نشست بررسی مصحف منسوب به امام علی(ع) نسخه آستان قدس رضوی

به گزارش بولتن نیوز، به نقل از ستاد خبری بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم، توکلی در ابتدای این نشست با بیان اینکه بررسی مصحف شریف قرآن کریم به دوره‌های بسیار دور در غرب و اسلام باز می‌گردد گفت: در غرب مستشرقان این فعالیت‌ها را با دقت بسیاری انجام می‌دادند و از جمله کسانی که در سده‌های گذشته، به ویژه عصر حاضر به مطالعات وسیعی درباره قرآن دست زده که منشأ آثار گوناگونی شده‌اند، مستشرقان بودند.

وی افزود: مستشرقان از جهت اهداف و انگیزه و در نتیجه افکار و آثار علمی در یک سطح نبودند بلکه طیف وسیعی از غرض ورزان معاند تا محققان منصف را تشکیل می‌دادند. مطالعات قرآنی خاورشناسان غالباً بر اصول و ضوابطی مبتنی است که نتایج آن برای مسلمانان غیر قابل قبول است. مستشرقان به دنبال بافت و محتوای متون بودند. بعد از آن در دهه‌های اخیر مرکزی به نام کورپوس کورانیکوم در آلمان تأسیس شد که به صورت ویژه بر روی مصحف و نسخه‌های قدیمی قرآن کریم کار می‌کند.

مدیر تحقیقات مرکز طبع و نشر با بیان اینکه در اسلام کار ویژه ای در سده‌های اخیر بر روی این آثار انجام نشده است، گفت: اما در ایران وضعیت عقب تر هم بود و افراد نهایتاً به صورت انفرادی کارهایی را انجام داده بودند که هدفمند نبود تا اینکه مرکز طبع و نشر یک نگاه ویژه به این آثار پیدا کرد و تصمیم گرفت بر روی مصحف کهن قرآن کریم در غرب و جهان و اسلام فعالیت ویژه ای را آغاز کند.

توکلی در ادامه به ویژگی‌های این مصحف اشاره کرد و گفت: قدمت این نسخه، که از همه کهن‌تر است، انتصاب آن به حضرت علی (ع)، کامل و بی نقص بودن آن نسبت به سایر نسخ دیگر آن را ویژه و خاص کرده است و همین ویژگی‌ها ما را بر آن داشت تا بر روی این نسخه کار کنیم.

وی در ادامه گفت: این نسخه یکی از قدیمی‌ترین قرآن‌های کامل دست‌نویس جهان و منسوب به دستخط امام علی (ع) است که یکی از مهم‌ترین منابع تحقیقاتی جهان نیز به شمار می‌رود. این نسخه که به خط کوفی ۱۶ سطری و بر روی پوست حیوان کتابت شده متعلق به دوران نخست اسلامی است که در سال ۱۰۰۹ هجری به دست شاه عباس صفوی وقف حرم مطهر امام رضا (ع) شده و وقفنامه آن را شیخ بهایی در پشت برگ اول نسخه نگاشته است.

مدیر تحقیقات مرکز طبع و نشر بیان کرد: این اثر در ابعاد ۲۰ در ۲۶ و ۲۵ در ۳۲ است و میزان نقص آن به ۲.۹۴ درصد می‌رسد که در امضای آخر نسخه (کتبه علی بن ابی طالب) است و جنس ورق، مرکب و خط نیز نشان دهنده قدمت این اثر نفیس است. با مقایسه این مصحف با سایر مصاحف کهن دنیا می‌توان گفت قرآن شماره یک، نسخه کامل و منحصر به فردی است.

وی با بیان اینکه این قرآن بسیار ارزشمند دارای ویژگی متعددی است که نمایانگر قرائات، رسم‌الخط، شمارش آیات، و ترتیب مصحف است که از سوره حمد آغاز شده و به سوره ناس ختم می‌شود، افزود: منظور از نقطه‌گذاری وضع علامت‌هایی برای حرکت‌های حروف است که قدیم آن را نقطه‌گذاری می‌نامیدند چون در ابتدا به صورت نقطه‌هایی بود که بر بالا و پایین حروف می‌گذاشتند. نقطه‌های سیاه مستطیلی شکل برای نشان دادن بیشتر حروف نقطه دار و برای نشان دادن ضبط صحیح کلمات از نقطه‌های قرمز دایره‌ای شکل استفاده شده است.

