هنر ایرانی در آستانه آسیب‌های جدی است/ لزوم تاسیس دانشگاه هنر ایرانی

به گزارش بولتن نیوز، هنر عاشورایی را می‌توان به عنوان شاخص‌ترین هنر برآمده از تفکرات مذهب شیعی دانست که در عرصه‌های مختلف هنری مانند تجسمی، نمایشی و موسیقی تجلی یافته است اما آنچه در میان اهمیت دارد تصور درستی است که هنرمند از این واقعه جانسوز ارائه می‌کند و این مهم محقق نمی‌شود مگر اینکه پژوهش‌هایی در این زمینه صورت گرفته و در اختیار هنرمند قرار گیرد تا شاهد آثار متعالی باشیم که بدور از هرگونه تحریفی خلق شده باشند.

پریس تنظیفی (محقق و پژوهشگر هنر) درباره هنر عاشورا گفت: تفاوت ذاتی بین هنر شعر و موسیقی عاشورایی که بین نوحه‌ها و مداحی‌ها رواج دارد؛ با هنر تجسمی وجود دارد و آن فضایی است که هنرمندان در آن فعالیت می کنند چراکه هنر تجسمی هنر ساکتی است و با مخاطب عام به شکل مستقیم در ارتباط نیست. در حقیقت ما هنر تجسمی را می‌بینیم و از آن استفاده می‌کنیم بدون اینکه به هنرمند آن توجه داشته باشیم.

او ادامه داد: در واقع به میزان زیادی آثار تجسمی با موضوعیت عاشورا کار شده است و مخاطب آن را می‌بیند بدون اینکه اطلاعاتی درباره آن داشته باشد. زمانی سبکی از نقاشی ایرانی با عنوان نقاشی قهوه‌خانه‌ای مطرح بود و استادانی چون محمد مدبر در این سبک فعالیت داشتند و پرده‌های بسیاری با موضوعیت کربلا و واقعه عاشورا از این هنرمندان باقی مانده است.

این پژوهشگر با بیان اینکه ارادت نقاشان به امام حسین(ع) باعث خلق آثار فاخری در این زمینه شده، ادامه داد: وقتی نقاشی قهوه‌خانه که یکی از گرایش‌های هنر معاصر آثار فراوانی با موضوعیت واقعه کربلا دارد طبعا محققان ما هم در این باره تلاش‌های زیادی کردند.

او با بیان اینکه این تحقیقات به شکل متون دانشگاهی ارائه می‌شود، گفت: مهمترین مشکل و بزرگترین ضعف ما تبدیل نشدن این متون دانشگاهی به کتاب‌هایی است تا بتوان آنها را در اختیار مردم قرار داد. در حقیقت حوزه نشر ما در زمینه هنرهای تجسمی ضعیف است و امیدوارم مراکزی که موظف هستند بیشتر به حوزه تجسمی توجه کنند و دغدغه نشر آثاری چون نقاشی قهوه‌خانه و نقاشی پشت شیشه را داشته باشند.

این منتقد هنری با انتقاد از عملکرد برخی نهادهای فرهنگی تصریح کرد: متاسفانه در کشور ما برخی نهادها راه‌اندازی می‌کنیم که این نهادها در استمرار مسیر خود تعریف حداقلی که برای این ارگان‌ها بیان شده است را فراموش کرده‌اند. به طور مثال هیچ آرشیوی از نقاشی قهوه‌خانه‌ای و نقاشی پشت شیشه با موضوعات دینی در موزه امام علی(ع) نداریم درحالیکه این آثار برای گذشته بسیار دور ما نیست بلکه در همین صدسال اخیر شکل گرفته است.

او ادامه داد: این موضوع باید به مطالبه‌ای از سوی هنرمندان باشد و همچنین مدیران موزه‌ها باید آرشیوی از گنجینه این هنر داشته باشند چراکه هر چقدر گنجینه موزه‌ها کامل‌تر باشد دانش هنر در آن موضوع و زمینه کامل‌تر است. اگر می‌خواهیم هنر کشورمان پیشرفت کند و زنده بماند باید آرشیوی باشد تا محقق به راحتی بتواند نکته‌های ظریف این هنرها را استخراج کند و هنرمند آثار جدیدی را با مطالعه این نقدها ارائه کند.

