کتاب ارزشمند میراث باستانی ایران به قلم یک آمریکایی

گروه ادبیات، نشر و رسانه: در اثر پرآوازه پروفیسور ریچارد نلسون فرای- خاورشناس و ایران شناس برجسته سویدنی اصل امریکایی- «میراث باستانی ایران (The Heritage of Persia)» که به سال 1962 در امریکا به چاپ رسیده مطالب بسیار جالبی در باره ایران، ایران خاوری، ایران باختری، پارس، آریا و آریانا آمده است.

به گزارش بولتن نیوز، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی با چاپ این کتاب ارزشمند که به اصطلاح متداول زبان روسی، باید در ردیف « کتاب های علمی برای همه» به شمار آورد، یک موضوع جذاب و مهم را در برابر دیدگان دانش پژوهان و مردم قرار داده است؛ البته باید خاطر نشان کرد که نقشه ها و فهرست منابع و تصویرهایی که در این کتاب آمده آن را بسیار کاربردی نموده است.

پیش از پرداختن به کتاب مختصری از تلاشهای مولف این کتاب را مطالعه خواهید کرد تا متوجه شوید یک دانشمند خارجی چقدر برای شناساندن سرزمین ما ایرانیان تلاش کرده است. تلاش‌های او منجر به ایجاد کرسی تدریس مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا شد و او به عنوان اولین استاد کرسی مطالعات ایرانی منصوب شد. بعدها آن‌جا را به قصد هاروارد ترک کرد و این سمت پس از او به احسان یارشاطر محقق ایرانی واگذار شد. در دانشگاه هاروارد صدرالدین آقاخان دانشجوی فرای در رشته تاریخ ایران بود. فرای نامه‌ای به پدر او که رهبر بزرگ فرقه اسماعیلیه بود، نوشت و آقاخان در پاسخ موافقت کرد هزینه یک کرسی تدریس مطالعات ایرانی در هاروارد را بپردازد. هم‌چنین یکی از برجسته‌ترین کارهای فرای در هاروارد تأسیس «مرکز مطالعات خاورمیانه» بود. او یکی از بنیادگذاران «مرکز مطالعات خاورمیانه» در تهران نیز بود و مدتی هم مشاور کتاب‌خانه پهلوی بود و نخستین مدرسه تابستانی مطالعات ایرانی را در دانشگاه شیراز سازمان داد. وی سال‌ها در ایران در سازمان‌دهی کنگره‌های ایران‌شناسی سهیم بود و در خارج از ایران نیز با دانشگاه‌هایی که علاقمند به مطالعات ایران و آموزش زبان فارسی بودند همکاری داشته‌است. دهخدا به سبب علاقمندی وی به امر ایرانی‌شناسی، او را «ایران‌دوست» می‌نامید که فرای در امضای خود این لقب را می‌افزاید. نلسون فرای از سال 2001 تا 2010عضو افتخاری سازمان پرشن گلف آنلاین بود و همواره با ارسال نامه به تحریف کنندگان از نام خلیج فارس دفاع نمود.

کتاب کتاب حاضر با مقدمه مترجم شروع و پس از آن دیباچه نویسنده، سپس هشت فصل در تاریخ ایران پیش ار اسلام تا افتادن ایران به دست مسلمانان و بعد از آن حواشی، شرحی درباره نقشه ها، ضمیمه ها، کتاب شناسی و اعلام آمده است.

فصل نخست : سرزمین ایران و مناظر جالب آن

در این فصل به کلیات و جزئیات جغرافیایی ایران که بیشتر آن را دو بیابان بزرگ در بر گرفته و این که واژه پرژیا، پرس یا پارس از یونانیان گرفته شده و به خاطر این که پارس نام استان محل شاهنشاهی بزرگ هخامنشی بوده به ایران داده شده است.

این که با وجود تاخت وتازهای گوناگون در طول تاریخ بسیاری از پیشنه های قومی و فرهنگی ایران حفظ شده شاید وجود برخی مکان ها به عنوان پناهگاهی جهت حفظ این قومیت ها با زبان خاص خودشان یاری رسان بوده است مانند پناهگاه باختر برای کردها و لرها، قفقاز که بیشتر ین تنوع قومی زبانی را داشته وتا به امروز ایرانی های سکایی در شمال قفقاز ساکنند و به است ها (Ossete) معروفندو نیز پناهگاه هخای جنوب، خاور و ... از این جمله اند.