این کارشناس نسخ خطی افزود: منظور از قرائات، دانش شیوه خواندن قرآن است که به صورت تحت‌اللفظی به معنی خواندن و از نظر واژه‌شناسی به معنی شیوه خوانش است. این مصحف از ابتدا تا انتها بر اساس یک روایت واحد علامت‌گذاری نشده بلکه قرائات مختلف در آن مشاهده می‌شود؛ ضمن اینکه انفرادات قرائت نافه، ابوجعفر، ابن کثیر وابن عامر مشاهده نمی‌شود.

وی اضافه کرد: تطابق قرائت به کار رفته در این مصحف با قرائت یعقوب حضر بیشتر از سایر قرای عراق مانند عاصم، حمزه، کسایی، خلف و ابو عمرو است. قرائات شواذ نیز در برخی از کلمات این مصحف شریف به چشم می‌خورد. البته برخی از نام‌های سوره‌ها در قرآن شماره یک با آنچه امروز متداول است، اختلاف دارد. همچنین عدد فواصل آیات در ابتدای سوره‌های این مصحف با رنگ قرمز مشخص شده است.

وی ادامه داد: در این مصحف از تقسیمات رایج امروزی مانند اجزا سی‌گانه و احزاب شصت‌گانه چیزی مشاهده نمی‌شود و تنها اصطلاح به کار رفته در آن «سُبع» است که در آن مصحف به ۷ بخش تقسیم شده که این تقسیمات موافق تقسیماتی است که سخاوی در کتاب خود نقل کرده است.

این کارشناس نسخ خطی در خصوص مشخصات ظاهری این اثر نفیس افزود: جنس این مصحف شریف منسوب به امام علی (ع) به قول مشهور از پوست آهو است که البته در اقوال مختلف به پوست گاو و گوسفند نیز اشاره شده است. این نسخه بیش از ۹۸ درصد نزدیک به متن قرآن است و بر اساس تحقیق صورت گرفته شده در منطقه بصره نوشته شده است و قرائت قرای مصری شبیه‌تر است و کوفی نیست.

توکلی ادامه داد: در خصوص نگارش این مصحف هم باید گفت که شبیه به آن چیزی است که علمای اسلام تأییدکرده‌اند. در خصوص انتصاب این مصحف هم به حضرت علی (ع) باید گفت که این موضوع از گذشته وجود داشته است و بسیاری از مصحف ها را به ائمه منصوب می‌کردند. در این خصوص هم سه نظر وجود دارد یک نظر اینکه قطعاً این قرآن بنا برشواهد ازجمله تأیید شیخ بهایی می‌گویند متعلق به حضرت است و برخی هم می‌گویند که به هیچ وجه منصوب به حضرت نیست. در این میان برخی هم قائل به تفصیل هستند و می‌گویند بر اساس قرائن و شواهد باید این موارد بررسی شود.

وی تصریح کرد: اما از طرفی هم شاهد این هستیم که این مصحف اشتباهاتی وجود دارد که اگر می‌گوئیم منسوب حضرت علی (ع) است قطعاً نباید چنین اشتباهاتی در آن وجو داشته باشد. و بر همین اساس می‌توان گفت که کتابت این مصحف توسط حضرت علی (ع) نبوده بلکه امکان دارد از روی مصحف و خط ایشان کپی برداری شده است و این احتمالی است که می‌توان به جمع اقوال مختلف رسید.

وی ادامه داد: این اثر در ابعاد ۲۰ در ۲۶ و ۲۵ در ۳۲ است و میزان نقص آن به ۲.۹۴ درصد می‌رسد که در امضای آخر نسخه (کتبه علی بن ابی طالب) است و جنس ورق، مرکب و خط نیز نشان دهنده قدمت این اثر نفیس است.

بیست و هفتمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم با شعار «قرآن معنای زندگی» همزمان با ماه مبارک رمضان از ۲۱ اردیبهشت ماه تا ۴ خرداد ماه در مصلای حضرت امام خمینی (ره) در حال برپایی است.