مفاصلش با یکدیگر خداحافظی می‌کنند و می‌گویند: تا قیامت!

سوره قیامت (75) آیه 29   

ترجمه
و ساق در ساق پیچید.
«الْتَفَّت»
از ماده «لفف» است که اصل این ماده را به معنای ضمیمه شدن ویا در هم پیچیدن دو چیز (معجم المقاييس اللغة، ج‏5، ص207) و به تعبیر دیگر، گرد هم آمدنی که به نحوی با درهم‌پیچیدن همراه باشد (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج‏10، ص216) دانسته‌اند. «جَنَّاتٍ أَلْفافا» (نبأ/16) به معنای باغ‌هایی است که از شدت انبوه بودن، شاخ و برگ درختانش در هم فرو رفته باشند؛ و «لفیف» (إِذا جاءَ وَعْدُ الْآخِرَةِ جِئْنا بِكُمْ لَفِيفاً؛ إسراء/104) به معنای «منضم شده به همدیگر» می‌باشد. (مفردات ألفاظ القرآن، ص743)
در قرآن کریم این ماده تنها در همین سه آیه به کار رفته است.
«السَّاق»
قبلا (جلسه173، لینک زیر) توضیح داده شد که ماده «سوق» به معنای راندن و به حرکت درآوردن است. «ساقِ» پا هم از همین ریشه است چون عامل راه رفتن و به حرکت درآمدن انسان می‌باشد.
1) امام باقر ع درباره آیه «و ساق در ساق پیچید» فرمودند: دنیا به آخرت پیچید.
الأمالي( للصدوق)، ص307؛ الكافي ، ج‏3، ص259

2) امیرالمومنین ع در خطبه‌ای به توضیح انسان غافل و اینکه چگونه مرگ او را در برمی‌گیرد می‌پردازند که قسمتی از آن در جلسه قبل گذشت. در ادامه می‌فرمایند: پس مرگ پيوسته در تن او پيش راند، تا زبانش چون گوش از كار بازماند. پس ميان كسان خود خاموش بيفتد، نه زبانش سخنى گويد، نه گوشش چيزى شنود. نگاه خود را از چهره اين به رخ آن مى‏افكند. گردش زبانشان را مى‏بيند، امّا نمى‏شنود كه سخن آنان چيست، و در باره كيست. سپس، مرگ بيشتر بدو روى آرد و چشم او را چون گوشش از كار باز دارد، و جان از تنش برون رود، و مردارى ميان كسان خود شود. آنان در كنارش ترسان، و از نزديك شدن بدو گريزان. نه با نوحه‏گرى هم آواز، و نه با كسى كه او را خواند دمساز. سپس او را به نقطه‏اى از زمين برند و در سپارند، و با كرده‏اش واگذارند، و ديده از ديدار او بردارند، تا آنكه موعد نهاده سر رسد، و قضاى الهى در رسد...
نهج‌البلاغه، خطبه109؛ (ترجمه شهیدی، ص105)

3) در حدیث آمده است: بنده در حال درگیری با سختی‌های مرگ و دشواری‌های آن است در حالی که مفاصل او با همدیگر خداحافظی می‌کنند و می‌گویند: به سلامت! من از تو جدا می‌شوم و تو از من جدا می‌شوی تا روز قیامت.
مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‏10، ص606
1️⃣ مراد از اینکه «و ساق در ساق پیچید» چیست؟
الف. «ساق» به معنای «شدت» است، چنانکه وقتی شخصی با شدتی مواجه می‌شود می‌گویند «شمّر عن ساقه» (تفسیر کبیر، ج‏30، ص735) [معادل «آستین بالا زد؛ یا دامن به کمر زد» در فارسی]؛ یعنی شدت دنیا با شدت آخرت درهم‌پیچید که مقصود از این شدت دنیا و شدت آخرت، می‌تواند: سختی فراق دنیا (آیه قبل) و سختی ترس آخرت باشد (تفسیر صافی، ج5، ص257) همین حالت بین دنیا و آخرت بودن باشد که انسان هم وضعیت‌ها و تنگناهای دنیا (مانند ناراحتی و سختی جدایی از اهل و عیال و فرزندان و اموال و مقام و شدت شماتت دشمنان و غم دوستان) را احساس می‌کند و هم تنگناهای آخرت را (مانند ورود در دار غربت و دشواری حساب) (تفسیر کبیر، ج‏30، ص735)
«پایان شدت دنیا» با «آغاز شدت آخرت» درهم آمیخته می‌شود (الوافی، ج24، ص199)
حال مرگ با حال حیات آمیخته می‌شود. (حسن بصری، به نقل مجمع البيان، ج‏10، ص606)
به معنای این باشد که شدتی بعد از شدت دیگر پشت سر هم به او می‌رسد. (علامه طباطبایی این معنا را شامل تمامی معانی دیگر دانسته است، الميزان، ج‏20، ص113)
اینکه ساق این پا به ساق دیگر پیچیده می‌شود که ناشی از آن است که با رسیدن روح به گلوگاه حیات از بدن او رخت برمی‌بندد (الميزان، ج‏20، ص113)
حالت جان کندنی است که دائما این پایش را حرکت می‌دهد و آن یکی را ثابت نگه می‌دارد و بالعکس. (قتاده، به نقل مجمع‌البيان، ج‏10، ص606)
چون نیرویش تمام شده، پاهایش درهم پیچیده می‌شود، مانند پوستی که درهم پیچیده شود. (شعبی و ابی‌مالک، به نقل مجمع‌البيان، ج‏10، ص606)
پاهایش در کفن کاملا پیچیده می‌شود. (حسن بصری و سعید بن مسیب، به نقل تفسیر کبیر، ج‏30، ص735)
چنان پاهایش خشک می‌شود و به هم گیر می‌کند که نمی‌تواند حرکتش دهد. (تفسیر کبیر، ج‏30، ص735؛ تفسیر کنز الدقائق، ج14، ص43)

ج. «ساق» به معنای «نزع [= کندن] روح» هم به کار رفته است و آیه به معنای این است که برای مرگ نزع با نزع درهم‌آمیخت؛ [شاید یعنی کندن‌های پیاپی و درهم که روح از اجزای بدن یکی یکی مفارقت می‌کند] (سعد السعود (ابن‌طاووس)، ص260)