«امید» و امید آفرینی در دولت حسن روحانی

زهرا بهزادی بیرک علیا*: امروزه در ایران در سایتها، همایش­ها، بروشورها، سیاستهای دولت و ... جایی نیست که صحبتی از امید به میان نیامده باشد. همین که یک دولت در ایران به روحیه ملت توجه نموده و با نامگذاری خود به «تدبیر و امید» درصدد شادی­آفرینی، غم زدایی و امیدوار سازی نسبت به آینده در زندگی تک تک شهروندانش است، جای بسی خوشحالی است؛ حتی اگر این دولت موفق نشود به آرمان های ترسیم شده خود دست یابد!! می توان گفت اوضاع و احوال سیاسی و اقتصادی مردم به خصوص در اواخر دوران دولت احمدی نژاد و طرح و استقبال مردم از ایده «تدبیر و امید»، در انتخاب حسن روحانی به عنوان رئیس جمهور دولت یازدهم بسیار موثر بود. در واقع علیرغم همه تلاش­های محمود احمدی نژاد در راستای برقراری عدالت اجتماعی و تأمین منافع ملی، کشور ایران بخصوص در سالهای پایانی ریاست جمهوری وی با چالش­های عدیده­ای از جمله؛ تحریم­های شدید شورای امنیت علیه ایران، انزوای سیاسی و اقتصادی کشور در عرصه بین­الملل، تورم و افزایش شدید قیمت­ها، رکود در بازار کسب و کار و سرخوردگی و ناامیدی مردم مواجه شد. بر اساس بررسی هایی که دفتر مطالعات اقتصادی و برنامه و بودجه مرکز پژوهش‌های مجلس از عملکرد اقتصادی ایران در فاصله سال‌های ۸۴ تا ۹۲ بعمل آورده است میانگین رشد اقتصادی کشور در دوره ۸ ساله دولت احمدی‌نژاد ۵۲/۳ درصد می باشد؛ حال آنکه این میانگین در دولت اصلاحات ۷۳/۵ درصد بوده است. از طرف دیگر در دوره سال‌های 1392-1384 به طور متوسط به ازای هر یک درصد رشد اقتصادی در هر سال ۸/۲۲ میلیارد دلار هزینه شده است. روند نزولی نرخ رشد اقتصادی در این دوره هشت ساله نشان می‌دهد دولت نهم و دهم در حوزه تعامل چهارگانه خود با ملت، بازار، قوای دیگر و دیگر کشورهای جهان مطلوب نبوده است[1]. 

به نظر می­رسد تحت این شرایط اکثریت ملت ایران به این امر رسیدند که باید در انتخابات دولت یازدهم فردی را به عنوان رئیس جمهور ایران برگزینند که از جناح مقابل خط فکری احمدی نژاد؛ یعنی اصلاح طلبی و یا نزدیک به آن جناح باشد تا شاید بتواند هر چند اندک، ایران را از مخاطرات موجود و بخصوص مشکلات اقتصادی برهاند. جو سرد و افسرده و دلزده ایرانیان که شرایط موجود را همچون وحی منزل می­پنداشتند که هیچ چیزی قادر به پیشگیری از آن نبود؛ نیاز به روزنه امیدی داشت که حسن روحانی با شناخت به موقع و به جای این نیاز توانست پایه و مبنای دولت خود را بر اساس آن قرار دهد و اکثریت آراء را بدست آورد. بر این اساس روحانی وقتی که انتخابات را کلید زد، تدبیر و امید را شعار خود قرار داد. او در تاریخ 13 خرداد 1392 در شبکه خبر،گفت: «من با افراطیون مشکل دارم و با آنها که در خط اعتدال نیستند میانه‌ای ندارم به خاطر همین آمدم تا خط اعتدال را جایگزین خط افراط کنم.». همچنین در جای دیگری اعلام نمود: «مردم ایران به اعتدال گرایی و دوری از افراط و تفریط رأی دادند.». می­توان گفت با شناسایی به موقع نیاز به میانه روی در عرصه داخلی و خارجی توسط حسن روحانی و اعلام همیاری و دست نیاز به سوی همه ارگان­ها و سازمان­های زیربط جهت تحقق آن، ملت ایران یک بار دیگر فضای امید و نشاط را که در چند سال اخیر به سمت رکود و خمیدگی رفته بود، تجربه کرد.

