اهمیت «انتخاب آگاهانه» در فضای مجازی

اینترنت یا فضای مجازی، متشّکل از حدود 8 میلیارد سایت است، که از جمعیت کنونی جهان بیشتر است؛ بنابراین، در این فضای گسترده و بی‌نهایت، انواع مختلفی از اطلاعات در اشکال مختلف متن، صوت، تصاویر ویدئویی، عکس و... . موجودند، که از تنّوع بی‌نظیری برخوردارند. این تنوع، از حوزه‌های علمی تا مذهبی و سرگرمی و از آنجا تا ترویج خشونت و ترور و پورنوگرافی و آزار کودکان گسترانیده شده و به همین دلیل، پرسشی که مطرح می‌شود،این است که آیا فضای مجازی به خودی خود فضایی خطرناک و خطرساز است یا مفید و موقعیت‌ساز؟

اما واقعیت این است که اینترنت متاثّر از نحوه استفاده از آن است، که اثرات خود را آشکار می‌سازد و فضای آزاد اینترنتی، محّل حضور میلیون‌ها کنشگر اینترنتی است که می‌توانند با تفسیرهای نمادین در این فضا :

1. به کنش فردی و جمعی متقابل بپردازند

2. در اجتماعات مجازی حضور سایبری داشته باشند

3. گروه مجازی تشکیل بدهند

4. با افراد دیگری که از اینترنت استفاده می‌کنند، به بحث آزاد در مورد موضوعات گوناگون بپردازند و در نهایت، از اطلاعات و اخبار موجود در سایت‌های اینترنتی به صورت گزینشی و بدون داشتن محدودیت‌های رسانه‌های دیگر - که بر خلاف اینترنت - عمدتاً یک‌سویه‌اند، استفاده کنند.

اما این همه ماجرا نیست . امروز با معضلی به نام اعتیاد به اینترنت هم مواجه هستیم. اختلال اعتیادِ اینترنتی، نوع اختلال روان‌شناختی اجتماعی است که از مشّخصه‌های آن اختلالات عاطفی و از هم گیسختگی روابط اجتماعی است که به هر حال، همزمان با افزایش دسترسی روزانه مردم به منابع آن‌لاین شایع‌تر می‌شود. اعتیاد اینترنتی، انسان‌ها را به افرادی رهاشده تبدیل می‌کند و بر روابط اجتماعی آنها تاثیر می‌گذارد.

متخصّصان در زمینه آسیب‌شناسی، محدودترین تعریف را برای طبقه‌بندی استفاده از اینترنت ارائه می‌دهند، به طوری که چنانچه فرد در هفته دو تا سه ساعت از اینترنت استفاده کند، یک کاربر معمولی است و چنانچه میزان استفاده او از اینترنت به 58 ساعت و یا بیشتر برسد، کاربری است که باید مورد بررسی‌های آسیب‌شناسی قرار گیرد.

علائم اختلال اعتیاد اینترنتی عبارتند از: مشکلات میان‌فردی و یا مشکلات به هنگام کار یا مطالعه، نادیده‌گرفتن مسئولیت‌های مربوط به دوستان، خانواده، کار و یا مسئولیت‌های فردی، کناره‌گیری پس از دست شستن از اینترنت، کج‌خلقی به هنگام تلاش برای دست‌کشیدن از اینترنت، آن‌لاین ماندن بیش از زمان برنامه ریزی شده، دروغ گفتن یا مخفی نگه‌داشتن زمان واقعی کار با اینترنت، کاهش فعالیت فیزیکی، بی‌توجهی به سلامت شخصی و بی‌خوابی یا کم‌خوابی و... .

اما استفاده از فضای مجازی اثرات مثبتی هم دارد . تسهیلاتی که رایانه و اینترنت در ارتباط با تجارت، خدمت‌رسانی و خصوصاً در زمینه آموزش و تحقیقات در رشته‌های مختلف علوم دانشگاهی در اختیار کاربران قرار می‌دهد، قابل مقایسه با شیوه‌های سنتی نیست.

همین طور با رجوع به دنیای مجازی می‌توان از اطلاعات و منابع بی‌شمار آن استفاده کرد. در حال حاضر نیز ضرورت استفاده از اینترنت و خدمات آن برای همه جوامع خاصه مراکز و مؤسسات علمی و دانشگاه‌ها روشن شده است؛ برای مثال، در تحقیقی که در دانشگاه‌های آمریکا انجام شده، نزدیک به 73 درصد از دانشجویان اظهار کرده‌اند استفاده آنها از اینترنت بیشتر از کتابخانه است. بیش از 79 درصد از دانشجویان هم گفته‌اند که اینترنت بر اطلاعات علمی آنها تأثیر بسیار زیادی داشته است و نه‌دهم یعنی 87 درصد دانشجویان بیان کرده‌اند ارتباط آنها با استادان از طریق پست الکترونیکی است.

تولید اطلاعات یکی دیگر از این زمینه‌هاست که شامل سازماندهی اطلاعات ، اطلاع‌رسانی منحصر به فرد، روزآمدبودن اطلاعات و رایگان و سهل‌الوصول بودن از جمله آنهاست.

همچنین آمارهایی وجود دارد که تأثیرات مثبت اینترنت بر سبک زندگی می‌گوید. آمارها نشان می‌دهد ایران با حدود 77 میلیون نفر جمعیت در سال 2010 میلادی ، با 2 / 43 درصد ضریب نفوذ بیشترین میزان استفاده از اینترنت را در خاورمیانه به خود اختصاص داده است. امروزه اینترنت بخش مهمی از زندگی ایرانیان از جمله کار و درس، سرگرمی و فعالیت‌های اجتماعی را در برگرفته است و افزایش کیفیت و کمیت تحقیقات علمی، نزدیک شدن مردم به هم، برقراری ارتباط صوتی و تصویری با اقتصادی‌ترین روش، صرفه‌جویی در وقت و هزینه و امکان دسترسی به جدیدترین مباحث علمی روز، از جمله مزایای استفاده از این امکان است.

اینها تعریف‌های کلی از دنیای مجازی بود اما به نظر می‌رسد اگر یاد بگیریم مدیریت و انتخاب خوبی داشته باشیم می‌توانیم به راحتی از فضای مثبت دنیای مجازی استفاده کنیم . در واقع ما باید بتوانیم بخش‌های مثبت فضای مجازی را نسبت به نیازهایمان بشناسیم و به صورت آگاهانه انتخاب کنیم و یادمان باشد که انتخاب آگاهانه مهمترین بخش استفاده از فضای وب است اما اگر انتخاب کنیم فضای مجازی تمام زندگی ما باشد مطمئنا از لحاظ فیزیکی ، روانی و اجتماعی دچار آسیب‌های غیرقابل جبرانی می‌شویم؛ پس انتخاب آگاهانه به ما کمک می‌کند تا بتوانیم مثبت پیش برویم . همچنین باید بدانیم اگر دقیق انتخاب کنیم شاید اول لذت نبریم ولی مطمئنا کمی که پیش برویم و عمیق‌تر به انتخابمان نگاه کنیم لذت بیشتری خواهیم برد.