زندگی پنهان بزرگ‌ترین جاسوس شوروی در ایران

به گزارش بولتن نیوز؛کتاب «وارطانیان» که توسط انتشارات بین‌المللی الهدی به‌تازگی منتشر شده درباره سرگذشت و زندگی «وارطانیان» بزرگ‌ترین جاسوس شوروی در ایران است که توسط نیکلای دولگوپولف، روزنامه‌نگار روسی به رشته تحریر درآمده و جزو آثار ادبیات پلیسی روسیه به شمار می‌رود و حق کپی‌رایت اثر توسط این انتشارات در سال ۲۰۱۵خریداری شده است.

هم اكنون بشير ارشدي ساكن روسيه بوده و در آنجا به فعاليت‌هاي فرهنگي ازجمله ترجمه كتاب مشغول است. وي كار خود را از روزنامه جمهوري اسلامي آغاز كرده و در سال‌هاي 62و 63در جبهه حضور داشته است.

• آقاي ارشدي،‌ترجمه به زبان مادري شما از چه زماني و با ترجمه چه آثاري شروع شد؟

مهر و دلبستگي من به زبان فارسي بي‌نهايت است. با توجه به اينكه بنده به زبان عربي نيز تسلط دارم، نخستين كار ترجمه من از عربي به فارسي بود. در سال1368 خورشيدي يك مقاله در ارتباط با «سيل مهاجرت يهوديان شوروي به اسرائيل» ترجمه كردم كه در روزنامه جمهوري اسلامي به چاپ رسيد. نخستين فعاليت بنده در روسيه، تاليف كتاب آموزش زبان فارسي براي روس‌زبانان و ويراستاري و صداگذاري كتاب آموزش زبان فارسي به كمك اشعار عمر خيام و همچنين داستان‌هاي ملانصرالدين بوده است. اما يكي از كارهاي ترجمه از روسي به فارسي دانشنامه اسلام در روسيه‌‌ بخش اورال است كه از سوي انتشارات دانشگاه المصطفي چاپ و منتشر شده است.

• با توجه به فعاليت‌تان در روسيه رويه ترجمه در اين كشور به چه شكل است؟

روند ترجمه در روسيه را مي‌توان به3 دوره تقسيم كرد: امپراتوري روسيه از آغاز سده نوزدهم ميلادي تا انقلاب سوسياليستي سال1917، اتحاد جماهير شوروي از تاريخ انقلاب تا فروپاشي در سال1991 و فدراسيون روسيه از همان سال تا‌كنون.كتاب هزار و يك شب را مي‌توان يكي از نخستين كتب ترجمه شده در عصر تزاري روسيه به شمار آورد. در زمينه ترجمه آثار اهل قلم ايران‌زمين بايد گفت بيشينه آنها از زبان فرانسه به روسي و به‌دست نويسندگان و مترجمان نخبه قرون 19و 20ميلادي انجام گرفت‌ به‌طوري كه الكساندر پوشكين، شاعر، مترجم و نويسنده برجسته روسيه درباره شاعران پارسي‌گوي به‌ويژه سعدي شيرازي مطالعه كافي داشته و در آثار خود از آنان تعريف و تمجيد مي‌كند .در دوره دوم يعني در زمان اتحاد جماهير شوروي، روند برگردان آثار جهان به‌ويژه كتاب‌هايي كه با ايدئولوژي كمونيسم منافاتي نداشت رو به افزايش نهاد. ترجمه كامل آثار شاعران ايراني به‌ويژه عمر خيام و فردوسي در اين دوره صورت گرفته است .دوره سوم كه با فروپاشي اتحاد جماهير شوروي آغاز مي‌شود و تاكنون ادامه دارد روند ترجمه به‌ويژه ترجمه آثار نويسندگان غربي با شدت زيادي در حال انجام است. امروزه بيش از نيمي از كتاب‌هاي عرضه شده در قفسه‌هاي كتابفروشي‌هاي روسيه ترجمه هستند. روس‌ها كتابخوان‌ترين مردم جهان محسوب مي‌شوند و از ترجمه آثار بيگانه به زبان روسي همواره استقبال مي‌كنند. ناگفته نماند رباعيات خيام هم در دوره اتحاد شوروي و هم در دوره پس از آن يكي از پرفروش‌ترين كتاب‌ها بوده است تا جايي كه ولاديمير پوتين، رئيس‌جمهور روسيه در يكي از كنفرانس‌هاي مطبوعاتي خود در كاخ كرملين در پاسخ به يكي از خبرنگاران در مورد خستگي و فشار رواني خود گفت كه براي رهايي از استرس و برقراري آرامش روحي در خود هميشه رباعيات عمر خيام مي‌خواند. شايد به همين دليل است كه «لودميلا پوتينا» همسر آقاي پوتين كتاب رباعيات خيام را به‌عنوان هديه تولد به رئيس‌جمهور داد.

