فکت‌شیت آژانس در مورد بانک سوخت هسته‌ای

در 11 ژوئن 2015؛ شورای حکام آژانس به یوکیو آمانو، دبیرکل آژانس اختیار لازم را برای تأسیس بانک سوخت هسته‌ای LEU دادند که قرار است توسط خود آژانس کنترل و اداره شود تا ذخیره سوخت LEU را برای تولید برق فراهم کند.

زمانی که سوخت اورانیوم غنی شده با درصد پایین یکی از کشورهای عضو آژانس تمام شود و این کشور نتواند سوخت LEU خود را از بازار جهانی تأمین کند می‌تواند از بانک LEU آژانس درخواست کند تا سوخت مورد نیازش را فراهم کند؛ البته این ابتکار عمل باعث کاهش یا از بین رفتن حق کشورها در توسعه و بهبود تولید سوخت هسته‌ای خودشان نخواهد شد.

شرایط کنونی

در ماه می 2011؛‌ آژانس نشستی را با دعوت از کشورهای عضو و با هدف تعیین کشورهایی که علاقمند بود تأسیس بانک سوخت LEU در کشور خود بودند برگزار کرد.

قزاقستان تنها کشوری بود که علاقه خود را به تأسیس بانک اورانیوم غنی شده با درصد پایین آژانس در خاک خود مطرح کرد. هفته گذشته قراردادی مبنی بر تأسیس بانک LEU آژانس در خاک قزاقستان میان دو طرف به امضا رسید.

از سال 2011 تاکنون نیز که قزاقستان علاقه و آمادگی خود را برای ساخت بانک سوخت LEU مطرح کرد، آژانس در حال بررسی سایت‌های پیشنهاد شده توسط قزاقستان برای ساخت بانک سوخت بوده است و هم‌اکنون نیز در حال مذاکره با دولت قزاقستان در این‌باره است.

ویژگی‌های کلی

تاکنون نیز برای تأمین هزینه‌های مقدماتی تخمین زده شده برای به بهره‌برداری رساندن و برای تأمین هزینه‌های انتقال سوخت اورانیوم LEU به کشور میزبان بانک سوخت، 125 میلیون دلار و نیز 25 میلیون یورو به آژانس کمک شده است.

منافع مالی ناشی از فعالیت بانک LEU به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعطا نخواهد شد؛ همه فواید مالی بانک سوخت هسته‌ای قرار است برای تأمین سوخت اورانیوم LEU لازم برای تولید سوخت کافی مورد نیاز یک راکتور آب سبک در این بانک صرف شود.

بنابر اعلام آژانس؛ سوخت اورانیوم LEU از این بانک سوخت، تنها در اختیار کشورهایی قرار می‌گیرد که دارای معیارها و شایستگی‌های زیر باشند:

- کشور درخواست کننده با قطع دریافت سوخت LEU برای نیروگاه هسته‌ای خود مواجه شده باشد و یا قادر به تامین امنیت سوخت LEU از بازارهای جهانی نیست و یا از راه کشور ثالث نیز نتواند نیاز خود را برطرف کند.

- آژانس باید در مورد کشور درخواست‌ کننده به این نتیجه رسیده باشد که هیچ‌گونه انحرافی در استفاده از مواد هسته‌ای و موضوعات مربوط بر اجرای پادمان‌های آژانس در این کشور رخ نداده باشد و هم‌چنین شورای حکام آژانس تحت نظارت شورای حکام آژانس نیز خواهند بود.

- هم‌چنین کشور درخواست کننده باید قرارداد جامع اجرای پادمان‌های آژانس در مورد همه فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای خود را عملی کرده باشد و تنها زمانی اورانیوم غنی شده با درصد پایین می‌تواند از بانک LEU آژانس به کشور درخواست کننده انتقال یابد که مدیرکل آژانس تشخیص دهد این کشور معیارهای اعلام شده را دارد.

مشخصات کشورهای دریافت کننده

کشورهای دریافت کننده سوخت باید با آژانس یک قرارداد به امضاء برسانند که بر طبق آن موظف به اجرای اقدامات زیر خواهند بود:

- اورانیوم غنی شده با درصد پایین از بانک LEU آژانس تنها می‌تواند با تولید سوخت برای تولید انرژی در نیروگاه‌های هسته‌ای استفاده شود.

- سوخت LEU بانک آژانس نباید در تولید هرگونه سلاح هسته‌ای، تسلیحات منفجره هسته‌ای و نیز هرگونه اهداف نظامی استفاده شود.

- از LEU بانک آژانس نباید در غنی‌سازی، بازفرآوری، انتقال دوباره و یا صادرات به کشور دیگری استفاده شود مگر آن‌که آژانس با آن موافقت کند.

- کشور دریافت‌کننده باید پادمان‌های آژانس، استانداردهای ایمنی و اقدامات محافظتی فیزیکی را در استفاده از LEU بانک آژانس اجرا کنند.

- کشور دریافت کننده باید تمام مسوولیت‌های بروز هرگونه حادثه و ضرر و زیان هسته‌ای که ممکن است ناشی از استفاده، کنترل، ذخیره و انتقال اورانیوم LEU از بانک آژانس باشد را برعهده بگیرد.

