گام‌های بعدی مهار راهبردی ایران پس از برجام

گروه سیاسی: مرکز بین المللی مطالعات استراتژیک در گزارشی به قلم مارک فیتزپاتریک ده فایده از فواید دست یابی به توافق هسته ای بین ایران و قدرت های جهانی را بر شمرده است.

به گزارش بولتن نیوز، نویسنده تاکید کرده است توافق هسته ای از بسیاری جهات فراتر از معاهده ان پی تی و پروتکل الحاقی است و فواید بسیاری در بر خواهد داشت.

در همین رابطه وی پیشنهاد می کند که آژانس بین المللی انرژی اتمی حق و مستولیتی فراتر از پرونده ایران در راستی آزمایی در زمینه فعالیت های نظامی هسته ای داشته باشد که لزوما شامل مواد هسته ای نمی شود.

مارک فیتزپاتریک یکی از فواید مذاکرات را ایجاد کانال های ارتباطی جدید میان ایران و آمریکا عنوان کرده و بیان می کند همانطور که جان کری در ماه آوریل محمد جواد ظریف را به تغییر مسیر یک کاروان به مقصد یمن ترغیب کرد، می تواند بعدها از نفوذ ایران بر انصارالله برای ترغیب آنها به پذیرش مذاکرات صلح استفاده کند.

متن کامل این نوشتار در ادامه می آید.

***

زمانی که توافق هسته ای ایران از ارزیابی های ۶۰ روزه اعضای کنگره آمریکا جان سالم به در برد، توجهات معطوف چگونگی جلوگیری ایران از دست زدن به فریبکاری و چگونگی مهار رفتارهای مشکل زای ایران در دیگر مناطق شد، با این حال، موضوع بسط دادن توافق و کاستن از خطرات هسته ای و بی‌ثباتی منطقه‌ای چندان مورد توجه قرار نگرفته است. در اینجا ده راهکار جهت بهره‌مندی از برنامه جامع اقدام مشترک ارائه می‌شوند.

۱. افزایش ایمنی هسته ای:

در حال حاضر که ایران قوانین بین المللی را در زمینه شفافیت در پادمان های هسته ای پذیرفته است، دلیلی وجود ندارد استانداردهای جهانی را در زمینه ایمنی هسته ای نپذیرد.

ناکامی ایران تا به امروز در پیوستن به کنوانسیون ایمنی هسته ای آژانس بین المللی انرژی هسته ای -اقدامی که همه کشورهای فعال در زمینه رئاکتور هسته ای انجام داده اند- سبب نگرانی همسایگان این کشور شده است. وقوع حادثه در رئاکتور بوشهر ابتدا سبب پراکنده شدن مواد رادیو اکتیو به سوی پایتخت های کشورهای عربی حوزه خلیج فارس می شود سپس این مواد روانه تهران می شوند.

ایران باید با پذیرش و اتخاذ بالاترین استانداردها در زمینه ایمنی هسته ای و همچنین دعوت از همسایگانش برای مشارکت در روند بررسی ایمنی هسته ای تأسیساتش به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس اطمینان دهد.

۲. افزایش امنیت هسته ای:

به دلایل قابل درک، ایران به اجلاس امنیت هسته ای دعوت نشد. زمانی که مدیریت این اجلاس از بهار آینده در واشنگتن به آژانس بین المللی انرژی اتمی واگذار شود، ایران می تواند در مذاکرات آن ایفای نقش کند. اگر ایران کنوانسیون حفاظت فیزیکی از مواد هسته ای و اصلاحیه سال دو هزار و پنج این کنوانسیون را بپذیرد، اظهاراتش مشروعیت بیشتری خواهد داشت.

خوشبختانه خود آمریکا در نهایت در ماه ژوئیه این اصلاحیه را تصویب کرد و از این رو، در موقعیت قویتری در پیوستن به دیگر قدرت های مهم در ترغیب ایران به انجام چنین کاری دارد.