تنظیفی با بیان اینکه هنرهای ایرانی در معرض آسیب‌های جدی قرار دارند، گفت: در سال‌های اخیر به دلیل اینکه آرشیو کاملی از هنرهای ایرانی وجود ندارد به این سبک هنری آسیب‌های جدی وارد شده مانند آنچه در نوحه‌خوانی‌ها می‌بینیم که دامنه این آسیب عیان شده و مردم نیز متوجه آن شده‌اند و نوحه‌های سنتی ما در حال از بین رفتن است و بیشتر مداحی‌ها به سبک‌های پاپ است که بسیار هم بد است. این موضوع در هنرهای تجسمی نیز دیده می‌شود.

این منتقد هنری با بیان اینکه سبک‌های مختلف نقاشی ژاپنی همچنان آموزش داده می‌شود، تصریح کرد: اگر می‌خواهیم فرهنگی ایرانی داشته باشیم باید هنرهای سنتی تجسمی ایرانی به شکل زنده کار شود. در کشور ژاپن هنرمندانی هستند که مشغول فعالیت در زمینه هنرهای ژاپنی هستند این رویکرد در هند، چین و اکثر کشورهای دنیا وجود دارد اما متاسفانه ما در کشورمان از این موضوع مغفول هستیم البته تلاش‌های اندکی در این زمینه صورت گرفته و دانشکده‌‌هایی در زمینه هنر نگارگری داریم.

او افزود: متاسفانه ما هنوز هم دانشگاهی که مختص هنرهای ایرانی باشد نداریم و معتقدم بجای اینکه دانشکده‌های مختلف در دانشگاه‌های کشور داشته باشیم که هر کدام به نوعی گرایشی از هنر ایرانی را ارائه می‌کنند، بهتر است یک دانشگاه مختص هنرهای سنتی ایرانی در همه زمینه‌ها از جمله موسیقی، تجسمی و هنرهای نمایشی باشد و در آن هیچ گرایش غربی و معاصر در آن آموزش داده نشود. این مسئله باعث می‌شود تا یک جریان زنده قوی از هنر داشته باشیم و هنرمندان جدیدی جایگزین استادان نامدار هنرهای سنتی که تعدادشان بسیار محدود است؛ شوند و دانش آن‌ها را به طور کامل فراگیرد.

تنظیفی بیان کرد اصول نقاشی قهوه‌خانه‌ای با اصول نقاشی کلاسیک متفاوت است و استادان نقاشی کلاسیک غربی نمی‌توانند نقاشی قهوه‌خانه‌ای را آموزش دهند و از آنجا که ریشه و خاستگاه این نقاشی در جای دیگری است شیوه رنگ‌گذاری روی بوم در این سبک متفاوت است چراکه نقاشی قهوه‌خانه‌ای امتداد هنر نگارگری ایرانی بوده است و در دوره صفوی یک دوره انتقالی وجود دارد که نقاشی ایرانی از نگاره‌های درون کتاب‌ها به نقاشی‌های دیواری که در عالی‌قاپو وجود دارد منتقل شده و در امتداد خود تبدیل به نقاشی قهوه‌خانه‌ای می‌شود.

این منتقد و پژوهشگر در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره آثاری که بدون هیچ مطالعه‌ای درباره واقعه کربلا خلق می‌شود و در بعضی مواقع باعث ورود بدعت‌هایی درباره این حادثه تاریخی و مذهبی می‌شود، گفت: از آنجا که قدما براساس روایات و عشقی که درباره حادثه کربلا داشتند کار کرده‌اند؛ ممکن است شاهد موضوعاتی باشیم که دقیقا منطبق با تاریخ کربلا نباشد البته این موضوع خیلی مهمی نیست چراکه در نقاشی قهوه‌خانه‌ای نقاشی براساس شنیده‌‌هایی بوده که سینه به سینه بیان شده است. البته این موضوع نگران‌کننده‌ای نیست چراکه در آن زمان سواد کافی وجود نداشت اما امروز می‌توان با استفاده از روایات صحیح نقاشی‌های درستی با مضمون واقعه عاشورا ارائه داد.

تنظیفی با بیان اینکه مساجد، تکایا و حسینیه‌ها از طرح‌های گرافیکی استفاده می‌کنند، خاطرنشان کرد: امروزه تکایا و مساجد برای تزئین مکان‌ها و سردهای خود به استفاده از گرافیک روی‌ آورده‌اند و با سفارش کار به کسانی که نرم‌افزارهای گرافیکی آشنا هستند، تصاویری تولید می‌شود که به شکل بنر در اختیار تکایا قرار می‌گیرد این مسئله آسیب جدی به زیبایی‌شناسی جامعه ایرانی وارد کرده است و سطح زیبایی‌شناسی بسیار فاخری که در گذشته در تکایا وجود داشته به سطح بسیار نازل و پایینی کاهش می‌دهند.

