چرا کار گروهی معمولاً جواب نمی‌دهد؟

گروه فرهنگ و هنر: دنیای موسیقی سرشار از گروه‌هایی است که روزی با انگیزه بالا به وجود آمده و پس از گذشت چند سال، از هم پاشیده‌ شده‌اند؛ گروه‌هایی که وقتی در شروع کارشان با سرپرست یا سایر اعضای آن هم‌کلام می‌شوید، احتمال اتمام همکاری‌شان را بسیار اندک می‌دانند و همواره از پیوندی حسی و دوستانه می‌گویند که آن‌ها را بدون هیچ‌گونه چشمداشتی در کنار یکدیگر جمع کرده است، غافل از آنکه گذر زمان موانعی جدی در مسیر کار گروهی‌شان قرار می‌دهد و آن‌ها را هر لحظه در لغو همکاری‌شان مصمم‌تر می‌سازد.

به گزارش بولتن نیوز، در مقایسه فعالیت گروهی در موسیقی بین‌الملل با موسیقی ایران درمی‌یابیم که در کشور ما، گروه‌های موسیقی پرشمار‌تر و زودتر از زمان معمول به مرز انحلال می‌رسند. در سطح اول موسیقی جهان، گروه‌هایی نظیر Pink Floyd ،Queen و The Rolling Stones هم‌اینک مرز 50 سال فعالیت گروهی را و گرچه گروهی مانند Pink Floyd چندین سال به حالت ملغی درآمد یا اعضای قدیمی دو گروه مذکور دیگر در قید حیات نیستند، اما این گروه‌های پرآوازه موسیقی همچنان شاکله اصلی و نام هنری خود را حفظ کرده‌اند و با جایگزینی چند عضو جدید، هرازچندگاه به روی صحنه می‌روند.

اما شرایط کار تیمی در موسیقی کشور ما با شرایط فوق متفاوت است. در ایران، به غیر از چند گروه عمدتاً فعال در زمینه موسیقی سنتی، عمر سایر گروه‌های موسیقی به بیش از چند سال فعالیت صمیمانه قد نمی‌دهد. این گروه‌ها معمولاً با قریحه بالا همکاری خود را آغاز کرده و درصدد انتشار آثار متعددی برمی‌آیند، اما پس از مدتی رفته‌رفته کم‌کار می‌شود، سپس مصاحبه‌های اعتراضی اعضای گروه آغاز شده و در نهایت خبری مبنی بر فروپاشی آن گروه منتشر می‌شود. در برخی مواقع نیز تمامی این مراحل بدون سروصدا طی شده و به یکباره انحلال فعالیت یک تیم موسیقی، مخاطبان این عرصه را متعجب می‌سازد. برای انقراض گروه‌های مختلف موسیقی دلایل متفاوتی بیان شده که جا دارد با ارائه دیدگاه برخی از اعضای گروه‌های مذکور و عده‌ای از صاحب‌نظران موسیقی، به بررسی این دلایل پرداخته شود.

اختلاف سلیقه و افزایش سن

مردم ما گروه کامکارها را به ثبات و تداوم و پیوند عاطفی‌شان در حرفه موسیقی می‌شناسند، گروهی که از اولین اجرای خود در سال 68 در تالار وحدت تاکنون سابقه چهار دهه فعالیت در عرصه موسیقی سنتی را دارد و هیچ‌گاه زمزمه‌ای مبنی بر پایان همکاری آن شنیده نشده است. بیژن کامکار رمز ثبات و پایداری کامکارها را خانوادگی بودن گروهشان می‌داند و معتقد است اگر تمام گروه‌های دنیا فرو ریزد، این گروه از هم نمی‌پاشد. او درباره دلیل اصلی فروپاشی گروه‌های موسیقی گفته بود: دلیلی که گروه‌ها از هم می‌پاشند این است که سلایق متفاوت است و کم‌کم سن بالا می‌رود و یک جوان بیست و پنج ساله سابق پا به سن می‌گذارد و مشکلات خانواده و تحلیل جسمی بر کار و تصمیم‌گیری و اهداف تأثیر می‌گذارد.

علی پهلوان خواننده و عضو اصلی گروه از هم فروپاشیده آریان نیز اختلاف سلیقه میان اعضای گروه را پنهان نکرده و گفته بود: ما دچار یک اختلاف سلیقه بسیار بزرگ در آریان شدیم. آقای رجب‌پور نظر خودش را داشت، پیام صالحی یک جور نظر می‌داد، عده‌ای از بچه‌ها با پیام موافق بودند و عده‌ای با من یا آقای رجب پور. اختلاف سلیقه‌ها باعث شد که آریان کم‌کم دلسرد شده و به زمین نشیند.

