تضمین منافع سهامداران خرد با بوک بیلدینگ

به گزارش بولتن نیوز، وزارت اقتصاد و دارایی در چهل و دومین روز از اجرای برنامه ۱۰۰ روز ۱۰۰ اقدام خود که در آن به معرفی ۱۰۰ اقدام وزارت اقتصاد و دارایی در دولت یازدهم و وزارت علی طیب نیا می پردازد با معرفی «تضمین منافع سهامداران خرد با بوک بیلدینگ»،  به عنوان یکی از اقدامات مهم این وزارت خانه در گزارشی آورده است: بوک بیلدینگ نماد شفافیت بازار در عرضه اولیه است، چرا که با این روش، تمام بازیگران بازار در کشف قیمت سهام نقش و مشارکت دارند. بوک بیلدینگ هم به معامله گران کارگزار و هم به سرمایه گذاران آنلاین و عادی اجازه می دهد که با ثبت سفارش، در کشف قیمت سهام مورد معامله نقش داشته باشند.

بنابراین باید توجه داشت که سهام مورد معامله در عرضه اولیه، در روش بوک بیلدینگ توسط کارگزاران به مشتریان تخصیص داده نمی شود. این امر به معنی آن است که در بوک بیلدینگ، مشتریان به طور مستقیم یا غیرمستقیم سفارش خود را ثبت می کنند. بدین ترتیب، شائبه هرگونه غیرمنصفانه بودن تخصیص ها در عرضه اولیه در روش بوک بیلدینگ از بین می رود.

این در حالی است که در روش قبلی عرضه اولیه، کلیه مشتریان به طور مستقیم در کشف قیمت سهام عرضه اولیه نقش نداشتند، یعنی کارگزاران در بدو امر و بر مبنای پیشنهادهای سرمایه گذاران، کشف قیمت می کردند و پس از آن، مشتریان آنلاین با این قیمت کشف شده وارد معامله می شدند.

بوک بیلدینگ نسبت به روش قبلی عرضه اولیه سهام، از مزایای متعددی برخوردار است. پیش از هر چیز باید به این نکته اشاره کرد که این روش در انجام معامله به لحظه محدود نمی شود.
دراین میان، خریدار و فروشنده بر اساس تحلیل های موجود در مورد قیمت، در ساعاتی که از قبل مشخص شده اقدام به معامله در سیستم می کنند. همچنین در روش بوک بیلدینگ، ثبت درخواست هر مشتری می تواند تنها از یک کارگزاری انجام شود. این موضوع موجب آن می شود که رانت های برخی افراد در حوزه تخصیص های بیش از حد مجاز از بین رفته و منافع سهامداران خرد بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته و حفظ شود.

بدین ترتیب، سهامداران خرد به عنوان مهم ترین هدف مورد جذب از سوی بازار سرمایه هستند، بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و با تامین بیشتر منافع آنها، بستر مناسب برای افزایش اعتماد آنان را فراهم می‌کند. عرضه اولیه سهام از طریق روش قبلی همواره با مشکلات متعددی روبرو بود. نخستین و شاید مهم ترین مشکل موجود در روش قبلی، شائبه در تخصیص عادلانه و منصفانه سهم های عرضه اولیه بود. در روش قبلی کارگزاران قیمت سفارش مشتریان متعدد را سامانه معاملاتی مشاهده می کردند که همین موضوع به این شائبه نیز دامن می زد.

در وهله دوم، باید به این موضوع اشاره کرد که مکانیسم های قبلی، روش های چندان مناسبی برای کشف قیمت یک شرکت که برای اولین بار وارد بورس می شود، ارائه نمی کردند. در گذشته کشف قیمت این شرکت ها خیلی سریع و تنها در ظرف چند ثانیه بدون یک تحلیل عمیق انجام می شد. در نتیجه این امر، قیمت های کشف شده در بسیاری از موارد، چندان منطقی نبود، چرا که در مدت زمان خیلی کم در مورد آنها تصمیم گیری شده بود.

مشکل سوم روش قبلی عرضه اولیه مربوط به مسائل فنی بود؛ جایی که حجم بالایی از سهام باید در یک لحظه در سیستم معاملات، مورد معامله قرار می گرفت و همین موضوع، سیستم معاملات را دچار مشکل می کرد. در واقع حجم اطلاعات ورودی سیستم خارج از ظرفیت آن بود و بعضا سامانه معاملات را دچار مشکل می کرد. به همین دلیل، در عرضه های اولیه همواره نگرانی های فنی نیز وجود داشت.

نتیجه بررسی های انجام شده در دولت یازدهم نشان می دهد که روش های ثبت سفارش که در سراسر دنیا مورد استفاده قرار می گیرد و تحت عنوان بوک بیلدینگ شناخته می شود، برای حل مشکلات عرضه اولیه انتخاب شدند و درنهایت بوک بیلدینگ این ۳ مشکل اساسی در بازار را برطرف کرد.

در روش بوک بیلدینگ، رویه تخصیص در اختیار کارگزاران قرار ندارد و سامانه آن طبق یک الگوریتم مشخص تصمیم گیری می کند. این در حالی است که در روش قبلی، هر یک از کارگزاران رویه خود را داشتند که مجموعه این رویه ها از شفافیت برخوردار نبود و میزان سهم تخصیص یافته به هرکس نیز مشخص نبود.

در واقع در روش قبلی، تخصیص ها بر اساس تشخیص کارگزاران انجام می شد که این موضوع در بسیاری از موارد غیرمنصفانه بود اما اینک این رویه در دستورالعمل بوک بیلدینگ ذکر شده و چگونگی تقسیم سهام بین همه متقاضیان کاملا مشخص است.