حال اگر بخواهیم از مضمون سخنان و فرمایشات رئیس جمهور ایران معنا و مفهوم امید را دریابیم به نظر می رسد رسیدن به زندگی امیدوارانه و سرتاسر شوق و سرزندگی، بهمراه خوش بینی نسبت به آینده، مد نظر ایشان بوده است. می توان گفت اعتدال و تدبیر در رفع مشکلات کشور و امیدآفرینی و تحقق مطالبات مردم از اهداف اصلی حسن روحانی بود. در واقع ایشان با بکار­گیری واژه «امید» در کنار واژه «تدبیر» بر آن بودند که در شرایطی که ایران

در آن بسر می برد، بهمراه همه مشکلات و مسائل ناشی از تحریم اقتصادی؛ بکارگیری تدبیر و عقلانیت در تمامی امور گره­گشا بوده و جوانه امید را در بین ایرانیان زنده میکند. همچنین ایشان رویکرد دولت خود را نیز اعتدال گرا معرفی نمودند که نه بسمت اصلاح طلبی و نه محافظه کاری گرایش دارد بلکه در حد مقدورات جانب میانه و حد وسط این دو طیف را در بر می گیرد که افراط و تفریط صورت نگیرد. از مضمون سخنانی که روحانی بلافاصله پس از پیروزی در انتخابات ایراد نموده اند نیز می توان دریافت، که با هر دو طیف اصلاح طلب و اصولگرا نشست و برخاست داشته اند و همکاری هایی نموده اند. ایشان راه رسیدن به زندگی سراسر امید و با انگیزه را پیگیری رویکرد اعتدالی و عقلانی در عرصه­های داخلی و بین المللی، معرفی می نمایند. در واقع از مضامین سخنان ایشان می توان دریافت که دولت ایشان بر روی سه مقوله مهم یعنی؛ تدبیر(عقلانیت)، رویکرد اعتدالی(میانه روی) و امید تأکید دارد و هر زمان ایشان سخنانی ابراز داشته اند این سه مقوله را در کنار یکدیگر بکار برده­اند و مستلزم یکدیگر می دانند. از جمله ایشان در پیامی به همایش «تبیین مفهوم اعتدال» فرمودند:

« به همه اهل علم و صاحبان فضل که در این جمع گرد آمده‌اند تا برای فهم اعتدال، دامن عقل و استدلال را بگیرند، سلام می‌کنم. اعتدال، واژه‌ای است که آن‌را بر مردمان وطنم عرضه کردم تا آنان را به ضرورت آغاز راهی نو فرابخوانم، و امید را در دل افراد جامعه ایشان زنده کنم. من با ادراک خویش از اعتدال، آن‌را محملی برای بهتر زیستن ایرانیان می‌دانم. باور داشتم که اعتدال آرمان‌خواهی واقع‌بینانه است؛... ».[2]

