هنوز نمی‌دانیم در ۲۸مرداد۳۲ ازجهت انگیزه‌ها چه اتفاقی افتاده

گروه سیاسی: حسین دهباشی مورخ و تاریخ‌پژوه، در یادداشت پیش رو معتقد است درباره ۲۸ مرداد تا حالا به لحاظ کمّی، مطالب زیادی چه در قالب نوشتار، چه صوت و چه تصویر تولید و تهیه‌شده است اما نکته مهم درباره آن‌ها این است که این مطالب، بیشتر از طرف افرادی بوده که پیشاپیش تصمیم خودشان را در طرفداری یا دشمنی با یک جریان گرفته بوده‌اند.

به گزارش بولتن نیوز، این مستند نگار در ادامه یادداشت خود آورده است:

چه طرفداران حکومت شاه، نهضت ملی نفت، آیت‌الله کاشانی، چه مخالفان دکتر مصدق یا حتی گروه‌های چپ که با هر دو طرف ماجرا بد بودند، همه قرائت خودشان را از این واقعه داشته‌اند؛ حتی در طرف دیگر ماجرا که حزب توده یا حزب زحمت‌کشانِ مظفر بقایی یا نیروی سوم خلیل ملکی و یا روشنفکرانی چون جلال آل احمد (که به جهت اشتغال به رنگ زدن منزلش در شمیران، خبر کودتا را ۳روز پس‌ازآن مطلع شد!) قرار داشتند هم همین‌طور بودند.

آنچه از این‌ها در طی این ده‌ها سال خوانده‌ایم نیز بیشتر سنگری برای دفاع از مواضع نظری و عملی یا سلاحی برای حمله به رقبا بوده‌ است. درواقع درزمینهٔ حادثه تاریخی ۲۸ مرداد، ما به‌جای این‌که بیشتر با تولید سند روبرو باشیم، با تولید مطالبی ادبی، احساسی، سیاسی و امثالهم روبرو هستیم که بازخوانی آن واقعه با قرائت این گروه‌های مختلف‌اند.

ما ازنظر تولید سند درباره ۲۸ مرداد با فقر جدی روبرو هستیم. شاید باید از لفظِ سند پژوهی استفاده کنم که بهتر است. توجه کنیم که در مقطع ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ هنوز ساواک تشکیل نشده بوده است؛ بنابراین درباره این اتفاق، اسناد امنیتی تولید نشده و در اختیار ما نیست. از طرف دیگر، بخش اصلی و امنیتی و عملیاتی اسنادِ آرشیو بریتانیا که به‌طور قانونی پس از ۳۰ سال باید منتشر شوند، به دلایل سیاسی، درباره ۲۸ مرداد منتشر نشدند. بازهم از طرف دیگر، آمریکا هم چند سال پیش اعلام کرد که اسناد مربوط به این حادثه را در قسمتی از کتابخانه کنگره نگهداری می‌کرده که اشتباهاً از بین رفته‌اند. خب این‌یک ادعای دور از ذهن به نظر می‌رسد؛ اما در اقدامی متعارض با ادعای قبلی سال گذشته یک مجموعه سند با حدود ۹۱۷ صفحه‌ منتشر شد که با احتساب ضمایمش، حدود هزاروخرده‌ای صفحه حجم داشت و کارشناسان (و نه مأموران عملیاتی) آمریکایی در آن، نظراتشان را درباره ۲۸ مرداد بیان کرده بودند.

بنابراین ما هنوز اسناد درجه‌یک قابل استنادی درباره ۲۸ مرداد نداریم. از زاویه مربوط به آمریکایی‌ها، به‌جز مصاحبه‌های کرومیت روزولت (که به قولی خبرِ واحد است و خیلی نمی‌تواند محل اعتنا و استناد باشد)، هنوز مسئولیت انجام کودتا به‌طور رسمی از طرف آمریکایی‌ها پذیرفته‌نشده است.

گرچه مادلین آلبرایت وزیر خارجه وقت آمریکا چند سال پیش به خاطر چنین اتفاقی معذرت‌خواهی کرد اما هنوز به‌طور رسمی سندی مبنی بر دست داشتن آمریکا و انگلستان در این کودتا منتشرنشده است؛ البته درباره کودتای اول که به عملیات آژاکس معروف است و ۲۵ مرداد اجرا شد، این‌طور نیست و اسناد رسمی وجود دارد؛ اما ۲۸ مرداد همچنان مبهم و مرموز است. حتی آن چهار نقشه تظاهرات مربوط به روز ۲۸ مرداد که در سایت اینترنتی وزارت امور خارجه آمریکا منتشرشده بدون‌ِ پذیرش رسمی این‌ است که این تظاهرات کار ما بوده است! درواقع این نقشه‌ها به جهت گزارش صحنه منتشرشده‌اند نه به‌عنوان پذیرش آمریت مستقیم آمریکا در کودتا.

در کشورمان درباره واقعه ۲۸ مرداد، کتاب‌های متعددی در قالب ادبی و سیاسی تولیدشده که از جنبه سندیت، واجد کمترین ارزش هستند. واقعیت این است که هنوز نمی‌دانیم در روز ۲۸ مرداد ۳۲ از جهت انگیزه‌ها چه اتفاقی افتاده است؛ اما ازنظر انگیخته‌ها می‌دانیم.

مثلاً بر اساس روایات شخصی و اغلب سینه‌به‌سینه تقریباً می‌دانیم که آن روز در منزل مصدق یا رادیو تهران و یا منزل آیت‌الله کاشانی چه اتفاقی افتاد؛ اما ازنظر سندی و چرایی و پیشینه‌ی ماجراها چیزی در دست نداریم. حتی امروز درباره صحت‌وسقم سند نامه‌ آیت‌الله کاشانی به مصدق و بر حذر داشتنش از خطر کودتا (و بی‌اعتنایی مصدق) که اوایل انقلاب توسط فرزند آیت‌الله کاشانی منتشر شد، تردید وجود دارد.

ازنظر تاریخ‌پژوهی درباره ۲۸ مرداد، از دو طرف تحت‌فشار هستیم؛ اول آن‌هایی که خوانش خودشان را دارند و اصرار می‌کنند این خوانش درست است؛ بدون این‌که سندی ارائه کنند. دوم هم اسنادی هستند که درجه دوم یا سوم محسوب می‌شوند و نمی‌توانیم به آن‌ها تکیه کنیم چون هرلحظه ممکن است سندی به‌عنوان نقیض آن‌ها پیدا شود؛ کما این‌که طی سال‌های گذشته پیداشده است؛ بنابراین می‌توانم بگویم که آثاری که بر مبنای سندهای موجود فعلی تولیدشده‌اند؛ چه فیلم، چه سریال، چه سخنرانی، چه کتاب و هر اثر دیگر، طبیعتاً پایه‌های لق و بیشتر انگیزه‌های سیاسی دارند.

و راستش این است که آنچه معمولاً از ۲۸ مرداد در بین عوام و حتی صاحب‌نظران با قطعیت یاد می‌شود، آن‌قدرها هم حتمی و بدیهی نیست!

 انتهای پیام/#