دلایل تداوم درگیری بین ترکیه و پ.ک.ک

به گزارش بولتن نیوز، این روزها در بسیاری از استان‌های مرزی مناطق کردنشین ترکیه٬ درگیری بین نظامیان ترکیه و پ.ک.ک همچنان ادامه دارد.

ترکیه از یک سو در داخل و از دیگر سو در اقلیم کردستان عراق با پ.ک.ک می‌جنگد و همزمان با آن٬ تهدید کرده که به نیروهای وابسته به پ.ک.ک در مناطق شمال سوریه نیز حمله خواهد کرد.

سوال اینجاست: چرا این درگیری‌ها خاتمه پیدا نمی‌کند و چرا قدمی برای مذاکره و آتش‌بس برداشته نمی‌شود؟

این سوال از آن جهت اهمیت دارد که آتش بس رسمی ترکیه و پ.ک.ک در سال 2013 میلادی منجر به تحولات سیاسی و حقوقی مهمی شد ولی توقف درگیری‌ها کمتر از دو سال دوام آورد.

یک تاریخچه کوتاه

تداوم درگیری بین نظامیان ترکیه و پ.ک.ک (حزب کارگران کردستان ترکیه)٬ یکی از قدیمی‌ترین درگیری‌ها در خاورمیانه است.

گروه پ.ک.ک در سال 1978 میلادی در آنکارا و توسط جمعی از دانشجویان کُرد و ترک به رهبری عبدالله اوجالان ایجاد شد و در سال 1984 میلادی نخستین حملات نظامی خود را شروع کرد. از آن زمان تاکنون و به درازای 35 سال٬ چند بار گسست‌های کوتاهی به عنوان مذاکره و آتش‌بس ایجاد شده، اما یک بار دیگر آتش جنگ برافروخته شده و این حملات هنوز هم ادامه دارد.

دو کارت برنده و دو پاشنه آشیل

پ.ک.ک همواره به شکل چریکی و حملات نامتقارن علیه ارتش جنگیده و با توجه به شرایط جغرافیایی کوهستانی جنوب و جنوب شرقی ترکیه و همچنین استفاده پ.ک.ک از کوه‌های اقلیم کردستان عراق به عنوان یک حیاط خلوت٬ از قدرت مانور و ابتکار عمل بالایی برای ضربه زدن به ترکیه برخوردار بوده است.

اما از دیگر سو٬ ترکیه نیز دارای یک ارتش قدرتمند است که همواره با استفاده از نیروی هوایی٬ گروه‌های کماندویی٬ نیروهای شبه نظامی بومی کُرد٬ ارتباط با دو حزب قدرتمند کُردی اقلیم کردستان (طالبانی و بارزانی)٬ ضربات سنگینی به پ.ک.ک زده است.

پ.ک.ک هیچگاه دارای یک نیروی نظامی پرجمعیت نبوده که بتواند در یک دوره ممتد و طولانی به ترکیه ضربه زند و در همین حال از حمایت‌های منطقه‌ای و جهانی برخودار نبوده است.

این گروه٬ در طول یک دوران طولانی از سال 1982 تا 1999 میلادی با استفاده از شرایط حاکم بر موازنات منطقه‌ای و اختلافات ترکیه و سوریه٬ از امکان آن برخوردار شده بود که عبدالله اوجالان رهبر گروه در سوریه و لبنان حضور داشته باشد و بخش اعظم نیروها نیز در شمال عراق مستقر شوند. اما پس از اخراج اوجالان از سوریه و دستگیری او در کنیا٬ ماجرا خط سیر دیگری پیدا کرد.

در یک نگاه کلی دو کارت برنده و دو پاشنه آشیل پ.ک.ک در ترکیه را می‌توان چنین دسته‌بندی کرد:

1.استفاده از شرایط کوهستانی ترکیه و شمال عراق به عنوان یک سپر دفاعی.

2.استفاده از ظرفیت‌های سوریه.

3.ضربه خوردن به خاطر شمار اندک نفرات شاخه نظامی.