می­توان گفت اقدامات دولت قبلی در پی روی از شریعت محض؛ روحانی را به این امر رهنمون ساخت که در دنیایی که جوامع در آن با پی­گیری عقلانیت و تدبیر، معیشت مردمان خود را هدف دارند، نمی­توان با شریعتمداری محض در کنار سایر ملل جهان زیست. در این راستا ارزشهای اصولی دولت یازدهم را می توان اعتلای ایران اسلامی به عنوان ارزش غایی، میانه روی و اخلاق مداری در سیاست، درایت و صداقت در رفتار و گفتار و جوانگرایی و شایسته سالاری دانست. در این راستا اعتماد مردم به اعتدال­گرایی و شعار تدبیر و امید نشان داد که آن­چیزی که همیشه جواب می­دهد «تدبیر و امید» است. مقاومت، درمان بیماری اقتصادی، پایان دادن به سیاست خارجی خسته­ی بسته و آزادی بیان و رفع فیلترینگ نیز همه از اهداف و برنا مه های این دولت بود که در نتیجه روح امید در جامعه دمیدن گرفت. محمدرضا نعمت زاده رئیس ستاد انتخاباتی حجت‌الاسلام حسن روحانی؛ از جمله دلایل اقبال عمومی به دولت روحانی را اعتدال گرایی ایشان معرفی می نمایند که به دفعات در برنامه های خود به آن پرداخت. البته ایجاد محیط تفاهم و یک محیط امن و آشتی با همسایگان و آشتی با دنیا که در شعارهای تبلیغاتی روحانی به چشم می خورد نیز در اقبال مردم به دولت ایشان بی تأثیر نبود. آشتی با جهان معانی زیادی می­تواند داشته باشد، ولی آنچه که مسلم است کشور ایران احتیاج به بهبود روابط بین المللی داشت. محدودیت های بسیاری چه در مسائل سیاسی و چه در مسائل اقتصادی ایران را تحت فشار قرار داده بود اما با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید در ابتدا بارقه­های امید در دل مردم ایجاد شد و به دنبال آن تدابیری برای رفع مسائل و مشکلات کشور اندیشیده شد. رئیس دولت یازدهم از بدو به دست گرفتن قدرت، هدف اصلی خود را حل پرونده هسته‌ای ایران انتخاب کرد. روحانی با توجه به سابقه حضور در مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص، احاطه کاملی به مشکلات کشور داشت و می‌دانست که تحریم‌های کمرشکن غرب علیه ایران ضربه بزرگی به اقتصاد کشور وارد کرده است. به خاطر همین او رفع مشکلات پرونده هسته‌ای در قالب توافق ژنو را در دستور کار خود قرار داد. البته مخالفان این توافق در برخی سایت­ها و مجلات و همایش «دلواپسان»، دیدگاههای خود را بر علیه این توافق بیان نموده­اند که حسن روحانی و محمد جواد ظریف(مسئول ارشد مذاکرات توافق ژنو) تاکنون طی سخنرانی­ها و بیاناتشان اعلام نموده اند که در شرایط کنونی که ایران در آن بسر می برد و ما با انواع تحریم های شدید شورای امنیت مواجهیم به نظر می رسد انجام این توافق به صلاح ایران می باشد و در آن هدف یک چیز و آنهم کم کردن فشارهای ناشی از تحریم اقتصادی ایران می باشد. حسن روحانی صریحاً اعلام نمود که حتی اگر ما در این توافق شکست بخوریم باز هم چیزی را از دست نداده ایم چون به جهانیان نشان داده ایم که ملت ایران بدنبال فعالیت های مسالمت آمیز هسته ای می باشد و این، کشورهای غربی هستند که هر روز با یک بهانه جدید به تحریم کشور ایران مبادرت می کنند. در هر صورت نمی توان تلاش دولت یازدهم در بهبود معیشت مردمان و کم کردن فشارهای ناشی از تحریم اقتصادی را نادیده گرفت. فاز دوم هدفمندی یارانه­ها نیز که در این دولت به مرحله اجرا درآمد بدنبال بهینه­سازی مصرف یارانه و رفع نیاز از محرومان جامعه صورت گرفت. در واقع این مهم‌ترین خواسته مردم از رئیس جمهور بعد از محمود احمدی نژاد بود. به معنای بهتر دغدغه اقتصادی، اصلی ترین اولویت مردم برای رأی دادن به روحانی بود. البته وی در کنار توسعه اقتصادی نگاهی نیز به توسعه سیاسی دارد و در کنار این دو بهبود سیاست خارجی را نیز در دستور کار قرار داده است. می­توان گفت افزایش و استفاده بهینه از سرمایه­های اجتماعی، رونق اقتصادی، بهبود محیط کسب و کار، افزایش اعتماد و ارتقای امید در جامعه، تأمین و بهبود معیشت و رفع مشکل بیکاری از مهمترین سیاست های دولت تدبیر و امید می باشد. رویکرد دولت در مناطق محروم و روستایی توسعه و آبادانی است و در همین راستا دولت توجه ویژه ای به مناطق محروم دارد. همچنین به دنبال ابلاغ سیاست­های نظام سلامت توسط مقام معظم رهبری، دولت یازدهم با جدیت و اهتمام ویژه، برای اجرایی کردن این ابلاغیه و سامان دادن به نظام سلامت وارد عمل شده است .