چرای بیش از حد دام از عوامل فرسایش خاک ‌

ارزش اقتصادی فرسایش خاک در کشور معال تخریب یک میلیون هکتار زمین کشاورزی برآورد شده و باید برای پیشگیری از این فرایند و بحران به حفاظت آب و خاک برای دستیابی به توسعه پایدار توجه ویژه شود.

روند روبه رشد فرسایش خاک در حالی است که برای تولید هر سانتی متر خاک به 300 سال زمان نیاز است، از این رو نباید بر اثر مدیریت غیراصولی سالانه میلیون‌ها تن خاک در شمال از بین برود.

یک کارشناس ارشد رشته جنگلداری در این زمینه در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، گفت: چرای بیش از حد و خارج از ظرفیت دام، انجام فعالیت‌های عمرانی بدون توجه به مسائل زیست محیطی و مدیریت غیراصولی روند فرسایش خاک در جنگل‌های شمال را شدت بخشیده است.

علی خسروی افزود: سالانه یک درصد از حجم مخازن سدهای کشور براثر رسوب ناشی از فرسایش خاک پر می‌شود و هزینه‌های فرسایش خاک در کشور و شمال زیاد و جبران ناپذیر است.

وی اظهار کرد: باید راهکارهای مناسب کنترل اثرات منفی فرسایش خاک برطبیعت بررسی شده و به آمایش سرزمین توجه ویژه شود.

وی خاطرنشان کرد: فرسایش خاک در کشور بیش از استاندارد جهانی بوده و وضعیت حفاظت از آب و خاک مطلوب نیست که در این زمینه به مدیریت جامع و کلان نگر نیازمندیم.

به گفته خسروی، انسان مهمترین عامل فرسایش خاک بوده و 83 درصد فرسایش خاک مربوط به انسان در 64 درصد از خشکی‌های زمین رخ می‌دهد.

این کارشناس ارشد رشته جنگلداری بیان کرد: جنگل از مهمترین ثروت‌های طبیعی هر کشور و نیز از مهمترین سامانه‌های حیات وحش به شمار می‌آید و قطع درختان و نابودی جنگل‌ها باعث از دست رفتن قدرت نگهداری آب باران به وسیله گیاهان می‌شود و در نتیجه امکان ذخیره شدن آب در خاک از میان می‌رود و به دنبال آن فرسایش آغاز می‌شود.

خسروی افزود: زراعت و کشت نادرست در اراضی کشاورزی، شیوه سنتی آبیاری، استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها، شخم زدن نامناسب، استفاده نشدن از وسایل مدرن کشاورزی و کاشت فشرده از عوامل تخریب زمین در اثر فعالیت‌های کشاورزی است و روند فرسایش خاک را شدت می‌بخشد.

وی تصریح کرد: استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی اگر چه در کوتاه مدت مواد مغذی مورد نیاز اراضی کشاورزی را تامین و بهره برداری بیش از اندازه را ممکن می‌کند، ولی در بلندمدت باعث از بین رفتن کیفیت خاک، افت حاصلخیزی و در نتیجه فرسایش خاک می‌شود.

خسروی افزود: فرسایش خاک و رانش زمین از مهمترین مشکلات استان و کشور بوده و ناشی از کم توجهی به خاک در کشور است و بهره‌برداری غیراصولی و کشاورزی در اراضی شیبدار موجب فرسایش شدید خاک و اراضی شور در قسمت‌های شمال استان موجب کاهش تولید محصول و بروز مشکلاتی در این زمینه شده است.

به گفته خسروی، فقر عناصر گیاهی، پیشروی بیابان و تنزل حاصلخیزی سطح اراضی کشور از مشکلات ناشی از عدم توجه به خاک در کشور است.

مدیرکل منابع طبیعی گلستان نیز در این زمینه گفت: سالانه 20 تا 25 تن فرسایش خاک در مناطق شرقی استان رخ می‌دهد و این فرسایش خاک موجب از بین رفتن پوشش گیاهی و خاک حاصلخیز می‌شود و برای مقابله با آن باید از منابع ملی صیانت شود.

ابوطالب قزلسفلو افزود: برای کنترل این روند باید به حفاظت از آب و خاک توجه ویژه شود و عوامل موثر در ایجاد این پدیده مهار شوند.

وی درباره کارکردهای عرصه‌های جنگلی و مرتعی اظهار کرد: حفاظت آب و خاک از کارکردهای اساسی این عرصه‌هاست و از آنجایی که کشوری خشک هستیم و پدیده خشکسالی امری جدی در کشور است، لذا همه مردم و مسئولان باید به این کارکرد توجه کنند و تاثیرات این کارکردها را انتقال دهند.

وی، تنوع زیستی و گردشگری را از کارکردهای دیگر منابع طبیعی اعلام کرد و افزود: تعدیل آب و هوا، مقابله با بیابان زایی و پدیده خشکسالی از مباحث دیگری است که در درون این کارکردها نهفته است.

قزلسفلو، وجود بیش از حد ظرفیت دام در جنگل و مرتع را از جمله دلایل تشدید کننده فرسایش خاک در استان دانست و گفت: هم اینک از مجموع 588 هزار واحد دامی موجود در جنگل‌های استان، 53 درصد آن- برابر با 300 هزار واحد دامی- از داخل عرصه‌ها خارج شده‌اند.

