آنچه درباره تجارت سال گذشته ایران گفته نشد/آمار صادرات غیرنفتی چقدر واقعی است؟

گروه اقتصاد: امين چاروسه * کارنامه تجارت خارجی کشور در پایان سال 94 با 916 میلیون دلار مازاد تراز تجاری بسته شد و سال 94 با تراز مثبت تجاری به پایان رسید. همزمان با انتشار این کارنامه ادعا شد که این موضوع در تاريخ تجارت خارجی ایران سابقه نداشته است. بر اساس کارنامه تجارت خارجی کشور، سال 94 معادل ۴۲ ميليارد و ۴۱۵ ميليون دلار انواع كالا صادر و ۴۱ ميليارد و ۴۹۹ ميليون دلار نيز وارد كشور شده و به این ترتیب ارزش صادرات كشورمان 16.11 درصد و واردات كشورمان 22.53 درصد نسبت به سال 93 كاهش داشته است.

به گزارش بولتن نیوز، از سوی ديگر اين آمار حاكی از آن است كه در سال 94 نسبت به سال 93 به ميزان ۱۲ ميليارد و ۷۰ ميليون دلار ارز كمتری صرف واردات شده است. همچنين در اين مدت حجم صادرات ایران به ۹۳ ميليون و ۵۲۰ هزار تن و حجم واردات ایران به ۳۵ ميليون و ۷۰ هزار تن رسيد كه در مقايسه با مدت مشابه سال قبل به ترتيب 7.18 درصد و 18.47 درصد كاهش داشته است.

اسدالله عسگراولادی در پی انتشار گزارش گمرک از کارنامه تجارت ایران و در واکنش به خبر مثبت شدن تراز تجاری کشور در سال 94 در گفت‌وگویی با اقتصادنیوز گفته بود: مثبت شدن تراز تجاری خبر چندان خوبی نیست. اگر واردات کاهش یابد نمی‌توانیم نیازهای کشور را تأمین کنیم.

اما گذشته از آثار این اتفاق، امین چاروسه معتقد است علاوه بر غلط بودن کاربرد گزاره برای اولین بار در گزارش یاد شده، «مبنای آماری مورد استفاده در تهیه این گزارش نیز دارای اشکال اساسی است.»

امين چاروسه، کارشناس بازرگانی بین‌الملل در تحلیلی که در اختیار اقتصادنیوز قرار داده، در این باره بیان کرده است: آمار و اطلاعات صحيح پايه اساسی هرگونه برنامه‌ريزی علی‌الخصوص در مباحث اقتصادی است. بی‌توجهی به اين مهم می‌تواند تبعات جبران‌ناپذيری برجا بگذارد، سياست‌‌گذاران را به اشتباه بياندازد، تصميم‌گيران را دچار خطا كند و در يك كلام مديريت اقتصادی را با بحران مواجه ‌كند. یکی از مواردی که اخیرا از سوی مسوولان دولتی و مقامات ارشد کشور مرتباً بر آنها تأکید شده، پیشی گرفتن ارزش صادرات بر واردات در سال گذشته، برای اولین بار در تاریخ معاصر بوده است. 

او در ادامه با اشاره به اشتباه بودن کاربرد گزاره «برای اولین بار» درباره مثبت شدن تراز تجاری کشور، اظهار می‌کند: صرف نظر از غلط بودن کاربرد گزاره برای اولین بار در گزارش یاد شده، زیرا بر اساس آمار رسمی موجود تراز بازرگانی خارجی کشور (بدون احتساب صادرات نفت خام) در سال‌های 1331 تا 1333، به دلیل تدابیر اقتصادی اتخاذ شده در دوره نخست وزیری مرحوم دکتر مصدق مثبت بوده، مبنای آماری مورد استفاده در تهیه این گزارش نیز دارای اشکال اساسی است. 

