چرا کشورها به تعهدات زیست‌محیطی تن دادند؟

به گزارش بولتن نیوز، پس از انقلاب صنعتی،  از سال 1850، کشورهای توسعه یافته صنعتی امروز ماشین را ساختند و سعی کردند از آن برای رشد اقتصادی و توسعه استفاده کنند، توسعه ای که باعث شد با توجه به اهداف آنها پدیده گرمایش جهانی به وجود بیاید، در آن سال علظت دی اکسید کربن در هوا حدود 275 تا 280 جزء در میلیون بود و این غلظت در سال 1990 به 350 جزء در میلیون رسید همین افزایش غلظت منجر به افزایش یک درجه ای دمای زمین شد.

در حوالی سال 1985 قرن گذشته بود که دانشمندان متوجه حوادث غیر منتظره اقلیمی شدند؛ از یک طرف در جایی خشکسالی می شد از سویی دیگر در جایی سیل شدیدی می آمد و ... این اتفاق ها باعث شد گفته شود تغییر اقلیم در حال رخ دادن است.

پس در سال 1992، 197 کشور عضو سازمان ملل جمع شدند تا تلاش کنند که از طریق پایدار سازی غلظت دی اکسید کربن در اتمسفر جلوی تغییر اقلیم را بگیرند، کشورهای در حال توسعه مخالف کردند و گفتند که کشورهای توسعه یافته مسئولیت تاریخی دارند، یعنی این که آنها با هدف توسعه یافتگی از سوخت های فسیلی استفاده کرده اند و حال باید تاوان آن را بپردازند و معاهده تغییر آب و هوا به وجود آمد.

معاهده تغییر آب و هوا یک تلاشی جهانی است برای هدفمند کردن حرکت ها، مشخصا حرکت های کشورهای توسعه یافته برای پایدار سازی غلظت گاز گلخانه ای معادل دی اکسید کربن در اتمسفر، به این دلیل که محققان به این نتیجه رسیدند که ارتباط معنی دار ریاضی میان افزایش غلظت گاز دی اکسید کربن در اتمسفر، افزایش مصرف سوخت های فسیلی، افزایش تغییر کاربری اراضی از جنگلی به غیر و همچنین افزایش میانگین دمای کره زمین وجود دارد.

مذاکرات در آن سال به این جمع بندی رسید که 40 کشور توسعه یافته، صنعتی تکلیف به انجام مجموعه ای از تعهدات دارند؛

1- کاهش انتشار گازهای گلخانه ای

2- توسعه و انتقال فناوری به کشورهای در حال توسعه

3- ساخت  ظرفیت برای  کشورهای در حال توسعه تا در این مسیر کمک های داوطلبانه ای انجام بدهند.

4- منابع مالی کشورهای در حال توسعه را تامین کنند تا بتوانند نسبت به پیامدهای تغییر اقلیم سازگاری خود را افزایش دهند.

5- گزارشی ملی را فراهم کنند که فهرست انتشار و جذب گازهای کلخانه ای خود را در آن بنویسند.

در مقابل کشورهای در حال توسعه هم باید هر چند سال گزارش ملی خود را تهیه کنند.

1997 سومین اجلاس متعاهدین به کنوانسیون تغییر آب و هوا

5 سال بعد مشخص شد که غلظت دی اکسید کربن نه تنها کاهش پیدا نکرده است بلکه افزایش هم داشته؛ این یعنی کشورهای توسعه یافته صنعتی به تعهدات خود پایبند نبودند.

در سال 1997 در سومین کنفرانس اعضای متعاهدین، کشوها به توافق دیگری رسیدند اما این بار این توافق کمی بود و قرار شد کشورهای توسعه یافته تا سال 2012 میلادی به طور میانگین انتشار گازهای گلخانه خود را به 5.2 درصد کمتر از میزان سال 1990 برسانند و البته کشورهای در حال توسعه هم هیچ تعهدی ندادند.

پس از آن برخی کشورها، مثل مجموعه کشورهای اتحادیه اروپا اقدامات بسیار خوبی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای انجام دادند اما در برخی از کشورها هم مثل استرالیا انتشار گازهای گلخانه ای افزایش هم پیدا کرد.

12 سال بعد، شانزدهمین کنفرانس متعاهدین در مکزیک

 در سال 2009 در شاندزدهمین  کنفرانس در شهر کانکون مکزیک گفتند شد چون فقط سه سال از عمر پیمان کیوتو باقی مانده است، باید وارد شویم به دوره دوم توافقات؛ کشورهای توسعه یافته باید یک دوره 8 سال دیگر را محکم تر و بلند پروازانه تر نسبت به دوره گذشته برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای دنبال کنند.

پس از آن قرار شد برای همکاری کشورهای در حال توسعه صندوق اقلیم سبز به وجود بیاید که کشورهای توسعه یافته سالانه 100 میلیارد دلار به آن متعهد شوند.

تعهداتی جدید این بار برای کشورهای در حال توسعه

در کنفرانس هفدهم در آفریقا جنوبی کشورهای در حال توسعه فشار خود را بیشتر کردند که تا سال 2012 کشورهای توسعه یافته هم به اهداف سال 2012 خود برسند هم به شکل بلند پروازانه تری عقب ماندگی خود را جبران کنید. اما کشورهای توسعه یافته گفتند که عمر پروتکل کیوتو 2012 تمام می شود و هیچ توافقی هم برای پس از 2012 وجود ندارد.