4.عدم برخورداری از حمایت‌های جدی منطقه‌ای و جهانی.

آمار قربانیان و ابعاد خسارات جنگ

درگیری طولانی مدت بین پ.ک.ک و ترکیه منجر به تلفات انسانی و خسارات مادی فراوانی شده و کارشناسان سیاسی و امنیتی بر این باورند که اگر ترکیه در 40 سال اخیر با بلایی به نام پ.ک.ک روبرو نمی‌شد٬ هم اکنون از لحاظ اقتصادی در وضعیت متفاوتی به سر می‌برد.

بر اساس آخرین آمارها و گزارش‌هایی که از سوی مقامات سیاسی و امنیتی ترکیه منتشر شده در چهار دهه اخیر و در نتیجه درگیری‌های مداوم بین پ.ک.ک و ترکیه٬ دست کم 45 هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند٬ بیش از 200 هزار نفر مجروح شده‌اند٬ هزاران نفر زندانی و صدها نفر شکنجه شده‌اند و تبعات فرهنگی و اجتماعی فراوانی به وجود آمده است.

بیش از 1200 روستا در مناطق کردنشین ترکیه به خاطر جنگ و درگیری تخلیه شده و ساکنین آنها و همچنین اهالی بسیاری از مناطق کردنشین به استانبول و استان‌های دیگر رفته‌اند و هم اکنون بالغ بر 4 میلیون نفر از جمعیت استانبول را کردها تشکیل می‌دهند.

شمار قابل توجهی از این خانواده‌ها دچار آسیمیلاسیون فرهنگی شده‌اند و از بین خانواده‌های روستایی و خانواده‌های فاقد تحصیلات و مهارت٬ هزاران نفر وارد شبکه‌های مخوف جرایم سازمان یافته شده‌اند.

وزارت کشور ترکیه بر این باور است که جنگ با پ.ک.ک در این چهار دهه بین 230 تا 260 میلیارد دلار خسارت بر دست این کشور گذاشته و این رقم برای کشوری که فاقد منابع زیرزمینی است٬ معادل مبلغ کلانی است که می‌توانست بودجه مورد نیاز توسعه همه جانبه ترکیه را به مدت 7 سال تمام تامین کند.

اهداف و آرمان‌ها

پ.ک.ک از همان سالیان نخست به شدت تحت تاثیر افکار سوسیالیستی گروه‌های چپ ترکی بود و در اساسنامه خود ملغمه‌ای از سوسیالیسم استالینیستی و تلاش برای استقلال کردستان را به عنوان هدف ذکر کرد.

اما در عین حال همواره مشی سیاسی ناسیونالیسم کُردی را مورد انتقاد قرار داده است.

پس از دستگیری اوجالان٬ این گروه اعلام کرد که به دنبال خط دموکراسی و حقوق و فعالیت سیاسی می‌رود. اما پس از آغاز مذاکرات٬ مفهوم جدیدی به نام دموکراسی و مدیریت محلی در مناطق آزاد شده را مدنظر قرار داد که منجر به جنگ خبایانی بین پلیس و پ.ک.ک شد و در شرایط فعلی نیز اهداف نهایی و غایت سیاسی پ.ک.ک در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و این گروه علاوه بر فعالیت در اروپا٬ سوریه و اقلیم کردستان٬ دو نهاد اقماری تروریستی به نام‌های پژاک و کودار تشکیل داده که بارها شهروندان عادی و نظامیان ایران را ترور کرده‌اند، اما حملات آنها با واکنش قاطعانه نیروهای ایرانی مواجه شده است.

دلایل شکست مذاکرات

تورگوت اوزال رئیس جمهور وقت ترکیه در سال 1991 میلادی با حضور مام جلال طالبانی از رهبران فقید کردهای عراق و چندین سیاست‌مدار کُرد از جمله لیلا زانا٬ احمد ترک٬ خطیب دجله و سری ساکک٬ هیاتی را برای مذاکره با اوجالان به سوریه و لبنان فرستاد و آتش‌بس اعلام شد.

