"بازارگردی حاجی" حاشیه ای که اصل را به حاشیه برد

گروه تربیت اسلامی - ذی القعده که به نیمه نزدیک می شود، حجاج بیت الله الحرام آماده رفتن به سرزمین عرفات و انجام مناسک حج می شوند. دیدن خانه کعبه، طواف این خانه، درک عرفات و مشعرالحرام و وقوف در آن، سعی بی نظیر بین صفا و مروه و دیگر اعمال عبادی حج، آرزوی دور و دراز هر مسلمان و عاشق بارگاه الهی است که تحققش توفیق می خواهد و البته استطاعت.

موسم حج که می رسد در کنار همه زیبایی های بی نظیرش، گاه حاشیه ها و رفتارهایی به چشم می آید که تأمل برانگیزند و عجیب و یکی از این رفتارها که سالیانی است به سبک و سنت ویژه رفتاری حاجی ایرانی تبدیل شده، بازارگردی و خرید سوغاتی است.

به گزارش بولتن نیوز، خرید سوغاتی از رسوم قدیمی ایرانیان بوده که پس از سفر، به ویژه سفرهای زیارتی به رسم تحفه و هدیه برای بستگان و دوستان خود سوغاتی بیاورند و البته پیش تر این سوغاتی ها هدایای کوچکی بودند برای یادآوری این سفرها؛ اما مدت هاست که این سنت زیبای قدیمی، دگرگون شده و حال، حج و زیارت و اعمالشان، حاشیه ای شده اند در کنار بازارگردی برای خرید سوغاتی. عادت چشم و هم چشمی را هم که به این بازارگردی و سوغاتی خریدن اضافه کنیم، آنچه به دست می آید، ملقمه ای می شود که برای خالی کردن حج از معنویت کافی است.

موضوع بازارگردی به ویژه در موسم حج، موضوعی است که در سالهای اخیر بارها از سوی دغدغه مندان و دلسوزان بیان شده است. رهبر معظم انقلاب از سال 1370 در اکثر سخنرانی های خود که به مناسبت فرارسیدن ایام حج ایراد داشته اند، با انگشت گذاشتن بر روی این آسیب بزرگ، به تذکر و توصیه پیرامون این موضوع پرداخته اند: «بعضی از عاداتی که در بین مردم هست، باید کم شود و تحت الشعاع جنبه حج قرار بگیرد. نمی گویم بعضی از خریدها به کلی موقوف بشود، لیکن در حدی باشد که مساسی با حیثیت جامعه انقلابی و ملت بزرگ ما پیدا نکند (1/3/1370) این انگیزه بازارگردی و سوغات خری و اینها را باید کم کرد.(31/1/1373) از جمله غفلت‌هاي احتمالي در حج، يکي اين است که کساني به‏جاي شرکت در نمازهاي جماعت، به جاي طواف مستحبي، به‏ جاي حضور در فضاي معطر مسجدالحرام يا مسجدالنبي ـ‌که از دوران افتخار اسلام و دوران وحي و بعثت، اين همه خاطرات در اين دو محل وجود دارد- سراغ زرق ‏و برق‏ هاي بي ‏ارزش و پوچ و بازارها و مغازه‏ها بروند، براي اين‏که جيب دولت ‌هاي بيگانه لاابالي نسبت به منافع مسلمين را پر کنند؛ جيب کارگر و سرمايه‏دار آنها را با پول ايراني و با ثروت ملي‏شان پر کنند. به جاي شرکت در نماز جماعت، به بازارگردي و دکان‏گردي بروند و اجناس را تماشا کنند... انسان متأسف مي‌شود وقتي بشنود هنگامي که جمعيت باشکوه در مسجدالحرام يا مسجدالنبي مشغول اقامه‏ جماعتند يا به اقامه‏ جماعت مي‏شتابند، تعداد معدودي حاجي ايراني- ‌يا مرد يا زن- سراغ بازارها بروند؛ کيسه‏ها را زير بغل بگيرند و اجناسي را که در شهر خودشان گاهي ارزان ‏تر و بهتر از آنجا مي‏توانند پيدا کنند، بگيرند بيايند. (30/9/1383)

این تذکرات رهبری معظم انقلاب در سالهای اخیر نیز ادامه داشته و ایشان هر بار با تأکیدات بیشتر به تذکر این موضوع پرداخته اند.