چاروسه سپس در تشریح یکی دیگر از ابهام‌های آمارهای تجاری کشور عنوان می‌کند: واقعیت امر این است که از سال 1384 و با وارد مدار تولید شدن بعضی از فازهای میدان پارس جنوبی، محصولات جدیدی با عنوان عمومی میعانات گازی به سبد کالاهای صادراتی کشور وارد شد که قبلاً سابقه صدور نداشتند، ارزش صادرات این محصولات در آن سال در حدود چهار میلیارد دلار بود. برای مقایسه بزرگی این عدد باید آن را با کل ارزش صادرات در سال قبل، یعنی عدد شش میلیارد دلار، مقایسه کرد. برای رفع ابهامات، دولتی که در میان نخبگان اقتصادی نامحبوب بود و متهم به آمارسازی، کارگروهی متشکل از بانک مرکزی، وزارت بازرگانی و گمرک ایران، تشکیل داد و این کارگروه چاره کار را در آن دید که در هنگام انتشار آمار صادرات غیر نفتی، ارزش صادرات میعانات گازی را تفکیک کند و از آن زمان اصطلاح با و بدون احتساب میعانات در میان دست اندراکاران این بخش باب شد. اسناد رسمی نشان می‌دهد که متصدیان امر در دولت قبل، تا آخر به این مبنا متعهد مانده و در گزارش‌های رسمی، برنامه‌ریزی ها و سایر موارد صرفاً آمار صادرات بدون احتساب میعانات گازی را مد نظر قرار می‌دادند. رویه‌ای که از سال 1393 کنار گذاشته شده است. 

او سپس در جدولی ارزش صادرات کشور با و بدون احتساب میعانات گازی در مقایسه با ارزش واردات، بر اساس آمار منتشر شده از سوی گمرک ایران، برای سال های 1386 تا 1394 را ارائه می‌کند.

چاروسه در ادامه عنوان می‌کند: با مشاهده جدول فوق چند نکته مهم دانسته می شود: اول آنکه با فرض لزوم در نظر گرفتن پیش فرض‌ها و مبانی یکسان و متداوم در ارائه تحلیل‌های آماری، می‌بینیم که بر مبنای سابق، صادرات غیرنفتی همچنان 15درصد از واردات عقب‌تر است و دیگر اینکه اتفاق میمونی که در گزارش‌های دولتی امسال به آن اشاره شده، برای بار اول در سال 1392 رخ داده است! نصف شدن ارزش صادرات میعانات گازی در سال 1394 نسبت به سال قبل، به خوبی همبستگی میان قیمت این اقلام را با نرخ نفت خام در بازارهای جهانی نشان می‌دهد.

او همچنین بیان می‌کند: واقعیت تلخ دیگر این است که بنا به دلایلی که به طور مفصل در مقاله‌ای که به قلم نگارنده در فروردین‌ماه سال جاری در هفته‌نامه «تجارت فردا» منتشر شد، تشریح شده، با ترکیب فعلی سبد اقلام صادراتی و وضعیت پیش روی بازارهای جهانی، امید چندانی نیز برای دست‌یابی به عملکردهای بهتر و بالاتر در بخش صادرات وجود ندارد. واقعیت دیگر هم این است که ارزش واردات کشور که به مدد دلارهای نفتی از 18 میلیارد دلار در سال 1380 به بیش از دو برابر یعنی 39 میلیارد دلار در سال 1384 رسیده بود و به مدد دوپینگ یاد شده به رکورد 57 میلیارد دلار در سال 1390 رسیده بود به دلیل بحران نرخ ارز و رکود شدید در فضای کسب و کار در پایان سال 1394 به میزان قبلی در سال 1385 بازگشته و عملاً هیچ تصویری از مدیریت بر واردات در این آمارها مشاهده نمی‌شود.

این کارشناس بازرگانی بین‌الملل در پایان می‌نویسد: مخلص کلام اینکه، وقتی از آمار به جای بیان حقایق لازم برای برنامه‌ریزی، برای سرپوش گذاشتن بر مشکلات استفاده کنیم، فرداهای بهتری را پیش رو نخواهیم داشت. البته این وظیفه سنگین بر عهده کارشناسان، مدیران میانی و شاید هم وزرا است که با دقت در تهیه گزارش‌ها و تحلیل‌های آماری، مقامات بالاتر را به خطا نیاندازند.

منبع : اقتصاد نیوز