• چطور شد كه كتاب «وارطانيان» را براي ترجمه انتخاب كرديد و آيا‌ هنگام ترجمه با چالش‌هايي روبه‌رو بوديد؟

انتخاب كتاب وارطانيان بدون شك به‌دليل ارتباط تاريخي و سياسي اين اثر و رويدادهاي آن با كشور ايران است. شناخت آن دوره حساس از تاريخ كشورمان از يك سو و ديدگاه و تحليل يك نويسنده روس در اين‌باره از سوي ديگر 2عامل مهمي بودند كه در من شور و شوق ترجمه آن را برانگيختند .با نويسنده كتاب تنها يك‌بار آن هم براي آشنايي با وي ديدار داشتم. وي يكي از روزنامه‌نگاران پيشكسوت از زمان شوروي تاكنون است و چندين بار با قهرمانان كتاب خود وارطانيان ديدار و گفت‌وگو داشته و كم و بيش با زبان، فرهنگ و تحولات سياسي ايران آشناست.

• روند ترجمه معكوس از فارسي به روسي را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟

درك و آگاهي و تجربه مترجم در روند ترجمه تأثير بسزايي دارد. خوشبختانه امروزه دسترسي به شبكه جهاني اينترنت، كار و كاوش مترجم را آسان‌تر كرده است .البته ترجمه با موضوع مرتبط با دانش مترجم در كيفيت اثر تأثير بسزايي دارد. امروزه بيشترين كتاب‌هاي تاليف و ترجمه شده به زبان روسي در زمينه رمان‌هاي پليسي و عاشقانه است. همزمان با گسترش روابط سياسي، فرهنگي و اقتصادي ميان دو كشور همسايه ايران و روسيه، مترجمان اين دو كشور در راستاي تحكيم اين روابط و شناساندن فرهنگ اين دو ملت بايد بيش از پيش تلاش كنند تا آثار نويسندگان روس و ايراني را به يكديگر معرفي كنند .متأسفانه از ديرباز تا‌كنون جامعه روسيه از نويسندگان و شاعران ايراني به جز عمر خيام شخص ديگري را نمي‌شناسد؛ تا جايي كه پيشينيان آنان، زادگاه وي را جايي در آسياي ميانه مي‌پندارند.

• نام گئورگ وارطانيان در سال2010 در جهان و به‌ويژه در كشورهاي ايران، ارمنستان و روسيه پيچيد. اين شخصيت را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟

گئورگ وارطانيان يك مأمور مخفي اطلاعات بود كه تمام زندگي‌اش يعني از شانزده سالگي تا پايان آن را وقف اين شغل بسيار حساس و خطرناك كرده بود. وارطانيان همانگونه كه خود بيان مي‌كند سه مليت داشت و سه زبان مادري يعني فارسي، ارمني و روسي را از آن خود مي‌دانست. تجربه‌ها و ماجراجويي‌هايي كه در زمان نوجواني خود در ايران داشت چنان باارزش هستند كه تاكنون در مراكز آموزشي سازمان امنيت روسيه تدريس و به‌كار گرفته مي‌شوند. وارطانيان يكي از شاهدان عيني رويدادهاي دهه‌هاي1930 و 1940 ميلادي در ايران بود. وي يك مستند زنده بود كه مي‌توانست حقيقت تاريخ آن سال‌هاي كشورمان را بازگو كند اما به‌دليل محرمانه شمردن اين تاريخ از سوي «ك.گ.ب» يعني كميته امنيت كشور شوروي و روسيه كنوني، وارطانيان اجازه گرفت تنها بخش اندكي از آن حقايق را فاش سازد. وي در دهم ژانويه سال2012 ميلادي در مسكو درگذشت. در مراسم خاكسپاري او چهره‌هاي فراواني ازجمله‌ ولاديمير پوتين كه دوست و همكار وي نيز بود، حضور داشت.