۳. حساب کردن روی همکاری روسیه در برنامه جامع اقدام مشترک:

نقش سازنده مسکو در مذاکرات هسته ای ایران یکی از معدود زمینه های همکاری روسیه با کشورهای غربی در زمینه هسته ای محسوب می شود. با آن که می توان گفت جلوگیری از وخامت موضوع هسته ای ایران سبب حفظ منافع ملی روسیه می شود، اما این کشور به صورتی قاطع در جبهه ای واحد در کنار قدرت های جهانی قرار گرفت و اجازه نداد ایران از موضع روسیه در مقابل قدرت های غربی سوء ‌استفاده کند و سبب بروز اختلاف نظر بین آنها شود.

مشارکت ایران در ایمنی و امنیت هسته ای زمینه ای طبیعی برای ادامه همکاری ها در میان شش قدرت جهانی محسوب می شود.

۴. تبدیل شدن اقدامات راستی آزمایی برجام به قوانین جهانی:

پذیرش پروتکل الحاقی از سوی ایران باید سبب شود این ابزار از سوی همه کشورها به یک الزام تبدیل شود. دست کم، آمریکا باید پذیرش پروتکل الحاقی را پیش شرط توافق نامه ها در زمینه همکاری هسته ای در آینده قرار دهد.

توافق هسته ای ایران همچنین از بسیاری جهات فراتر از معاهده ان پی تی و پروتکل الحاقی است و فواید بسیاری در بر خواهد داشت.

فعالیت های نظامی که بر اساس برنامه جامع اقدام مشترک ممنوع شده است بخشی از تلاش ها برای جلوکیری از تولید تسلیحات هسته ای محسوب می شود که به سبب ماده یک ان پی تی ممنوع شده است.

به همین ترتیب، باید اعلام شود آژانس بین المللی انرژی اتمی حق و مستولیتی فراتر از پرونده ایران در راستی آزمایی در زمینه فعالیت های نظامی هسته ای داردکه لزوما شامل مواد هسته ای نمی شود.

علاوه بر این، ممنوعیت بازفرآوری و تولید اورانیوم با غنای بالا توسط ایران اقدامی در جهت حمایت از تلاش های جهانی برای متوقف کردن روند تولید مواد شکافت پذیر محسوب می شود.

۵. ممنوعیت انجام آزمایش هسته ای:

طبیعتا گام بعدی که ایران می تواند بردارد تصویب معاهده منع جامع آزمایش های هسته ای است. اسرائیل، مصر و عربستان سعودی همانند آمریکا، چین، هند، پاکستان و کره شمالی نیز باید به تصویب این معاهده ترغیب شوند تا معاهده منع جامع آزمایش هسته ای بتواند اجرایی شود. احتمالا غیر واقع گرایانه است اگر فکر کنیم این سه کشور بخواهند این معاهده را تصویب کنند اما اگر چنین اقدامی صورت نگیرد نمی توان به هدف خاورمیانه عاری از تسلیحات هسته ای دست یافت، موضوعی که دست کم ایران، مصر و عربستان سعودی همواره در پی آن بوده اند.

۶. جلوگیری از توسعه همکاری های موشکی:

روند نگران کننده توسعه سیستم های موشک های دوربرد توسط ایران بر اساس توافقی چند جانبه زیر نظر گرفته خواهد شد، توافقی که سبب اعمال محدودیت های چند جانبه می شود.

اگر کشورهای خاورمیانه به معاهده منع تسلیحات هسته ای میان برد بپیوندند ممکن است سیستم هایی را هدف قرار دهد که بردی بیش از سه هزار کیلومتر دارند. اعمال چنین محدودیتی، سبب حفظ سیستم های کنونی اسرائیل و ایران می شود اما در عین حال جلوی سیستم هایی را می گیرد که می توانند اروپا یا آمریکا راهدف قرار دهند. در همین حال، حفظ محدودیت های رژیم کنترل فن آوری موشکی بر ایران به صورت موثری بدین معناست که حتی پس از برداشته شدن محدودیت های توسعه موشکی شورای امنیت سازمان ملل متحد بر ایران پس از هشت سال؛ ایران همچنان قادر نخواهد بود از تجارت بین المللی در این زمینه سود ببرد.

