جنب و جوش سنندجی ها در استقبال از شب چله

گروه اجتماعی-اسعد فرهادی* شلوغی و استقبال خانواده های سنندجی در فرا رسیدن شب چله  در روزهای پایانی پاییز ،ناخود آگاه انسان را به فکر عید نوروز می اندازد،بدون اغراق می توان گفت :تکاپو و تلاش خانواده ها برای گرفتن برنامه شب چله دست کمی از برنامه عید نوروز و تحویل سال ندارد که این حال و هوا بیانگر قدمت این  شب زیبا  در میان مردم سنندج است .

به گزارش بولتن نیوز،منابع مختلف از شب چله و دلیل گرفتن برنامه این شب اشارات زیادی داشته اند و متفاوت است ،اما درکتاب آیینه سنندج  نکته جالبی اشاره داشته اینکه ،اولین کسی که شب چله را گرفت حضرت آدم  بود که با آوردن میوه های بهشتی این برنامه را گرفته  است، البته به نظر این حقیر پیدا کردن ریشه های این آیین سنتی زیاد مهم و تعیین کننده نیست آنچه مهم است بجای آوردن صله رحم و بهانه ای برای جمع شدن است  که این خود در این دنیای پر مشغله بهترین و قانع کننده ترین دلیل  برای برگزاری این شب زیبا ست.

در برخی از یاداشت ها  و نوشته های صاحبنظران آیین  ها  و مناسبت ها ی ملی ایراداتی  برتغییر و تحولات  در چگونگی  برگزاری مناسبت ها گرفته می شود ،ولی به نظر این حقیر  حتی اگر روزی غذاهای این شب و میوه های آن را کاملا تغییر دادند باز هم ایرادی ندارد مهم فلسفه با هم بودن است .

اما به گفته سالخوردگان سنندجی و بنا به قلم کسانی که در این زمینه نوشته اند ،خربزه ترش    ( کالک تورش ) دولمه کلم کمی منوی پذیرایی سنندجی ها را با سایر نقاط کشور متفاوت کرده است که این امر موجب استقبال چشمگیر مردمان این شهر در تدارک دیدن برنامه شب یلدا برای پذیرایی  این مناسبت است.

سنندجی ها از همان مهر ماه یعنی سه ماه قبل از شب چله با انداختن خربزه به داخل سرکه و خشک کردن انگور وتهیه آجیل خشک به فکر برنامه شب چله بودند ،که امروزه با این همه تغییرات همچنان در لیست خرید خانواده ها وجود دارد.

بر اساس گفته بزرگان  و مطالعه  خربزه ای که در سرکه انداخته میشد در حد یک توپ فوتبال بود ،که امروز ه شهروندان در خرید آن همچنان به اندازه خربزه ترش دقت دارند.

بنا به گفته شهروندان ،شب یلدا را درسنندج  «شه‌و چله» (شب چله) یا «شه‌و زمسان» (شب زمستان)  می‌نامند، شبی كه پیش از فرارسیدن‌اش، هیجان و شور خاصی را در میان مردم برمی‌انگیزد.

اصلی‌ترین ویژگی شب چله، جمع شدن  خانواده‌ها با هماهنگی قبلی در كنار هم است به صورتی كه معمولاً یك هفته قبل آن مشخص می‌شود كه شب چله این سال در خانه‌ی چه كسی جمع شوند که معمولا خانه بزرگ خانواده مقصد اصلی است.

در خانواده‌هایی كه پدر، در قید حیات باشد معمولاً فرزندان با عروس‌ها و دامادها شب چله را در آنجا می‌گذرانند. اما چون خانواده‌ی پدرخانوم پدر شوهر مطرح است معمولاً نوبت را رعایت می‌نمایند. اما به هر صورت كه باشد اصل بر جمع شدن چند خانواده در كنار هم است كه اگر این تجمع صورت نپذیرد، با وجود رعایت تمامی دیگرْ ویژگی‌های شب چله كه شامل غذای شام و میوه و تنقلات خاص می‌شود، نمی‌توان گفت كه در آن خانه، مراسم جشن شب چله برگزار شده است.

 غذای این شب عموماً دلمه برگ مو و كلم است كه گوشت را لابه لای آن می‌گذارند. سفره‌ی شب چله علاوه بر دلمه، شامل رب انار و شیره‌ی انگور، دوغ، ماست، روغن و كره محلی، پیاز و خربزه ترش است.