در آن سال کشورهای در حال توسعه برای اجرا دوره دوم توافق کیوتو تا سال 2020 فشار می آوردند و کشورهای توسعه یافته هم برای آن کار شرط گذاشتند؛ اینکه کشورهای در حال توسعه از سال 2020 تعهداتی را برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای بپذیرند.

کشورهای در حال توسعه هم این موضوع را به شرط رعایت اصل مسئولیت یکسان ولی متفاوت، متناظر با توانمندی ها و ظرفیت های قبول کردند.

در این میان کشورهای توسعه یافته باز هم شرطی گذاشتند؛ اینکه تا سال 2015 در بیست و یکمین کنفرانس در پاریس به سند الزام آوری برسند، هر سندی؛ چه پروتکل، چه توافقنامه.

بالاخره در پایان قرار شد که کشورهای در حال توسعه سال 2015 به سند الزام آوری برسند و از سوی دیگر کشورهای توسعه یافته هم توافق کیوتو را برای یک دوره 8 ساله تمدید کنند یعنی تا قبل از سال 2020 زیر 25 درصد میزان سال 1990 انتشار گازهای گلخانه ای خود را کاهش دهند وهم اینکه تا قبل از این سال تعهدات بلند پروازانه ای برای آینده ارائه بدهند.

همچنین به پیشنهاد کشورهای در حال توسعه قرار شد هدف گذاری انجام شود که تا قبل از پایان قرن بیست و یکم افزایش میانگین دمای کره زمین بین 1.5 تا 2 درجه سلسیوس نسبت به دوره قبل از انقلاب صنعتی محدود شود، این یعنی فشار زیادی بر کشورهای توسعه یافته.

نکته اینجاست کشورهای در حال توسعه با وجود این که سعی می کنند به سوی اقتصاد کم کربن بروند اما ادعا می کنند که استفاده از انرژی حق آنها است. اقتصاد کم کربن یعنی به جای استفاده از ذغال سنگ از نفت و گاز طبیعی که کربن کمتری دارند و انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده شود.

پیشنهاد ارائه سند مشارکت ها در ورشو

پس از آن چند سال در کشورهای مختلف کنفرانس های مختلفی برگزار شد؛ در ورشو قرار شد که همه  کشورها سندی را تحت عنوان « سند مشارکت ملی مدنظر خود» ارائه دهند و بگویند چه میزان تولید گازهای گلخانه ای را کاهش می دهند تا دبیرخانه با حساب کردن آنها ببیند آیا جهان با این میزان از مشارکت ها به هدف ممانعت از افزایش 2 درجه ای دما تا پیش از سال 2100 می رسد یا نه.

چون در واقع کنوانسیون قرار است که غلظت گازهای گلخانه را پایدار کند و غلظت دی اکسید کربن از سال 1990 که 350 قسمت در میلیون بوده است، افزایش پیدا نکند،  البته امروز غلظت دی اکسید کربن در اتمسفر 404 قسمت در میلیون است یعنی به طور میانگین از سال 1990 تاکنون سالی 2 قسمت در میلیون به غلظت دی اکسید کربن افزوده شده است. چون الان در جهان در حال توسعه بازیگرهای زیادی در این عرصه به وجود آمده است. مثل چین، هند، برزیل، آفریقا جنوبی، عربستان و ایران، متاسفانه کشور ما در رتبه بندی کشورهای بزرگ انتشار دهنده گازهای گلخانه ای در رتبه هفتم تا نهم قرار دارد.

بنابراین تا آبان ماه سال گذشته کشورها سندی را موسوم به INDC  ارائه دادند و  ایران هم سند خود را یک ماه و چند روز قبل از توافقنامه پاریس ارائه کرد و اعلام کرد که قصد دارد با تکیه بر منابع خود نسبت به رشد، 4 درصد از انتشار گازهای گلخانه ای خود را کاهش بدهد و اگر تمام موانع تحریم ها بر طرف شود این میزان به 8 درصد افزایش دهد.

توافقنامه پاریس

اما آنچه جامعه جهانی سال گذشته پاریس پذیرفت و به جمع بندی رسید یک هدف داشت؛ ارتقای اجرای کنوانسیون است، در این توافقنامه این هدف به 3 قسمت تقسیم شده است:

1- جلوی افزایش میانگین دمای کره زمین را زیر 2 درجه سلسیون نسبت به آغاز انقلاب صنعتی بگیرد.

2- افزایش توانمندی کشور ها برای سازگاری با آثار تغییر آب و هوا به گونه ای که تاب آوری کشور ها در مقابل تهدید های تولید غذا افزایش پیدا کند.

3- کشور ها از جریانی از منابع مالی پایدار برای میل دادن جامعه جهانی به توسعه تاب آور به تغییر اقلیم حصول اطمینان پیدا کنند.

در واقع هدف توافقنامه پاریس ارتقای اجرای کنوانسیون است و هیچ تعهدی در آن مگر یک تعهد برای کشورهای در حال توسعه وجود ندارد؛ آن تعهد هم ارائه گزارش ملی مشارکت در این مسیر است. توافق پاریس نسبت به کنوانسیون یک تفاوت هم پیدا کرده است اینکه ما فقط بر اساس گزارش ها می توانیم بگوییم چه کار کرده ایم و چه مقدار منابع مالی و فناوری لازم داریم.

* رئیس مرکز امور بین الملل و کنوانسیون‌های سازمان محیط زیست