اما در آن دوران٬ مرد شماره 2 پ.ک.ک یعنی شمدین ساکک٬ دستور داد به دو اتوبوس حامل نظامیانی شلیک کنند که فاقد اسلحه و در حال عزیمت به مرخصی بودند. در آن واقعه 35 نظامی ترکیه کشته شدند و آتش‌بس پایان یافت. اوجالان بعدها ادعا کرد که ساکک به طور خودسرانه این اقدام را انجام داده است. (ساکک بعدها در اربیل توسط تیم‌های کاندویی ترکیه دستگیر شد و سال‌هاست در زندان به سر می‌برد.)

یکی از مهم‌ترین دوران‌های آتش بس و مذاکره بین پ.ک.ک و ترکیه٬ مذاکرات سال 2013 میلادی بود. در آن دوران٬ پس از افشای مذاکرات ترکیه و پ.ک.ک در ژنو٬ هاکان فیدان رئیس سرویس اطلاعاتی میت شخصاً به دستور اردوغان در زندان با اوجالان دیدار کرد و اوجالان دستور داد فعالیت مسلحانه خاتمه پیدا کند و نهادهای اقماری پ.ک.ک وارد فعالیت سیاسی شوند.

آغاز تدریس زبان کُردی در مدارس و دانشگاه‌ها و تغییر رویکرد دولت در مسائل فرهنگی و سیاسی کُردی٬ از مهمترین دستاوردهای آن دوران بود. اما به قدرت رسیدن نهادهای اقماری پ.ک.ک در شمال سوریه به شکل غیرقانونی٬ باعث شد این گروه شانه از زیر بار تعهدات خود خالی کرده و در برخی از مناطق ترکیه٬ خودگردانی دموکراتیک اعلام کرده و پرچم خود را به اهتزاز در بیارود.

این دوران که در ادبیات سیاسی ترکیه از آن به عنوان دوران خندق یاد می‌شود٬ مقطعی بود که حزب دموکراتیک خلق‌ها به رهبری صلاح الدین دمیرتاش در یک سوی میدان با دولت اردوغان در حال مذاکره بود و در سوی دیگر پ.ک.ک با حفر خندق در شهرها و تسلیح نوجوانان کم سن و سال٬ در برابر دولت قدرت‌نمایی می‌کرد و این وضعیت نهایتاً منجر به آغاز مجدد جنگ شد.

تغییر موازنه قدرت در درگیری‌های جدید

ترکیه در سالیان اخیر در محافظت از مرزهای خود از تجهیزات هوایی٬ ماهواره‌ای و دوربین‌های پیشرفته محیط زیستی بهره می‌گیرد و به کارگیری ده‌ها فروند هواپیمای بدون سرنشین٬ قدرت مانور پ.ک.ک را به رقم صفر نزدیک کرده و آمار ورود نیروهای تازه نفس به این گروه٬ به شدت پایین آمده است.

حالا سران پ.ک.ک به شدت خواهان میانجی‌گری آمریکا و اروپا برای آغاز مجدد مذاکره به منظور پایان دادن به درگیری‌ها هستند اما دولت ترکیه نیازی به مذاکره نمی‌بیند چرا که در میدان نبرد از دست بالا برخوردار است و پ.ک.ک همچون گذشته از امکان و قدرت تهدید امنیت ملی ترکیه برخوردار نیست.

در چنین شرایطی اگر چه ترکیه در مدیریت امنیتی و نظامی این پرونده قدرتمند عمل کرده، اما در عین حال٬ برخی اقدامات دولت و آکپارتی و میدان دادن به گفتمان راست افراطی ناسیونالیسم ترکی در حزب حرکت ملی موجب دوقطبی‌تر شدن فضای اجتماعی و قومی ترکیه شده است.

در پایان باید گفت در شرایط جدید٬ ترکیه تمایل چندانی به مذاکره با پ.ک.ک ندارد اما اگر چنین اتفاقی روی دهد٬ بدون تردید امتیازات زیادی برای اعطا به سران پ.ک.ک وجود نخواهد داشت.