اقتصاد و برجام چگونه به هم گره خوردند؟/اقتصاد ایران پس از عبور از تحریم‌ها چه شکلی خواهد شد؟

قرار بود به افزایش نرخ رشد اقتصادی کمک کند. قرار بود به بهبود معیشت مردم یاری رساند. قرار بود به جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی سرعت ببخشد و هزاران قرار دیگر که به تدریج از سوی مقامات و افراد مختلف مطرح شد و آرام‌آرام در برخی اذهان شکل گرفت. یک بار خود مقامات دولتی انتظارات را بیان می‌کردند و یک بار دیگر منتقدان خواسته‌های مردم از اجرای برجام را تبیین می‌کردند. حاصل هر دو آن شد که برخی فکر کنند با اجرای برجام اقتصاد ایران به رویاهایی دست پیدا می‌کند که تاکنون تجربه نکرده است.

یک روز پس از آغاز اجرای برجام (27 دی‌ماه سال گذشته) حسن روحانی در نشست خبری خود برای اولین مرتبه در دوره پسابرجام، اقتصاد و برجام را این‌گونه به هم گره زد: «از امروز بانک‌های کشور با بانک‌های جهان برای مسائل مالی و پولی خدمات لازم را اخذ خواهند کرد، محدودیت صادرات نفت در کشور برداشته می‌شود، خرید هواپیماهای مدرن امکان‌پذیر خواهد شد و پول‌هایی که از آن ملت ایران بود و در بانک‌های خارجی بودند در اختیار ملت ایران برای فعالیت‌های اقتصادی قرار خواهد گرفت.»

پس از رئیس‌جمهور، وزرای او هم هر کدام به نوعی این ارتباط بین برجام و مسائل اقتصادی را تشریح کردند. شاید اوج این ارتباط به سخنانی درباره ارتباط رشد اقتصادی و برجام برگردد. سخنگوی دولت در اولین نشست خبری خود در سال 1395 (17 فروردین‌ماه این سال) از افزایش رشد اقتصادی کشور در سایه اجرای برجام و رفع تحریم‌ها سخن گفت و افزود: «با توجه به فرصت‌هایی که برجام برای کشور در سال 1395 فراهم کرده، پیش‌بینی می‌کنیم که در این سال رشد اقتصادی بین پنج تا شش درصد حاصل شود.»

به گزارش اقتصادنیوز، با این حال مقامی چون رئیس دفتر رئیس‌جمهوری سخنان پیشین درباره نسبت برجام و اقتصاد را 25 اردیبهشت‌ماه چنین تبیین کرد: «برجام قرار نیست برای ما رشد اقتصادی به همراه بیاورد، بلکه یکی از عمده‌ترین موانع بر سر راه رشد اقتصادی را برطرف کرد تا با تکیه بر توان درونی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های بیرونی بتوان رونق اقتصادی ایجاد کرد.» سخنی که به برخی از سخنان رئیس‌جمهور در همان 27 دی‌ماه هم نزدیک بود. در آن روز روحانی در پاسخ به سوالی درباره بهبود معیشت مردم در دوره پسابرجام عنوان کرده بود: «برداشتن موانع و تحریم به معنای حل همه مسائل نیست؛ مثل اینکه یک غاصبی آمده و باغ شما را تصرف کرده و نمی‌گذاشت شما فعالیت کنید. حال شما این غاصب را بیرون کرده‌اید و امروز باغ در اختیار شماست؛ یک کسی بگوید پس میوه کجاست و دنبال جعبه بگردد؛ خب پیداست باغ که در اختیار ما شد باید زمین را آماده و مراقبت کنیم تا به میوه برسد؛ بنابراین برخی کارها بلافاصله نیست اما برخی موارد دیگر نیز بلافاصله آثار را می‌بینیم.»

به نظر می‌رسد در واقع با برداشته شدن تحریم‌ها و اجرای کامل برجام اقتصاد ایران تنها در بهترین حالت به دورانی برگردد که هنوز این تحریم‌ها تشدید نشده بودند. از نگاه برخی، انگار این سکو، سکوی بازگشت به گذشته بوده نه سکوی پرشی که در برخی اذهان ساخته شد. به عبارتی شاید مهم‌ترین اتفاق رسیدن به دوره ثبات و سکونی است که پیش از تشدید تحریم‌ها اقتصاد ایران تجربه می‌کرد، با همه مشکلات و مسائل آن زمانش از تورم دورقمی گرفته تا گرفتاری‌های نظام بانکی که با آنها درگیر بود. با این حال باید دید در ادامه گره اقتصاد و برجام چه سرنوشتی پیدا می‌کند و مسوولان چگونه می‌توانند این رابطه را بازتعریف کنند.