مردم تغییر می کنند اما بر جای می مانند

بررسی دگرگونی های نژادی ایرانیان به طور مختصر از گذشته تا امروز با لحاظ نمودن اینکه تنوع نژادی در این سرزمین چگونه حاصل شده است ( با حمله عرب ها و مغولان و ... ) و نیز اشاره به مراکز بزرگ جمعیتی ایران در گذشته مانن خوزستان، فارس، همدان و امروزه تهران، سرزمین های پیرامون دریاچه ارومیه و آذربایجان،‌ خراسان، بخارا و سمرقند و... .

فصل دوم : سنت های ایرانیان

گذشته آریایی ها

آشنایی با ریشه زبانی آریایی و فرضیه هایی که در این باره مطرح شده است و هم ریشه یودن زبا نهای فارسی، اسلاوی، آلمانی کهن، آلبانیایی و ...

بررسی دین باستانی آریاییان و وجود اختلاف نظر در بین پژوهش گران و این که فرضیه ماکس مولر و پیروانش که می گفتند اجرام فلکی پشتوانه و زمینه اساطیری و دینی هندو اروپایی را تشکیل می داد دیگر پذیرفته نیست.

زرتشتچه زمانی می زیسته و زادگاه اوکجا بوده؟ طرح فرضیه های گوناگون درباره این موضوع ها با بیان این که وی در حدود 600 تا حتا 6000 سال پیش از میلاد زندگی کرده است و با توجه به بررسی ها انجام شده به ویژه بررسی های زبان شناسی به اختلاف نظری که وی در آذربایجان،‌ری، خاور ایران و ... زاده شده پاسخ نزدیک به واقیعت این است که بایستی در خاور ایران به دنیا آمده باشد.

داستان های حماسی مشرق

یک از پژوهش گران روایت های گوناگون اساطیری ایران را به اساطیر و داستان فرمانروایان مشرق ایران یا دینی و ملی تقسیم کرده است و محقق دیگر آن ها را به روایات زرتشتی و بیابان گردی تقسیم نموده است.

مآخذ حماسی ایران عبارتند از: اوستا، کتاب های پهلوی و نوشته های فارسی نو و عربی.

از سکاها، تورانیان ، سغدیان ، و آشوریان هم که به نوعی برخورد با آنان در آفرینش حما سه ایرانی نقش داشته اند سخن گفته شده است.

ساختمان اجتماعی

طبقات گوناگون اجتماعی و نظام خانواده مورد بررسی قرار گرفته که می توان به مهم ترین تقسیم بندی که در زیر آموده اشاره کرد:

1. خانواده

2. کلان

3. قبیله

4. استان یا کشور

5. ملت یا مردم

فصل سوم: ایران و سرزمین های مغرب آن

مصر و میان رودان، آشور و اورارتو بررسی شده و با آوردن مطالبی در باره پادشاهان، زبان و فرهنگ ودین و فراز و فرود حکومت های نامبرده، ونیز دودمان های نوخاسته ایرانی شامل مادی، پارسی و پارتی را علاوه برموضوعات یاد شده درمورد وضعیت اقتصادی ونحوه سرنگونی آنان نیز بحث شده ودر پایان بخش 126 عکس از آثار این دوران ضمیمه شده است.

فصل چهارم: سرزمین های پیرامون مرزهای ایران

اسکندر و میراث او

شکست امپراتوری بزرگ هخامنشی از اسکند مقدونی، چیرگی فرهنگ هلنیسم بر بخش بزرگی از جهان، سه جنگ ،گرانیک، ایسوس و گوگامل،زناشویی اسکندر با روشنک دختر شهریار سغد، بنیان نهادن شهرهای گونگون در زمان اسکند و جانشینانش،تمرکز سلوکیان بر قدرت در ایران با پیکارهایی بین سال های 311 تا 302 پیش از میلاد و سلطه کامل بر بابل و ایران،تقسیم بندی اتباع شاهنشاهی به چهار دسته :‌( شاهان دست نشانده، دودمان های محلی، دیگر شهرها و مردم) تقسیم زمین،نفوذ زبانی و فرهنگی،میراث هلنی،شیوه هنری، دین در این روزگار، گسترش فرهنگ هلنی در سرزمین های دیگر،مسئله تخاریان، دولت یونانی باختر،گندهاره و نفوذ مغرب از مباحث مطرح شده در ادامه این فصل است.

فصل پنجم: اشکانیان

دودمان فراموش شده

بررسی دین، هنر وادبیات، رد این نظریه که پارتیان یونانیان منحط و دوست داران یونانند و دورا ن ایشان عصر تاریکی است.