در این زمینه طرح تحول نظام سلامت اقدام شجاعانه و ماندگار دولت تدبیر و امید در حوزه درمان محسوب می­شود. با اجرای این طرح پرداختی از جیب مردم در مراکز دولتی به 5 درصد کاهش یافته و دریافتی­های نامتعارف پزشکان حذف شده است. طرح مسکن اجتماعی نیز که از دیگر ابتکارات دولت یازدهم می­باشد و به عنوان جایگزین مسکن مهر از سوی عباس آخوندی مطرح شد اتکای اصلی خود را بر سپرده و پس‌انداز متقاضیان و کمک تسهیلاتی دولت در نرخ سود بانکی، قرار داده است. موضوعی که رویکرد جدید دولت یازدهم در حوزه مسکن را به نمایش می‌گذارد. دولت یازدهم با رویکردی نوین در مقوله مسکن با افزایش سقف وام مسکن برای زوج‌های جوان برای حل مشکل تأمین مسکن مردم وارد عمل شد اما باید منتظر ماند تا نتایج این رویکرد دولت را مشاهده کرد. می توان گفت نسخه‌ای که دولت یازدهم برای توسعة خانه‌دارشدن مردم در سال 92 پیچیده نسخه‌ای بین‌المللی است که مبتنی بر تجارب گسترده در جهان است و این موضوع را تأیید می‌کند که دولت هرگز نباید کارفرما باشد و شروع به ساخت مسکن کند و تنها این وظیفه را برعهده دارد که در مورد ایجاد فضای مناسب کسب وکار برای بخش خصوصی و در مورد مسکن اجتماعی کمک به مردم برای ارتقای توان آنان در پرداخت اقساط وام مسکن گام بردارد. تشکیل «بنیاد امید ایرانیان» نیز از دیگر ابتکارات دولت یازدهم می باشد. بنا به گفته پایگاه خبری عصر ما، این بنیاد که به ریاست محمد رضا عارف در 25 اسفند 1392 رسماً مجوز فعالیت آن توسط وزارت کشور صادر شد، با رویکرد فعالیت در حوزه­های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و علمی و کمک به توسعه همه جانبه کشور، ایجاد ساختاری برای بهره برداری از دانش و تجربه نخبگان و خبرگان در همه عرصه­ها و ایجاد فرصتی برای حضور جوانان شایسته در عرصه های مدیریتی، تدوین رویکرد اعتدال و خردورزی در همه شئونات سیاسی و توسعه گفتمان کشورداری خردمندانه شکل گرفت. همچنین امروزه بسیار شاهد آن هستیم که بسیار بر دو مقوله ازدواج آسان و اشتغال زایی تأکید می شود و در سطح شهرها مراکز و کمپ هایی جهت آموزش جوانان در خصوص ازدواج و پاسخ به سؤالات شرعی ایشان دیده می­شود. می توان گفت وقتی فرد در جامعه به رحمت الهی امیدوار باشد، در سامان دادن زندگی دنیا با امیدواری بیشتر، و با پشت گرمی زیادتر مسؤلیت­هایش را بهتر و درست­تر انجام می­دهد. در واقع بهره مندی از نگرش مثبت و امیدوارانه به آینده دور و نزدیک، لازمه سلامت روان و مانع ابتلا به بیماری فراگیر است. مطلوب اندیشی در شرایطی که ابرهای تیره و تار بدبینی، افق تاریک و مبهمی را ترسیم می کند یک ضرورت است. در اندیشه اسلام با امیدواری به ظهور منجی، آینده درخشان و سعادت مندانه به انسان ها نوید داده شده است که از فراگیری ظلم و ستم در جهان پرآشوب مأیوس نشوند. در این راستا اگر اندیشه های اسلامی به صورت صحیحی تعلیم داده شوند منبع نیرو و بصیرت می شوند، ولی اگر اندیشه ها تحریف شوند، تجزیه شوند و به عبارت دیگر اگر مسخ شوند، خاصیت حیاتی و زندگی خود را از دست داده و نتیجه معکوس می دهند. در این راستا به نظر می رسد نیفتادن ایران در دام عقل گرایی و یا شرع گرایی محض بسیار مهم به نظر می رسد و دولت روحانی بايد با ذكاوت بسيار، بدون اين كه از اهداف اسلامي و قرآني خود كم ترين عقب نشيني بکند از نتايج علوم بشري در زمينه هاي مختلف در راه بهبود وضع اقتصادي و رفع مشكلات معيشتي مردم بهره جوید.

*دانشجوی دکتری علوم سیاسی دانشگاه اصفهان