کم‌کاری برخی از اعضای گروه

کاوه آفاق خواننده سابق گروه The Ways معتقد است که همه بار گروه در زمانی روی دوش او بوده و دیگر اعضای گروه دل به کار موسیقی نمی‌داده‌اند. آفاق دراین‌باره گفته است: اعضای گروه شغل‌های دیگر داشتند و نمی‌توانستند تمام‌وقت کار کنند و فقط من کارم موسیقی بود. شما موزیک ویدئوهای قدیمی ما را ببینید که نوازنده باس دستش روی آکوردهای دیگری است و آهنگی که پخش می‌شود هارمونی و ریتم دیگری دارد و درام هم بسیاری مواقع چیز دیگری می‌زند، چون خودشان بنده‌های خدا اصلاً در این آثار اصلی و معروف گروه که همگی هم ساخته من بود، در جریان تولید نبوده‌اند.

البته آفاق اینک معتقد است که به جای ترک گروه، باید هر کس موسیقی‌دان بود را حفظ کرده و هرکس که موسیقی‌شناس بود اما موسیقی نمی‌دانست اخراج می‌کرد. مشابه دیدگاه آفاق درباره گروه سابقش را، علی پهلوان نسبت به روزهای پایانی همکاری خود با آریان نیز دارد. پهلوان معتقد است که اعضای گروه آریان در روزهای پایانی عمر این گروه، دل به کار نمی‌دادند و آلبوم پنجم آن‌ها با نام "خداحافظ" بیشتر محصول تلاش‌های اوست. گویا سایر اعضای گروه آریان نیز با این مسئله موافق هستند اما انتشار آلبوم "خداحافظ" با نام آریان را به نوعی سوء استفاده از نام این گروه می‌دانند.

مشکلات مالی و نابرابری دستمزد اعضای گروه

سعید ثابت سرپرست کنونی گروه موسیقی "پایور" که باسابقه‌ترین گروه موسیقی در کشور ایران است، رمز موفقیت و پایداری گروه "پایور" را برنامه‌ریزی درست مالی دانسته و اظهار داشته است: آنچه موجب پایداری گروه موسیقی پایور شده، داشتن برنامه و سیستم مالی مشخص در گروه است. در گروه پایور هر کدام از اعضای گروه بر اساس سابقه و توانایی‌های که در موسیقی دارند درصدی از درآمدهای مالی گروه را به خود اختصاص می‌دهند.

عبدالحسین کارگشا خواننده‌ برجسته‌ی کشورمان نیز بر مشکلات مالی و نابرابری دستمزد اعضای گروه‌های موسیقی به عنوان دلایل اصلی ازهم‌پاشیدگی آن‌ها تأکید دارد. دیدگاه او دراین‌باره اینچنین است: یکی از دلایل اصلی ازهم‌پاشیدگی گروه‌های موسیقی در ایران مسئله مالی است. علاوه بر آن نیز دستمزدهای متفاوتی است که به عوامل یک اثر پرداخت می‌کنند. در یک ارکستر تنها یک نفر حرف اول را می‌زند. به عنوان نمونه اگر دو نوازنده در یک گروه ارکستر از یک سطح توانایی برخوردار باشند، هرگز نمی‌توانند در یک گروه قرار بگیرند، اما اگر فردی تازه‌کار وارد گروه شود و دستمزد کمتری نسبت به بقیه اعضای گروه بگیرد بعد از مدتی نسبت به این دستمزد اعتراض می‌کند و این باعث تحریک مابقی اعضای گروه می‌شود، چرا که تمام اعضای دستمزد یکسان نمی‌گیرند و این خود باعث از هم پاشیدن گروه می‌شود. در خارج از کشور اصلاً یا شاید کمتر این مسئله نسبت به ایران مطرح باشد، زیرا در خارج اسپانسر یا حمایت‌کننده مالی گروه یک ارگان خاص است نه مانند ایران یک شخص باشد.

دخالت اعضای گروه در کار یکدیگر

در گروه‌های موسیقی هر عضو وظیفه خاصی دارد؛ آهنگساز فقط آهنگسازی می‌کند و کار خواننده، تنها به خواندن محدود می‌شود. معمولاً در ابتدای تشکیل گروه هر عضو تنها به وظیفه شخصی خود عمل می‌کند، اما ممکن است با گذشت زمان، قصد دخالت در کار دیگر اعضای گروه را داشته باشد. البته دخالت کردن با مشورت کردن متفاوت است، چرا که در مشورت کردن، کسی قصد تحمیل نظر خود به دیگران را ندارد. به هر حال، دخالت کردن هر عضو در فعالیت عضو دیگر، شرایط برای تداوم همکاری را دشوار می‌سازد. بیژن کامکار عضو ارشد گروه کامکارها معتقد است که بین کامکارها که همه اعضای آن را اعضایی خانوادگی تشکیل می‌دهند هم اختلاف‌نظر و مشکل وجود دارد اما با تعامل و همفکری حل می‌شود.