چرا اشکانیان به فراموشی سپرده شده اند، تبار پارتیان(اشکانیان)، پایه گذاری سلسه اشکانی و نام های آنان، موقعیت حکومتی، راه به سوی غرب، پارت وروم(به ویژه جنگ های آنان)، اوضاع سیاسی ، نظامی(تقسیم بندی ویژه آن) و اقتصادی، دستگاه حکومت و دیوان شاهنشاهی،ادبیات و فرهنگ، پایه دین زرتشت، کوشانیان و مشرق و بحث پایانی سنت های فارساز بررسی هایی است که در این فصل با آن روبرو می شویم.

فصل ششم : جانشنان هخامنشیان

اردشیر و دوران تاریخی

از دید نگارنده تاریخ درست ایران از زمان ساسانیان آغاز می شود وآنچه پیش از اردشیر گذشته است تاریک و افسانه مانند استو دورانی پهلوانی است.

در یک منبع پهلوی به نام کارنامک اردشیر آمده است که ساسان شبان پاپک شاه بود که در شهر استخر نزدیک تخت جمشید فرمانروایی می کرد. ساسان از بازماندگان هخامنشیان بود ولی این راز را پنهان می داشت تا آنکه پاپک خوابی دید که آن را این چنین تعبیر کردند که پسر ساسان روزی فرمانروای جهان شود پس پاپک دختر خویش را به زنی به ساسان داد و از این پیوند اردشیر زاده شد. ( این داستان را فردوسی در شاهنامه آورده است) البته داستان های دیگری( مانند این که ساسان از شهریاران فارس و پاپک را پسر و اردشیر را نوه او دانسته اند.) نیز در این باره وجود دارد.

پس از بحث مفصل درباره سر خاندان سلسله ساسانی به این نکته می رسیم که اردشیر بنیان همه سازمان های روحانی و دیوانی را گذاشته است . وی فرمانروایی است که شاهنشاهی ایران را با سازمان های چندگانه خود پی افگند و آیین زرتشت را که به روزگار پادشاهی هلنی و پارتی نهان بود اشکار کرد و آن را قوت بخشید.

امپریالیسم شاپور

پادشاهان ساسانی به جز شهر سازی که پادشاهی های گذشته به آن ارجی نم نهادند با ایجاد نوعی ناسیونالیسم و امپریالیسم ایرانی و پیروزی های پیاپی بر رومیان برتری نیروی ایرانی را آشکار کردند. به ویژه درباره پیکارهای شاپور با رومیان آگاهی فراوان به ما رسیده است زیرا جنگ های او هم درخشان و هم پیروزمندانه بود. کتیبه کعبه زرتشت هم مدرک برجسته ای به شمار می رود و هم ستایش پیروزی های او بر رومیان است گرچه به سبب ذکر نشدن پیروزی های شاپور در این کتیبه ها برخی منکر آن شده اند.

شکست سه امپراتور رومی به نام های گردیان، فیلیپ و والریان از شاپور و بسیاری از بزرگان دیگر که در جنگه به اسارت سپاه ساسانی درآمدندو شاپور غلاوه بر پیروزی بر رومیان در قفقاز و مشرق نیز کامیابی هایی نیز به دست آورد. و چنان که در کتیبه زرتشت آمده است شاهنشاهی ساسانی شامل توران، مکوران، پردان، هند، کوشان شهر تا پشکیبور، کش، سغد و شاش بود.

طبقه بندی چهارگانهروحانیان ، جنگ آوران، دبیریان و مردم عادی وجنبش های کفر آمیز و دستگاه روحانی( که شامل یهودان، مسیحیان، هندوان، نصرانیان، مانویان و مزدکیان که کرتیر به آنان تاخته و کانون های آنان را تباه و ایشان را تکفیر کرده است) نیز بررسی شده اند.

روزگار سربلندی ایران

تمایل به پیشرفت های علمی و هنری با گسیل دادن برخی از دانشمندان و پزشکان ایرانی به سوی هند مه شطرنج و بسیاری کتاب های سانسکریت مانند افسانه بید پای و نوشته های پزشکی به ایران آورده شد واز سویی یقین داریم که نوشته های علمی یونانی که بعدها به عربی ترجمه شد نخست به پهلوی ترجمه شده بودند.

هنر ساسانی را می توان نقطه اوج یک هزار سال پیشرفت هنری دانست. رواج فراوان طمغا یا امضا و نشانه و نقش های درهم پیچیده از مشخصات هنر دوران اخیر ساسانیان شمرده می شود که پیشرو همین هنرها در دوران اسلامی شدند. نقش ها در آغاز فرمانروایی ساسانی بیشتر به طبیعت گرایش داشت و نامنظم بود و هرچه گذشت به نظم و اصول هندسی متمایل شد. وپیکره آدم نمای اهورامزدا که شاید اثری باشد از دوران تجسم دینی خاورمیانه در پایان روزگار ساسانی دیگر به کار نرفته است.