امروزه در كنار دلمه‌ی برگ مو و كلم، دلمه فلفل سبز و بادمجان نیز تهیه می‌شود. بعد از صرف شام، «كالَك ترش» را بریده كرده و میل می‌كنند. بعد از خوردن غذای چرب و سنگین شب چله، میل كردن این خربزه‌ی ترش، هضم غذا را آسان نموده و باعث می‌شود بقیه‌ شب نیز بتوان از تنقلات متنوع و میوه‌های رنگارنگ شب چله نیز استفاده كرد.

از دیگر تمهیدات برای گذران این شب، انجام برخی بازی‌های محلی است. مشهورترین این بازی‌ها در كردستان «گوروابازی» یا جوراب بازی است. بازیی دسته جمعی كه شركت كنندگان به دو گروه تقسیم می‌شوند و دارای هیجان بسیار زیادی است. همه‌ی مهمان‌ها می‌توانند در این بازی‌ شركت نمایند و معمولاً انجام آن با ابراز هیجانات افراد همراه است و چند ساعتی از شب را به خود اختصاص می‌دهد.

سپس نوبت به خوردن تنقلات و خشكبار می‌رسد. انجیر خشك، برگ گلابی، برگ زردآلو، هسته‌ی زردآلو كه همراه با سماق حرارت دیده، توت خشك، تخمه بو داده كدو، و هم‌چنین گندم برشته كه با شیره گز مخلوط شده و به صورت گلوله‌های كوچكی درآمده از جمله‌ی خشكبارهای شب چله است.

اما میوه‌های شب چله كه شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار و «آنو» می‌شود از ضروریات شب چله است. در برخی از خانواده‌ها برای خوردن میوه‌های شب چله سفره می‌اندازند و در برخی دیگر به روال امروزی است. هندوانه از جمله میوه‌هایی است كه حتماً باید سر سفره باشد و چون فصل آن سر رسیده معمولاً هندوانه‌های خوبی از آب درنمی‌آیند. خوردن هندوانه به نوعی وداع و خداحافظی با فصل گرماست و پیشوازی از زمستان محسوب می‌شود.

از رسم‌های جالبی كه در این شب در كردستان رایج است می‌توان به خوانچه بردن از طرف خانواده‌ی پسر برای نامزدش، نام برد که این رسم زیبا که ریشه در عشق و علاقه خانواده ها به تقویت بنیاد خانواده دارد در اکثر مناسبت های و جشن های سال انجام می شود.

در این خوانچه‌ها باید تمامی موارد ذكر شده در بالا از شام گرفته تا خشكبار و میوه را برای خانواده‌ی عروس ببرند به صورتی كه آن شب، خانواده‌ی عروس جهت برگزاری شب چله هیچ اقدامی نكرده باشد. علاوه بر دلمه، در سنندج رسم است رشته پلو نیز در خوانچه‌ها گذاشته شود. هم‌چنین علاوه بر مواردی كه گفته شد، هدیه‌ای گران‌بها كه معمولاً پارچه یا قطعه‌ای طلا می‌باشد نیز برای عروس خانم برده می شود که این رسم بیانگر جایگاه بانوان در خانواده ها ست.
رسم دیگری وجود دارد به نام «شه‌و زمسانی» كه در آن عروس اولین شب چله را در خانه‌ی شوهر تجربه می‌كند؛ و آن به این معناست كه این بار خانواده‌ی عروس باید خوانچه‌هایی را كه تمام نیازهای شب چله خانواده‌ی داماد را برطرف كند را به منزل آنها ببرند.

به هرحال همه مسوولان فرهنگی باید تمام توان و قدرت خود را در تقویت این مناسبت ها و جشن ها بگذارند تا فضای برای ورود جشن هایی که هیچ ارتباطی با فرهنگ و ریشه این مردم ندارد  ،مهیا نشود.

جو بازار و تکاپوی شهروندان و پوشش رسانه ای زیبای این مناسبت ها  شرایط بسیار عالی برای  جذب گردشگران است  به امید روزی که بتوانیم از این پتانسیل های فرهنگی خود برای مقابله با هجمه های فرهنگی دشمنان " که متاسفانه با هدف متلاشی کردن نهاد خانواده طراحی شده " قدم برداریم و هر آنچه را موجب تقویت خانواده ها ست  سرلوحه فعالیت های خود قرار دهیم .