۷. حفظ محدودیت های جهانی بر روند غنی سازی:

دادن امتیاز غنی سازی مشروع اورانیوم به ایران برای دست یابی به توافق هسته ای لازم بود که سبب محدود شدن این قابلیت می شود.

نباید دیگر کشورها از این موضوع به عنوان بهانه ای برای دنبال کردن فن آوری های دوگانه استفاده کنند که برای برنامه هسته ای غیر نظامی ضرورتی ندارد. برای نمونه، امارات هیچ دلیل راهبردی و قانونی برای تغییر موضع خود در انجام غنی سازی و روند بازفرآوری ندارد. آمریکا باید به روند به اصطلاح «استاندارد طلایی» در زمینه توافق نامه های مرتبط با همکاری های هسته ای همچنان ادامه دهد. دستورالعمل های مرتبط با گروه تأمین کنندگان هسته ای باید سبب حفظ محدودیت ها بر انتقال این فن آوری شود البته اگر در ارتباط با این موضوع نگرانی وجود دارد که از این فن آوری ها برای اهداف اشاعه استفاده خواهد شد.

۸. جلوگیری از اشاعه در آینده:

نگرانی هایی مشروع درباره همکاری هسته ای بین کره شمالی و ایران وجود دارد اما شواهدی قاطع در این زمینه وجود ندارد.

نظارت های اطلاعاتی، ابتکار عمل امنیتی در زمینه اشاعه، پیگیری مالی و دیگر ابزارها در جهت مقابله با اشاعه باید با جدیت ادامه یابند هر گونه فعالیت غیر قانونی در این زمینه کشف و متوقف شود. اگر هر یک از همسایگان ایران در پی به دست آوردن فن آوری های مرتبط با تسلیحات باشد که نمی تواند آنها را از کشوهای عضو گروه تأمین کنندگان هسته ای دریافت کند، نهادهای اطلاعاتی باید کره شمالی را به عنوان یک بازار سیاه تأمین کننده این مواد زیر نظر بگیرند.

۹. استفاده از کانال های ارتباطی جدید:

به لطف برگزاری مذاکرات هسته ای، مقامات بلندپایه ایرانی و آمریکایی برای نخستین بار طی چند دهه به صورت منظم با یکدیگر تماس برقرار کردند. ثابت شده است که این کانال های ارتباطی در دیگر زمینه ها هم مفید واقع شده اند. برای نمونه، جان کری وزیر امور خارجه آمریکا در ماه آوریل محمد جواد ظریف همتای ایرانی خود را به تغییر مسیر یک کاروان به مقصد یمن ترغیب کرد و می تواند بعدها از نفوذ ایران بر انصارالله برای ترغیب آنها به پذیرش مذاکرات صلح استفاده کند.

۱۰. پیشبرد فرصت ها برای ایجاد تغییر:

با توجه به تمایلات سکولار جمعیت جوانش و انتظارات برای تغییر در پی دست یابی به توافق هسته ای، ایران ممکن است در مسیر اجرای تغییرات سیاسی مثبت قرار گیرد البته ناظران خارجی نباید روی این موضوع حساب کنند.

آنها در عین حال اقداماتی انجام دهند که این روند از بین برود. همان گونه که اقداماتی در جهت مهار فعالیت های سلطه طلبانه ایران انجام شده است، نباید اقداماتی در جهت توهین به ملت ایران یا نادیده گرفتن فرصت هایی برای گفتگو انجام شود. به نظر می رسد آیت الله علی خامنه ای رهبر معظم ایران درباره تعامل بیشتر مردد است. او در ماه آوریل از احتمال برگزاری مذاکرات درباره دیگر موضوعات با آمریکا خبر داد و در عین حال، در ماه سپتامبر، در مخالفت با تعامل با «شیطان بزرگ» سخن گفت. همانند همان کاری که جان اف کندی در واکنش به پیام های چند پهلوی از سوی نیکیتا خورشچف رهبر شوروی طی بحران موشکی کوبا انجام داد، اجازه دهید پیامی را انتخاب کنیم که نتایج صلح آمیز در پی دارد.

منبع: ایران هسته ای