شرایط کشور میزبان بانک LEU آژانس

- بانک LEU آژانس می‌تواند در یک یا چند کشور عضو که علاقه و آمادگی خود را اعلام کرده‌اند واقع شود.

- برای عملکرد موثر بانک LEU آژانس باید از اجرای کامل پادمان‌های آژانس، استانداردهای ایمنی، اقدامات امنیتی و نیز اجرای اقدامات محافظتی فیزیکی در کشور یا کشورهای میزبان اطمینان حاصل کند.

- کشور میزبان باید به آژانس حق انتقال اورانیوم غنی شده با درصد پایین به بانک LEU و از بانک به کشورهای دیگر در هر زمانی که آژانس نیاز داشته باشد را بدهد و در این‌باره به آژانس تضمین نیز بدهد.

- در صورت لزوم انتقال اورانیوم غنی شده با درصد پایین بانک LEU آژانس می‌تواند شامل کشورهای همسایه کشور میزبان بانک آژانس نیز بشود.

مبالغ اعطا شده برای کمک به آژانس در تأسیس بانک LEU

اتحادیه اروپا: 25 میلیون دلار، کویت: 10 میلیون دلار، نروژ: 5 میلیون دلار، امارات متحده عربی: 10 میلیون دلار، آمریکا: 49 میلیون و 540 هزار دلار، سازمان ابتکارات هسته‌ای:‌50 میلیون دلار.

به گزارش ایسنا، تشکیل بانک سوخت، موضوع جدیدی نیست و از ابتدای تشکیل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این موضوع مورد بحث بوده است. از سال 2003 با طرح موضوع هسته‌ای ایران، کشورهای هسته‌ای برای ممانعت از حرکت ایران و دیگر کشورهای در حال توسعه به سمت غنی‌سازی، پیشنهاد تاسیس بانک سوخت را بار دیگر مطرح کردند. اما این پیشنهاد خیلی زود با واکنش کشورهای عضو گروه نم، 77 و چین در آژانس روبه‌رو شد. این کشورها تاکید داشتند که هرگونه پیشنهادی که به آژانس ارایه می‌شود باید مطابق با اساسنامه آژانس باشد و به حقوق غیرقابل انکار کشورهای عضو خدشه‌ای وارد نکند.

اما عمده‌ترین دلیل محقق نشدن بانک سوخت هسته‌ای، مخالفت کشورهای در حال توسعه با این مساله بوده است چرا که این پیشنهاد همواره از سوی کشورهای هسته‌ای و دارا با هدف ایجاد محدودیت در برابر حقوق مسلم کشورها در چارچوب ان پی تی دنبال شده است. از سویی اختلاف نظر کشورهای هسته‌ای با یکدیگر که انحصار تولید سوخت را در دنیا برعهده دارند بر سر ساختار و چارچوب تشکیل این بانک از دیگر دلایل مهم است.

رضا نجفی، نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره ایجاد بانک سوخت در قزاقسستان با مالکیت آژانس در نشست اخیر شورای حکام گفت: عملیاتی شدن بانک اورانیوم با غنای پایین آژانس باید به طور کامل با حق لایتجزای تمام کشورهای عضو طبق معاهده ان.پی.تی مبنی بر گسترش تحقیق، تولید و استفاده از انرژی هسته‌ای برای اهداف صلح‌آمیز سازگاری داشته و هم‌چنین با اساسنامه آژانس مطابق داشته باشد.

او تاکید کرد که "در این شرایط نباید حقوق کشورهای عضو شامل پایه‌ریزی یا توسعه ظرفیت تولیدشان در چرخه سوخت هسته‌ای به دلیل تاسیس بانک اورانیوم با غنای پایین آژانس تضعیف شود."

نجفی گفت: قابلیت استفاده از بانک اورانیوم با غنای پایین آژانس نباید به عنوان ابزاری برای دلسرد کردن کشورهای عضو از توسعه و گسترش ظرفیت‌های‌شان در زمینه چرخه سوخت هسته‌ای استفاده شود و مانعی برای تحقیق و توسعه و همکاری‌های بین‌المللی در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز باشد.

ایران اکنون در ردیف کشورهای در حالی توسعه‌ای قرار دارد که فن‌آوری و تکنولوژی تولید سوخت هسته‌ای صنعتی را در اختیار دارد و چنان‌چه توافق جامع هسته‌ای میان ایران و 1+5 محقق شود، مازاد سوخت تولیدی خود را می‌تواند در بازارهای بین‌المللی به فروش برساند.

احداث بانک اورانیوم با غنای پایین هر چند در ظاهر برای کمک به کشورهای عضو برای دستیابی به اورانیوم غنی‌سازی شده است اما در اصل طرحی از سوی دارندگان توان هسته‌ای (کشورهای دارای سلاح هسته‌ای) است تا از دستیابی سایر کشورها به دانش غنی‌سازی جلوگیری شود. نگرانی که طی چندین دهه گذشته همواره مانع شکل گیری بانک سوخت هسته‌ای بوده است. این طرح در کنار درآمد زیادی که برای کشورهای غربی تولید کننده سوخت در بردارد، ابزار فشاری بر کشورهای نیازمند سوخت هسته‌ای است.