• كتاب وارطانيان يك مأمور اطلاعات را چگونه معرفي مي‌كند؟

ماموران اطلاعات به دو گروه تقسيم مي‌شوند: رسمي و مخفي. منظور از مأموران رسمي كساني هستند كه به شكل قانوني در كشورهاي بيگانه فعاليت مي‌كنند همچون سفيران و وابسته‌هاي ديپلماتيك اما مأموران مخفي به شهروندان كشور مقصد تبديل مي‌شوند و زندگي پرمخاطره و ماجراجويانه‌اي دارند و هر لحظه در معرض دستگيري و حتي از دست دادن زندگي خود هستند. وارطانيان و همسرشان نيز از اين دست مأموران بودند.

• دليل گزينش شهر تهران به‌عنوان محل برگزاري كنفرانس چه بود؟

در سال‌هاي شعله‌ور شدن جنگ جهاني دوم يعني از سال 1939 تا 1945 ميلادي، پايتخت ايران ميزبان و پناهگاه مهاجران اروپايي و فراريان از دام ايدئولوژي و نژادپرستي حزب فاشيست آلمان بود. از سوي ديگر كشور ايران جولانگاه جاسوسان آلماني، روسي، انگليسي، ژاپني و آمريكايي نيز به شمار مي‌رفت و به جرأت مي‌توان گفت سرنوشت آن روز جهان در دست اين شهر بود! باوجود هراس استالين از ترك كشورش و ترس او از سفر هوايي و همچنين دشواري سفر دريايي روزولت و فلج بودن وي و همين‌طور بي‌تمايلي چرچيل به گفت‌وگو با اين دو نفر، اين نشست سرنوشت‌ساز در تهران برگزار شد. اگرچه روند و بازده گفت‌وگوها تاكنون به‌طور كامل روشن نيست و همانگونه كه آقاي وارطانيان مي‌گويد در اين كنفرانس رازهاي بسياري نهفته است كه گفته مي‌شود در سال2017 يعني در سال آينده بسياري از اسرار و ناگفته‌هاي اين كنفرانس فاش خواهد شد.

• در اين كتاب وارطانيان چندين بار به صراحت مي‌گويد سازمان امنيت روسيه باتجربه‌ترين و نيرومندترين سازمان اطلاعاتي جهان بوده و هست!اين سخن وي را چگونه ارزيابي مي‌كنيد؟

سازمان امنيت روسيه از آغاز فعاليتش در سال1917 تا‌كنون فعاليت‌هاي گسترده‌اي در سطح كشور و در خارج آن داشته است. بدون شك بيشينه مأموران اين سازمان، مأموران مخفي بوده‌اند كه توانستند در جامعه كشور هدف رخنه كرده و به‌اصطلاح در آنها حل شوند. وارطانيان در ايران يك ايراني بود و در لبنان يك عرب و در اسپانيا يك اسپانيايي و... . اكثر مأموران مخفي همراه با همسرانشان عازم ماموريت مي‌شوند و اين كار روند فعاليت جاسوسي آنان را آسان‌تر مي‌كند.

• ‌ترجمه با موضوعات مختلف آیا با تخصص مترجم ارتباط مستقیم دارد؟

‌البته ترجمه با موضوع مرتبط با دانش مترجم در کیفیت اثر تاثیر بسزایی دارد. امروزه بیشترین کتاب های تالیف و ترجمه شده به زبان روسی در زمینه رمان های پلیسی و عاشقانه است. بر اساس تعداد شمارگان، می‌توان گفت که انتشارات«اِکسمو » در مرتبه نخست و انتشارات«اَی.اَس.تی»و « دروفا» در مرتبه دوم و سوم جای دارند.

• ‌پیشنهاد شما برای همکاری مترجمان با موسسات داخلی و خارجی در امر ترجمه و چاپ آثار منحصر به فرد دو کشور چیست؟

‌ همزمان با گسترش روابط سیاسی،فرهنگی و اقتصادی میان دو کشور همسایه ایران و روسیه، مترجمان این دو کشور در راستای تحکیم این روابط و شناساندن فرهنگ این دو ملت باید بیش از پیش تلاش کنند تا آثار نویسندگان روس و ایرانی را به یکدیگر معرفی کنند.