ایشان در دیدار کارگزاران حج با معظم له در سال 1390 طی سخنانی بازارگردی ها را مایه سبک کردن ملت و مردم و باعث ریختن عِرض و آبرو دانسته و فرمودند: «من با سوغاتی خریدن مخالف نیستم، اما با این بازارگردی‌ها چرا؛ خیلی بد است. یک عده‌ای عطش بازارگردی دارند؛ اینها ملت شما را، مردم شما را سبک میکند؛ حیف است. میروند یک جنسهائی را میخرند، غالباً هم جنسهای بی‌کیفیت از کشورهای دوردستِ سودجو که با همان کمپانی‌های داخل آن کشور میزبان بندوبست دارند. برای حجاج جنس بدلی و بی‌کیفیت درست میکنند می‌آورند توی این بازارها میریزند، شما هم میروید این ارز خودتان را و عِرض خودتان را میریزید برای اینکه این کالاهای بی‌کیفیت را خریداری کنید. امروز در کشور ما خوشبختانه کالاهای داخلی با کیفیت خوب، متنوع، زیبا، ساخته‌شده‌ی دست کارگر ایرانی - برادر خودتان - فراوان است. بعضی‌ها قبل از اینکه سفر مکه بروند، سوغاتی‌های سفر را در اینجا میخرند - کار خوبی است - نگه میدارند؛ بعد که برگشتند، همانهائی را که در بازار شهر خودشان تهیه کرده‌اند، به عنوان سوغاتی میدهند. هدیه‌ی سفر است دیگر، خوب است. این کار، خیلی کار خوبی است. بعضی‌ها به عنوان چیز متبرک، از آنجا سوغاتی می‌آورند؛ تبرکی ندارد. این جانمازهائی که در سنندج و کردستانِ خودمان میبافند، بمراتب از جانمازهائی که از آنجا می‌آورند، بهتر است. برادر خودتان را تقویت کنید، ساخت دست او را که هم زیباتر است، هم بهتر است، بخرید و این را به عنوان سوغاتی بدهید. این را آنجا ببرید و به افرادی که دوست دارید، سوغاتی بدهید. همه‌ی اجناس خودمان همین طور است؛ حالا من جانماز را مثال زدم که مقدس‌ترین است. اینها را رعایت کنید.» (11/7/1390)

