده است؛ ازاین‌رو راه‌حل‌های پیش روی آن‌ها نه‌تنها متعدد نیست بلکه محدود نیز است و به‌فوریت، نیاز به تصمیم‌گیری در سطح کلان منطقه‌ای علیرغم اختلاف دیدگاه‌ها و سلیقه‌ها دارد. چراکه برای برون‌رفت از قبض ژئوپلیتیکی – امنیتی موجود که در دهه‌های گذشته دیکته‌ای نیز بوده است باید راهبردهای حفظ شونده و درعین‌حال بسط گرا را اتخاذ کنند.

وقتی‌که در چند روز گذشته «امانوئل ماکرون» رئیس‌جمهور فرانسه از مرگ مغزی ناتو سخن گفت، اروپا و موجودیت این قاره را در آینده با چشم‌اندازی ناامیدکننده ترسیم کرد، گویا رؤیای امنیت اروپا بربادرفته است. این سخنان ماکرون به‌عنوان رئیس دولت یکی از اعضای تأثیرگذار در حوزه یورو اگرچه با انتقاداتی همراه شد اما باید توجه داشت ازجمله واقعی‌ترین موضع‌گیری‌های یک مقام اروپایی پیرامون مبحث خودبسندگی دفاعی – امنیتی اروپا بود. بااین‌حال این سخنان ماکرون پیرو سخنان و اظهارات وی در سال گذشته بود که از لزوم و ضرورت ایده «تشکیل یک ارتش اروپایی» پرده برداشته بود که این بار جلوه عینی‌تر به خود گرفته بود.

درواقع دریافت‌های پیش‌بینانِ مقامات اروپایی از وضعیت مبهم اروپا در روزهای پسا ناتو برای این منطقه موجب شده است تا واحدهای دولت – ملت تأثیرگذار قاره سبز چاره را در گفتگوهای میان خود برای یافتن راه‌حل نجات‌بخش ببینند؛ ازاین‌رو تلاش دارند فراتر از اتحادیه و بدون در نظر گرفتن اختلافات میان یورو با انگلستان در قضیه برگزیت سازوکارهای متناسب را چاره‌اندیشی کنند. بطوریکه "هایکو ماس"، وزیر امور خارجه آلمان به دنبال اظهارات اخیر ماکرون ضمن انتقاد از رئیس‌جمهور فرانسه و هشدار به فرانسه در ارتباط با آنچه موجب تخریب اروپا می‌شود از طرحی سخن به میان آورده است که در شرایط فعلی به‌زعم وی تحولی راهبردی برای اروپا محسوب می‌گردد. اگرچه این ایده و یا طرح بی‌شباهت به ایده تشکیل «ارتش اروپایی» ماکرون نیست که در سال گذشته مطرح کرد، اما تفاوت میان طرح پیشنهادی وزیر خارجه آلمان با ایده مطرح‌شده ماکرون در این رابطه، وسعت و حوزه وسیع آن است که هایکو ماس آن را «شورای امنیت اروپایی» نامیده است. درواقع باید خاطرنشان کرد که ایده طرح شورای امنیت اروپایی مسئله‌ای که حیث کارکردی می‌تواند به نیازهای امنیتی – سیاسی – دفاعی و ... اروپای بدون ایالات‌متحده آمریکا کمک شایانی بکند.

ازجمله نکات موردتوجه و حائز اهمیت در این ایده پیشنهادی برای اروپا این است که این طرح قابلیت این را دار است تا یک سازمان درهم‌تنیده امنیتی را برای اروپا ایجاد کند. به‌واقع تشکیل این نهاد اروپایی با هر عنوانی با این مشخصه قادر خواهد بود چارچوب فعالیت‌های سیاست خارجی و امنیتی اروپا را شکل دهد و به‌تبع آن رهاورد تشکیل این نهاد اروپایی این خواهد بود که واحدهای سرزمینی در قلمرو جغرافیایی اروپا را ازنظر سیاست‌های امنیتی و تصمیمات تابعه از این موضوع را به یکدیگر نزدیک‌تر کند.

واقعیت امر این است که ضرورت و الزام به تشکیل این نهاد یا مشابه آن برای اروپا آن‌چنان مبرم و حیاتی است که علیرغم الزام درزمینهٔ به انجام رساندن آن، التزام تمامی واحدهای اروپایی به آن نیز امری مهم و بنیادین محسوب می‌گردد؛ بطوریکه با توجه به الزامات موجود و توجهات ردیفی - ترتیبیِ استخراجی از آن برای تأمین امنیت و حفاظت از جامعه اروپا (نه مکانیسم‌های منبعثی از نظریات مارگارت تاچر از بازار که با توجه میزان فعالیت افراد جامعه خود اداری است) نگرش‌ها و رهیافت‌های تصمیمی برای تشکیل و ایجاد نهاد مدنظر فراتر از حوزه اتحادیه یورو است. ازاین‌رو با این استدلال از سوی مقامات اروپا، انگلیس نیز حتی اگر تصمیم به خروج از اتحادیه اروپا را داشته باشد و برگزیت را مبنایی برای ترک عضویت از اتحادیه اروپا قرار دهد باید بخشی از این نهاد پیشنهادی باشد.

بهر رو با توجه به اتفاقات و حواشی پیرامون ناتو و چالش‌های ایجادی از آن برای اروپا، به نظر می‌رسد که عزم جدی برای تشکیل یک حفاظ امنیتی برای اروپا در جهت جلوگیری از تهدیدات بیرونی از سوی واحدهای این قاره با اتکا به توان و ظرفیت‌های قاره‌ای خود در حال شکل‌گیری است. عزمی که در عمل، آینده قاره سبز را در حوزه امنیتی – دفاعی و سیاست خارجی در راستای ادامه چگونگی ادامه حضور در عرصه‌های جهانی مشخص خواهد کرد.

*دکترای علوم سیاسی