مدیرکل منابع طبیعی گلستان تصریح کرد: به هر حال برای حفاظت یایدار از منابع آب و خاک، توجه به روش‌های سنتی، بهره برداری بهینه از منابع، توجه به پژوهش، آموزش و آمایش سرزمین، توجه به تحقیقات، تعدیل چرای دام در مراتع و ارایه برنامه‌های هدفمند و جامع در کنترل روند روبه رشد فرسایش خاک در جنگل‌های خزری شمال ضروری به نظر می‌رسد.

وی با اشاره به چهار اصل حفظ، احیا، توسعه و بهره برداری گفت: امروزه ما در بخش جنگل، مرتع، آب و خاک مسئولیت سنگینی بر عهده داریم.

قزلسفلو ادامه داد: محور اول توسعه در استان گلستان کشاورزی، منابع طبیعی و دامپروری است و محور دوم نیز با توجه به آمایش سرزمین به درستی گردشگری در نظر گرفته شده است.

وی خاطر‌نشان کرد: در بحث حفاظت از منابع طبیعی نیاز به مشارکت مردم داریم تا از این منابع که به صورت امانت در نزد ما قرار دارند، برای تحویل آن به نسل بعد تلاش کنیم.

قزلسفلو افزود: وقتی فرهنگ منابع طبیعی به یک باور عمومی تبدیل شود و مشارکت وجود داشته باشد، می‌توان کارهای بزرگی انجام داد.

وی در خصوص بخش مرتع گفت: مراتع یکی از پشتوانه‌های استان است و در تولید، فعالیت و اشتغال زایی در این حوزه ظرفیت‌های زیادی وجود دارد.

قزلسفلو با اشاره به وضعیت نگران کننده آب گفت: وضعیت گلستان به عنوان یکی از استان های شمالی و با توجه به این که کشاورزی محور توسعه قرار دارد، نگران کننده است و باید توجه ویژه‌ای به منابع طبیعی داشته باشیم.

وی اظهار کرد: فرسایش خاک ناشی از عملکرد نادرست ماست که باید اصلاح شود و برای پیشگیری و کنترل این پدیده باید به طرح‌های آبخیزداری توجه شود.

وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر 34 هکتار بیابان در کشور داریم که بخشی از آن در استان وجود دارد و چاره‌ای نداریم جز این که به طرح‌های آبخیزداری توجه کنیم.

به گفته وی، بخشی از فرسایش خاک ناشی از برداشت چوب و فشار بر جنگل‌های استان است که با اجرای طرح زراعت چوب، فشار برداشت از جنگل رفع می‌شود.

مدیرکل منابع طبیعی گلستان عنوان کرد:ایران در کره کمربند خشک قرار دارد و باید از عرصه‌های طبیعی و ملی صیانت شود.

محمد عجمی کارشناس محیط زیست نیزدر گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به وقوع فرسایش خاک و سیل به دلیل جنگل‌تراشی افزود: تاثیر سوء جنگل‌تراشی بر خاک، وقوع فرسایش و تلفات توده خاک است. قطع درختان جنگلی سبب ایجاد رواناب در سطح زمین و در نتیجه فرسایش خاک می‌گردد.

وی گفت: در این شرایط قطرات باران مستقیما به خاک برخورد کرده و موجب صددمه زدن به آن می‌شود و ساقه، شاخه و برگ گیاهان همچون مانع، ضمن تقلیل ضربات ناشی از برخورد قطرات باران به سطح خاک باعث کاهش سرعت جریان‌های سطحی و اثرات تخریبی ناشی از آنها می‌شود.

وی ادامه داد: فرسایش در مناطق جنگل‌تراشی شده، زمانی تشدید خواهد شد که به دلیل عبور و مرور ادوات کشاورزی و عملیات غیراصولی زراعی تخلخل خاک کاهش یافته و نفوذپذیری آب به جسم خاک کمتر و کمتر شود.

وی گفت: وقوع پدیده زمین لغزه نیز از سایر تاثیرات زیست محیطی جنگل‌تراشی محسوب می‌شود. ریشه درختان با پیوند ذرات خاک به یکدیگر موجب حفظ آن در محل اصلی خود خواهند شد. قطع درختان به ویژه روی شیب‌های تند می‌تواند خطر زمین لغزه را افزایش دهد.

عجمی یادآور شد: ملموس‌ترین اثر منفی تغییر کاربری اراضی بر کیفیت خاک گذاشته می‌شود. کاهش مواد آلی خاک به دلیل کشاورزی در مناطق جنگل‌تراشی شده موجب کاهش هرچه بیشتر کیفیت خاک می‌شود.

کیفیت خاک تاثیر بسیار عمیقی بر سلامت و تولید اکوسیستم و محیط مرتبط با آن دارد و هرگونه اقدامی مانند تغییر کاربری اراضی و به ویژه تبدیل جنگل‌ها به اراضی زراعی موجب کاهش شدید کیفیت آن شده و خاک دیگر قادر نیست وظیفه کلیدی خود را در تولید پایدار ایفا نماید.