• ‌اين کتاب برای چه گروهي مناسب است و شما خواندن آن را به كدام قشر از مخاطبان پيشنهاد مي‌كنيد؟

‌ خوانندگانی که به تاریخ سیاسی جهان به‌ویژه ایران، شبکه های جاسوسی جهان و گستره فعالیت آنها و البته رویدادهای جنگ جهانی دوم علاقه دارند و می‌خواهند اطلاعات بیشتری در اين حوزه کسب کنند، جزو مخاطبان بالقوه كتاب محسوب مي‌شوند.

• چگونه يك مأمور اطلاعات مي‌تواند افرادي را به سوي كشور خود جلب كند؟

اين يكي ديگر از ترفندهاي سازمان امنيت شوروي بود. البته كشاندن و علاقه‌مند كردن افراد به‌ويژه قشر جوان جامعه به طرف خود به پشتوانه بزرگ و پرآوازه‌اي نياز دارد. در آن زمان، اتحاد جماهير شوروي براساس تبليغات اين كشور به‌عنوان يك ابرقدرت پيشرفته و پرچمدار يك ايدئولوژي صلح‌دوستانه و بشردوستانه به‌راحتي مي‌توانست روي افراد تأثير مثبتي بگذارد. يكي از مهم‌ترين فعاليت‌هاي وارطانيان و همسرش تشويق و جلب اعتماد افراد به سوي خود بود كه كار دشواري
به شمار مي‌رود.

• اين كتاب شغل جاسوسي را چگونه معرفي مي‌كند؟

جاسوسي يك شغل نيست بلكه يك هنر است! هنر نقشه كشيدن و دستيابي به يك سند يا ربودن يك سخن، هنر چگونگي برخورد و معاشرت با مردم، هنر واكنش بجا و آگاهانه. يك مأمور امنيتي بايد به آينده و سرنوشت كشورش بينديشد و بس.

• نيكلاي دولگوپولف:

استقبال عادي بود ولي كتاب وارطانيان توسط انتشارات «گواردياي جوان» در سري مجموعه زندگي مشاهير به چاپ رسيد و يكي از پرفروش‌ها شد. مستندها و 2سريال تلويزيوني «تهران 1934 - حقيقت محض» ساخته شدو در معروف‌ترين شبكه كانال‌يك تلويزيون به نمايش درآمد. وارطانيان و همسرش نيز به‌عنوان مفسر شخصا در اين مجموعه‌ها ايفاي نقش كردند. زماني كه مردم با دنبال كردن سريال‌ها آنها را در خيابان ديدند و شناختند، روزي از گئورگ وارطانيان در مورد احساسش اكنون كه مشهور شده سؤال كردم. او نيز پاسخ محكمي داد: «خيلي عاليه، خوشحالم كه بازخورد فعاليت‌هاي من بدين‌گونه در وطنم مورد استقبال قرار گرفته است.»

• بشير راشدي، مترجم كتاب:

وارطانيان همانگونه كه خود بيان مي‌كند سه مليت داشت و سه زبان مادري يعني فارسي، ارمني و روسي را از آن خود مي‌دانست. تجربه‌ها و ماجراجويي‌هايي كه در زمان نوجواني خود در ايران داشت چنان باارزش هستند كه تاكنون در مراكز آموزشي سازمان امنيت روسيه تدريس و به‌كار گرفته مي‌شوند. وارطانيان يكي از شاهدان عيني رويدادهاي دهه‌هاي1930 و 1940 ميلادي در ايران بود. وي يك مستند زنده بود كه مي‌توانست حقيقت تاريخ آن سال‌هاي كشورمان را بازگو كند اما به‌دليل محرمانه شمردن اين تاريخ از سوي «ك.گ.ب» يعني كميته امنيت كشور شوروي و روسيه كنوني، وارطانيان اجازه گرفت تنها بخش اندكي از آن حقايق را فاش سازد. وي در دهم ژانويه سال2012 ميلادي در مسكو درگذشت. در مراسم خاكسپاري او چهره‌هاي فراواني ازجمله ‌ ولاديمير پوتين كه دوست و همكار وي نيز بود، حضور داشت.