او ادامه داد متاسفانه این نوع آثار باعث بدعت‌های فراوانی در زمینه آثار مذهبی می‌شود و به طور مثال هر سال طرح جدیدی از طریق این بنرهای گرافیکی مانند تمثال حضرت علی‌اکبر(ع) مد می‌شود که در فرهنگ ایرانی چه در گذشته و چه امروز جایگاهی ندارد و این بزرگترین آسیب است.

این محقق با اشاره به برگزاری برخی جشنواره‌ پوسترهای عاشورایی در سال‌های گذشته گفت: معتقدم این نوع جشنواره‌ها باید ادامه پیدا کند تا پوسترهایی که در این جشنواره‌ها توسط دانشجویان گرافیک تولید می‌شود را به عنوان نمونه به تکایا و حسینیه‌ها ارائه شود و این جشنواره‌ها در تمامی زمینه‌های هنرهای عاشورایی برگزار شود چراکه تجربه نشان داده کار معاصر خوب از سوی مردم با استقبال خوبی روبرو می‌شود مانند تابلوی معروف عصر عاشورا استاد فرشچیان که در اندازه‌های متفاوتی تکثیر شد و مردم از آن استفاده می‌کردند.

تنظیفی با تاکید براینکه اگر اثر خوب ارائه شود مردم نیز از آن استفاده می‌کنند، افزود: مردم این احساس نیاز را دارند اما از آنجا که آثار قابل قبولی در این باره از سوی نهادهای مسئول ارائه نشده به سراغ کسانی می‌روند که تنها با ابزارهای گرافیکی آشنا هستند و نهادهایی مانند حوزه هنری باید چنین جشنواره‌هایی را برگزار کند تا به این نیاز مردم پاسخ داده شود.

او ادامه داد: از سوی دیگر در سطح شهر می‌بینیم که مردم به صورت خودجوش سازه‌هایی را با متریال گِل می‌سازند معتقدم بهتر است برای ساماندهی به این سازه‌ها و جلوگیری از بدعت‌هایی که از این طریق ممکن است وارد دین شود باید جشنواره‌هایی در زمینه نقاشی، پوستر کانسپچوال آرت و چیدمان‌های عاشورایی برگزار شود، با این کار هم اشتغال‌زایی برای جوانان هنرمند صورت گرفته و هم الگوسازی مناسبی برای کل جامعه انجام شده و شهر زیباتر می‌شود.

این منتقد با اشاره به خیمه‌هایی که روز عاشورا برای برگزاری مراسم خیمه‌سوزان برپا می‌شود؛ گفت: اتفاقی که روز عاشورا به این صورت در سطح شهر برگزار می‌شود در حقیقت به نوعی پرفورمنس آرت است و یکی از موضوعاتی است که هنرمندان به آن علاقه دارند. در هنر جدید جهان نیز یکی از مسائلی که تدریس می‌شود پرفورمنس آرتی است که داستان به صلیب کشیده شدن حضرت مسیح را نشان می‌دهد. ما هم می‌توانیم این کار را انجام دهیم البته با همکاری شهرداری و حوزه هنری که متولی این برنامه‌ها هستند.

تنظیفی با اشاره به تزئینات شهری در شب عید توسط سازمان زیباسازی شهرداری در پایان خاطرنشان کرد: چیدمان‌های شهری برعهده شهرداری‌ها ست و وظیفه شهرداری در این‌ زمینه بسیار پررنگ است. برای ایام محرم  شهرداری تهران هزینه‌های زیادی می‌کند اما این هزینه را دور می‌ریزد و سطح شهر را با بنرهای بی‌کیفیت مزین می‌کند درحالی که می‌تواند به جای اینکه این هزینه را حرام کند در قالب یک جشنواره سالانه با اعلام فراخوان آثار فاخری در زمینه عاشورا تولید شود و آن آثار را در سطح شهر ارائه کنند تا با شهری که از یک زیبایی‌شناسی متعالی و فاخر برخوردار است به استقبال ایام عزاداری برویم.