ایشان در آخرین دیدار کارگزاران حج با ایشان که در آخرین روز از مرداد 1394 صورت گرفت با تأکید بیشتر، این آسیب رفتاری ایام حج را مایه کم سعادتی دانستند و فرمودند: « هیچ جا مثل مسجدالحرام نمیشود؛ هیچ جا مثل مسجدالنّبی نمیشود؛ این فرصت در اختیار شما است، در اختیار حاجی است. خیلی بی‌سعادتی میخواهد که کسانی این را رها کنند بروند در بازار، درِ این دکّان، درِ آن دکّان. حالا فرمودند که جلوی بازارگردی را گرفته‌اند، [امّا] خب گزارشهایی که به من میرسد، این است که متأسّفانه نه، بعضی از حجّاج ما باز گرفتار این بیچارگی هستند: برو در این بازار پهلوی این دکّان‌دار، پهلوی آن کاسب -زن یک‌جور، مرد یک‌جور- یک جنس بُنجُلی را به دو برابر قیمت بخر، سوار هواپیما کن بردار بیاور تهران یا فلان شهر دیگر؛ [این‌] غلط است؛ خیلی غلط است. مردم ما باید این را توجّه کنند که کار غلطی است. خرید را همه‌جا میشود کرد، بازار را همه‌جا میشود رفت، جنس را همه‌جا میشود خرید، پول را این‌جوری همه‌جا میشود دور ریخت -این پولْ دور ریختن است دیگر؛ همه‌جا میشود پول را انسان دور بریزد- برو سراغ آن کاری که جاهای دیگر نمیشود کرد و آنجا میشود کرد؛ آن، نگاه کردن به کعبه است؛ آن، نماز گزاردن در مسجدالحرام است؛ آن، بوسیدن جای پای پیغمبر است. پیغمبر اکرم در این شهر راه رفته است، حرف زده است، این فضا پر از امواج صدای نبیّ مکرّم اسلام است؛ حیف نیست انسان در این فضا تنفّس نکند! این دیگر کجای دنیا پیدا میشود؟ اینها را حجّاج ما قدر بدانند، والّا بازار رفتن و گردش کردن و مانند اینها که خب همه‌جای دنیا میشود این کارها را انجام داد؛ در تهران هم میشود انجام داد، در اصفهان هم میشود انجام داد، در تبریز هم میشود انجام داد، درمشهد هم [میشود]! همه‌جای دنیا میشود این کارها را انجام داد. برو سراغ آن کاری که در این جاها نمیشود انجام داد و مخصوص حج است؛ اینها توصیه‌های ما است. »

استفاده از تعابیری همچون «کم سعادتی» و یا «بیچارگی» خود حاکی از عمق ناراحتی ایشان از این رفتار و عمق خسارتی است که بر حاجی ایرانی وارد می شود. بازارگردی در ایام حج علاوه بر خسارت های فراوانی که بر پیکره اقتصاد ایران وارد می آورد، خسارت های فراوان فرهنگی و معنوی نیز به همراه دارد.

ضمن آنکه وقت ذی قیمت حاجی را که باید صرف خودسازی، عبادت و ارتباط با خدای متعال شود، در چرخش بی هدف از بازاری به بازار دیگر و از مغازه ای به مغازه دیگر از بین می برد، جایگاه ویژه زائر ایرانی را نیز در بین زائران دیگر کشورها خدشه دار می کند. آنجا که زائران دیگر کشورها به دنبال حضور در نمازهای جماعت و انجام عبادات و مستحبات هستند، دیدن زائر ایرانی که کشان کشان مشغول جا به جا کردن چمدان های سوغاتی است، تصویر مناسبی از زائری که از کشوری انقلابی و داعیه دار به حج آمده، نیست.

البته بیان این موارد همان طور که رهبری معظم انقلاب تأکید دارند به مفهوم مخالفت و یا نفی سوغاتی نیست: «من با سوغاتی خریدن مخالف نیستم.» (7/11/1390) بلکه این به آن معناست که سوغاتی این سفرها نباید آن قدر مهم و با اهمیت شود که جای اصل ماجرا را بگیرند و آنچه که اصل است به حاشیه این سوغات خریدن ها و بازارگرمی ها تبدیل شود؛ ضمن آنکه فهم درست از مفهوم واقعی سوغاتِ این سفرها نیز در جهت دهی صحیح به رفتار حاجی ایرانی و حل آسیب بزرگ بازارگردی در حج بسیار کمک می کند: « اين بهتر و مفيدتر و مهم‌تر است که انسان به نماز، به عبادت، به ذکر، به توجه و به حضور در جماعات بپردازد؛ اينها دستاورد واقعي حج است؛ سوغات، اينهاست. سوغات، معنويتي است که شما در خودتان ذخيره مي‏کنيد و مي‏آوريد؛ اخلاق و روحياتي است که با خودتان مي‏آوريد. ما ديده‏ايم کساني را که وقتي از حج برمي‏گردند، چهره و رفتار و کلام و ظاهر و باطن آنها انسان را موعظه مي‏کند و تحت‏ تاثير قرار مي‏دهد؛ اين خوب است؛ اين سوغات واقعي است.» (30/9/1383)