خواننده و آهنگساز گروه "نیوش" نیز بر عدم دخالت اعضای یک گروه موسیقی در کار یکدیگر تأکید ویژه دارد. سروش قهرمانلو گفته است: افراد یك گروه باید شرح وظایف داشته باشند، شاید دلیل اصلی از هم پاشیده شدن گروه‌های موسیقی دخالت اعضا در كار یكدیگر است. در گروه ما تنظیم‌کننده اگر تنظیمی را انجام بدهد و من موافق آن نباشم، نظرم را به او می‌گویم و او نظر من را قبول می‌كند و یا نمی‌كند و در نهایت تصمیم اصلی را خودش می‌گیرد.

تأثیرات منفی فروپاشی گروه‌های موسیقی

در ایران، تأثیرات منفی فروپاشی گروه‌های موسیقی زمانی بیش از پیش شد که گروه موسیقی آریان به عنوان اولین و با قدمت‌ترین گروه موسیقی پاپ پس از انقلاب، بعد از حدود دو دهه فعالیت مستمر به کار خود خاتمه داد. گروه آریان برای نوجوانان دهه گذشته که جوانان امروز فعال در عرصه موسیقی هستند، ماهیتی الگویی داشت که با فروپاشی و مصاحبه‌های هر یک از اعضای گروه پس از انحلال آریان، اعتماد جوانان به کار گروهی را از آن‌ها گرفت و عده‌ای برای آنکه به سرنوشت جدایی تلخ اعضای آریان دچار نشوند، از تصمیم خود برای کار گروهی منصرف شدند. در این میان، خارج شدن اعضای اصلی برخی گروه‌ها از تشکل تیمی برای عرضه موسیقی‌شان نیز بر جدیت این موضوع افزود.

نکته منفی دیگری که درباره فروپاشی گروه‌های موسیقی وجود دارد این است که تاریخ موسیقی جهان در نیم قرن گذشته به ما می‌گوید هنرمندانی که در قالب گروه‌های موسیقی، پرفروش‌ترین آثار تاریخ این عرصه هنری را رقم زده‌اند، پس از آنکه فعالیت خود را به صورت انفرادی در پیش گرفتند، دیگر هرگز به آن موفقیت خود در فضای کار تیمی دست نیافتند. فعالیت انفرادی موزیسین‌های نامی بزرگی نظیر راجر واترز و دیوید گیلمور در خارج از چارچوب گروه افسانه‌ای Pink Floyd گواه این مطلب است. البته جان لنون خواننده فقید بریتانیایی گروه The Beatles از معدود افرادی است که پس از جدایی خود از گروه، موفقیت‌هایش را در قالب آثار شخصی نیز تکرار کرد.

آینده کار گروهی موسیقی در ایران

با آغاز دهه 90، گروه‌های مختلف موسیقی در سبک‌های تلفیقی و سنتی و همچنین برخی سبک‌های خاص‌تر مانند راک و جَز در ایران به وجود آمدند و گروه‌های پاپ موسیقی نظیر گروه سون نیز همچنان به کار خود ادامه می‌دهد. برخی از این گروه‌های تازه تأسیس مانند "دال"، "پالت"، "چارتار"، "بمرانی"، "داماهی"، "کامنت" و... که اتفاقاً گروه‌های موفقی نیز هستند، برای آنکه به شرایط نا به سامان گروه‌های فروپاشیده یا در حال انقراض دهه‌های قبل دچار نشوند، تمهیداتی اندیشیده و بعضاً با یکدیگر پیمان نیز بسته‌اند. با صحبتی که پیش‌تر با اعضای برخی از این گروه‌ها داشته‌ایم، آن‌ها جدا کردن مسئله کار از دوستی، فدا کردن سلایق شخصی برای رسیدن به هدف تیمی، همدلی، مشورت و عدم دخالت در تخصص اعضای دیگر، پایبندی به ضوابط کار گروهی و کار به اندازه و یکسان را به عنوان تمهیدات خود برای جلوگیری از فروپاشی گروه اعلام کرده‌اند. امید است که این اعضا به تمامی تعهد‌های خود جامعه عمل بپوشانند تا دیگر شاهد آمدورفت گروه‌هایی در موسیقی با عمر کمتر از چند سال نباشیم تا جامعه موسیقی ایران نیز چند دهه دیگر به گروه‌هایی موفق با داشتن چندین سال قدمت افتخار کند.