فصل هفتم : افتادن ایران به دست مسلمانان

از هم پاشیدگی نظم کهن

پس از خسرو انوشیروان جامعه ساسانی سنت دیرین پهلوانی و مظاهر و رسم های آن را هر چه با شکوه تر زنده کرد. اما آن جهان کهن به دست مزدکیان و با شورش ایشان و اصلاحات همان خسرو پای بند گذشته رو به نابودی گذاشته بود.

سلطنت ساسانیان آن چنان آشفته شد که چون پادشاه برافتاد هیچ پادشاه یا سپاه بومی یا سازمانی نماند که بتواند در برابر لشکر عرب ایستادگی کند.

از سوی دیگر افزایش مالیات ها و جنگ های پی در پی که هزینه های گزافی را به دولت تحمیل می کرد و آیین های خشک و استوار طبقات یا کاست ها و پشتیبانی دین زرتشت از این آیین و مقررات طبقه بندی مذهبی که با نظم خاصی اجتماع عبارت بود از روحانیان، دبیران و مردم عادی باعث شده بود حس همکاری ازبین رفته و حس مسوولیت افراد را نسبت به پادشاه و طبقات دیگر از بین برده و همین ناتوانی بزرگ بود که تازیان را در رسیدن به پیروزی هایشان کمک کرد.

رو به انحطاط گذاشتن آیین زرتشتی، رسوخ باور های زروانی هم بی گمان به سست شدن پایه های حکومتی کمک کرد.

نیز در باره مشترکات آیین زرتشتی با دین اسلام، وجود فراوان آتشکده ها در سراسر ایران، آتشکده ها سه گانه ویژه هرگروه از طبقه ها یا کاست ها : آتشکده آذرفرنبگ برای روحانیان، آتش گشنسب برای جنگاوران و آتش برزین مهر برای کشاورزان و مردم عادی سخن گفته شده است.

جنگ اسلام با ایران

شاید نخستین برخورد ایرانیان با تازیان در جنگ ذوقا واقع در میان شهرهای کوفه و واسط باشد، پس از آن در سال 637 سپاه ساسانی به سرکردگی رستم در قادسیه شکست خورد و سردارش کشته شد. پس از آن تیسفون به دست مسلمانان افتاد. جنگ دیگری در جلولا در پایان سال 637 روی داد که در آن نیز ایرانیان شکست خوردند و سراسر عراق (سواد) به فرمان جهانگیران تازه گردن نهاد. و در سال 642 ساسانیان در جنگ نهاوند چنان شکستی خوردند که دیگرن نتوانستند در زادگاه خویش با عربان برابری کنند. سال بعد همدان به دست مسلمانان افتاد و کانونی شد برای لشکر کشی های دیگر به آذربایجان در شمال و اصفهان در جنوب و کرمان در جنوب شرقی و پس از آن بی درنگ به خراسان پیش روی نمودند.

یزگرد نیز مانند داریوش که هزار سال پیش به خراسان گریخته بود به همان سو رفت و در سال 651 در مرو به دست کسان خویش کشته شد.

در ادامه به گسترش تدریجی اسلام و پذیرش آن توسط ایرانیان و نیز نقش ایرانیان در گسترش اسلام و رشد دادن فرهنگ و زبان عربی و ایجاد نهضت ترجمه از یونانی و رومی و پهلوی به عربی خصوصیات آسیای میانه و جنبش هایی که در ایران پس از اسلام در برابر عرب ها پدید آمد از جمله جنبش به آفرید در مشرق خراسان سال 764.م ، جنبش سنپاد در خراسان، اسحق ترک در فرارود، اوستاسیس در هرات و مقنع در مرو و ... . اشاره شده است.

پس از آن به آیین زرتشت در فارس و کانون های آن در آذربایجان (شیز) و استخر در فارس، و دگرگونی های فرهنگی و جنبش های گوناگون و در پایان به آغاز زندگی نوین و دوباره زنده شدن فرهنگ و زبان فارسی با صفاریان و سامانیان پرداخته شده است.

کتاب با آوردن چند نقشه و و پی نوشت های هر فصل جداگانه با عنوان حواشی، شرحی درباره نقشه هادرخت واره دودمان های هخامنشی، اشکانی و ساسانی، کتاب شناسی فصل ها نیز به صورت جداگانه و فهرست اعلام پایان یافته است.

این کتاب در 510 صفحه با قیمت سی و یک هزار تومان در کتابفروشی های معتبر سطح شهر در دسترس مردم قرار دارد. درضمن برای تهیه این کتاب می توانید به پایگاه شرکت انتشار علمی و فرهنگی به آدرس elmifarhangi.ir مراجعه کنید.

انتهای پیام/