در مورد مشکل دیگر باید گفت که عرضه اولیه در بوک بیلدینگ ظرف چند ثانیه انجام نمی شود و مدت زمان آن باز است و می تواند طی چند ساعت و حتی چند روز انجام شود. به همین دلیل، در بحث کشف قیمت ها، می توان تصمیمات منطقی تری گرفت. همچنین در مقررات لحاظ شده برای بوک بیلدینگ نیز شرکت عرضه کننده موظف به ارائه گزارش ارزیابی شده است که بر این اساس، قیمت هر سهم را نیز می توان تخمین زد و مشکل کشف قیمت ها نیز در بوک بیلدینگ حل می شود.

عامل مشترک در هر دو مورد فوق مبنی بر باز بودن زمان عرضه اولیه و کشف قیمت ها، در مرتفع کردن مشکل سوم نیز عامل اصلی محسوب می شود. در روش قبلی، به دلیل ورود اطلاعات گسترده در یک لحظه، منجر به مشکلات فنی می شد که اینک باز بودن این زمان، موجب مرتفع شدن این مشکل در بوک بیلدینگ نیز شده است.

بی‌تردید مهم ترین دستاورد این اقدام دولت یازدهم را باید منصفانه بودن تخصیص سهام در عرضه اولیه دانست. از بین رفتن شائبه ناعادلانه بودن تخصیص ها و موانع کشف قیمت منطقی، مصداق مهم ترین دستاورد دولت از طریق اجرایی کردن بوک بیلدینگ است. در بوک بیلدینگ هر کارگزار تنها قیمت پیشنهادی مشتریان خود را در سامانه مشاهده می کند و اشرافی بر قیمت های پیشنهادی سایر کارگزاری ها ندارد. بدین ترتیب، بوک بیلدینگ موجب از بین رفتن حرکت توده وار در کشف قیمت ها شده و از سوی دیگر، مسیر تخصیص غیرمنصفانه را نیز سد کرده است.

در همین زمینه، مسلم پیمانی، مشاور بورس اوراق بهادار اظهار کرده است: سفارش های خرید و فروش در گذشته باید دریک ثانیه و در لحظه با یکدیگر تطابق پیدا می کرد که سامانه معاملاتی قبلی در این باره دچار محدودیت های فنی بود. گاهی اوقات اگر تعداد سفارش ها خیلی زیاد بود، این مشکل باعث کندی سامانه شده و کل معاملات را با اختلال مواجه می کرد؛ یعنی نه تنها عرضه اولیه آن سهم خاص ممکن نبود، بلکه عرضه سایر سهام نیز با کندی و البته خطاهایی روبرو می شد که این اتفاق در چند مورد رخ داد.

وی افزوده است: این در حالی است که با اجرایی شدن سامانه بوک بیلدینگ، اینک اکثر امور به شکل خودکار انجام می شود و هیچ فشاری بر سامانه معاملات تحمیل نمی شود. این بدین معنی است که معاملات سایر سهام، کاملا امن است و عرضه اولیه در بورس با اختلال مواجه نمی شود.

نخست آنکه از زمان عملیاتی شدن بوک بیلدینگ در حوزه تخصیص ها روند به طور کاملا تنظیم شده دنبال می شود و نکته قابل توجه این است که این روند بر عهده کارگزاران نیست. بدین ترتیب، در این روش خواسته یا ناخواسته با غیرمنصفانه بودن تخصیص ها مواجه نخواهیم بود. دوم آنکه، در سامانه قبلی استرس و فشار زیادی روی کارگزاران وجود داشت که ممکن بود یک تخصیص را به اشتباه به نام یک مشتری دیگر ثبت کنند، یا فرصت ثبت آن را نداشتند که موجب فراموش شدن آن می شد و تخصیص در کارگزاری باقی می ماند. در این موارد در پرونده تخلفاتی ایجاد می شد و ثبت آنها با تاخیر انجام می‌شد.

وی همچنین بیان کرده است: این مشکلات نیز بواسطه اجرایی شدن بوک بیلدینگ از بین رفت. در این میان بحث تخلفات نیز وجود داشت؛ یعنی همواره مجبور بودیم که بحث تخلف در عدم تخصیص منصفانه را پیگیری کنیم. البته این پیگیری ها نیز در بسیاری از موارد اثربخش نبود. در حال حاضر، اساسا امکان تخلف وجود ندارد که مجبور به پیگیری آن شویم. در بوک بیلدینگ، راه این اشتباهات و تخلفات سد شده است و از ابتدا تخصیص منصفانه انجام می گیرد.

او گفته است: رصد کردن فضای مجازی پس از اجرای بوک بیلدینگ، حاکی از آن بود که این اقدام عموما مورد تایید جامعه قرار گرفته است؛ چرا که در روش های قبلی، مشکلات فراوانی به خصوص برای سهامداران خرد وجود داشت و اینک سهامداران خرد از حل شدن این مشکلات بواسطه بوک بیلدینگ رضایت کامل دارند.

دفاع از حقوق سهامداران به خصوص سهامداران خرد، جزو وظایف سازمان بورس محسوب می شود که با توجه به بازخوردهای موجود، به نظر می رسد که به تحقق کامل این وظیفه خیلی نزدیک شده ایم. در گذشته، به دلیل مشکلات موجود در روش های قبلی، در عرضه های اولیه سهام چندانی به سهامداران خرد تعلق نمی گرفت، یا سهم تعلق گرفته به آنها به حدی ناچیز بود که اصلا مورد توجه قرار نمی گرفت یا اصلا تعداد تخصیص یافته به آنها مشخص نبود، که تمام این مشکلات گریبانگیر سهامداران خرد، بواسطه روش بوک بیلدینگ به کلی از بین رفت.