گرمابه هایی که در فراموشی ما مخروبه می شوند

به گزارش بولتن نیوز، گرمابه ها و فرهنگ ها و آیین های زیبای آن می روند که دیگر به فراموشی و تاریخ سپرده شوند. جایی که حداقل هفته ای یک بار، مردان بقچه به بغل قبل از طلوع آفتاب تا 8 صبح و زن ها از 8 تا قبل از ظهر به آنجا می رفتند و غبار آلودگی از تن می زدایدند. پیش تر از حمام های عمومی، حمام های عمومی خزینه دار بود که آدابی خاص خود توأم با ادای ادب و تواضع و فروتنی کوچکترها به بزرگترها داشت. دیگر همه آنها می روند تا فراموش شوند.

دوره صفوی عصر شکوفایی حمام در ایران

از قدیم الایام در ایران، آئین شست و شو، تطهیر و غسل اهمیت به خصوصی داشته است. در آئین های مختلف پیش از اسلام، رفتن به گرمابه بخشی از آداب مذهبی بوده است، چراکه پاکی جسم و روح مربوط شمرده شده و به این مهم توجه می شد. توجه به شست و شو و پاکیزگی، به گرمابه در ایران جایگاه خاصی داده بود. در دوران های مختلف تاریخی در ایران، گرمابه های خصوصی و عمومی به چشم می خورد که نشان از تاریخ گرمابه داری در ایران دارد.

کاوش های باستان شناسی در تخت جمشید نشان می دهد که در آن دوره نیز ایران از حمام های خصوصی برخوردار بود. نمونه های جالبی از حمام های خصوصی در دوره اشکانی به جای مانده است.

نگاهی به توسعه حمام ها نشان می دهد که با آمدن اسلام، ساخت حمام توسعه یافته و ایرانیان در قرون نخستین اسلامی، به ساخت گرمابه در شهرهایی همچون کوفه و بصره اقدام می کردند.

عصرشکوفایی ایجاد حمام در ایران دوره صفوی بود و تا متداول شدن استفاده از حمام های خصوصی از منازل ساخت و استفاده از این حمام ها ادامه داشت.

90 درصد تعداد گرمابه های تهران کاهش یافته است

90 درصد تعداد گرمابه های تهران کاهش یافته است. گرمابه ها در سال های اخیر از 1400 واحد به 120 واحد رسید، این قصه همچنان ادامه دارد. 20 سالی است که دیگر هیچ گرمابه جدیدی در ایران ساخته نشده است.

دیگر گرمابه داری توجیه اقتصادی در ایران ندارد. این شغل کم کم رو به انقراض است. عمده گرمابه های ایران رو به فرسودگی نهاده اند و این در حالی است که برخی کشورهای همسایه ایران، با حمام های سنتی ایران در مرزهایشان به جذب توریسم و درآمدزایی اقدام می کنند.

برخی گرمابه ها یا در حال جمع شدن هستند یا برای بقا، به روشهایی همچون ماساژ و... متوسل شده اند.

بوی نوستالژیک حمام

عمده گرمابه ها در ایران سوت و کور شده اند. گرمابه خداداد در محدوده سه راه آذری از همین جمله است. وقتی وارد این گرمابه می شوی، بوی نوستالژیک حمام، تو را سال ها به گذشته می برد. روی میز کاسه ای است که درونش تکه مقوا هایی است که روی آنها شماره هایی نوشته شده و هر مشتری یک شماره از مسئول گرمابه که احمد آقا نام دارد دریافت می کند و پولی می دهد و براساس نوبت به حمام می رود.

از 12 سالگی حمام داری می کنم

احمد حسینی صادره از نیر یزد، چهل سالی است که مسئول گرمابه است. کارش را در این شغل از دوازده سالگی آغاز کرده و تا پایان مقطع ابتدایی سواد دارد.

او پس از پایان تحصیل در مقطع ابتدایی به همراه عمویش که سال ها قبل حمام را اداره می کرد به تهران آمد، در مدت زمان کوتاهی کار حمام داری را یاد گرفت و با حقوق ده تومان کارش را آغاز کرد، می گوید: دیگر عمویم در قید حیات نیست وحمام را به کسی دیگر فروخته و او در حال حاضر با روزی پنجاه هزار تومان حقوق برای کسی دیگر کار می کند،

او درخصوص نحوه ازدواجش و برخورد خانواده عروس درمورد شغلش می گوید: پس از هشت سال کار کردن به خدمت سربازی رفتم و پس از آن هم با دخترعمویم ازدواج کردم. از آنجا که خانواده عمویم مرا می شناختند، در جلسه خواستگاری واکنش خاصی نسبت به شغلم نشان ندارند و با رویی گشاده از من استقبال کردند،

از شغل فرزندانش و علاقه اشان به شغل حمام داری می پرسم، می گوید: نه اصلاً، هر دو پسرم تحصیلات خود را در مقاطع دانشگاهی دنبال کردند و درحال حاضر کارمند یکی از سازمان های دولتی هستند.

او درمورد درآمدش می گوید: خدا را شکر راضی هستم چون کار نسبتاً راحتی هست ولی این کار الان با توجه بوجود آب، برق و گاز در تمامی خانه ها توصیه نمی کنم، چون در آمد چشم گیری ندارد و قالب مشتری هایمان کارگران افغانی یا شهرستانی هایی که برای کار به تهران آمده اند هستند.

رماتیسم بیماری شایع حمام داری

احمد آقا معتقد است، شغل حمام داری شغل بی خطری است و باعث بروز بیماری خاصی نمی شود،

او اضافه می کند: در مواردی رماتیسم را در همکارانش مشاهده کرده است.

موسوی پزشک متخصص در حوزه رماتیسم با احمد آقا هم عقیده است. او هم رماتیسم را بیماری شایع در این شغل می داند و می افزاید: بیمار های پوستی را هم در این شغل زیاد مشاهده کرده است.

شغل حمام داری رو به انقراض است

درمورد تفاوت کارش ازدیروز تا به امروز می گوید: دیگر شغل ما رو به انقراض است.

او اضافه می کند: در شهرستان ها هم به نظر دیگر گرمابه چندانی وجود نداشته باشد، اگر هم باشد بسیار محدود است.

3 میلیون و 450 هزار تومان هزینه ماهانه نگهداری یک گرمابه

احمد آقا درمورد هزینه های گرمابه می گوید: حدود یک میلیون و 800 هزارتومان پول گاز ویک میلیون و 600 هزار تومان پول آب و بین 40 تا 50 هزار تومان هم پول برق داریم.

عبدالله ناراضی تر از احمدآقا

گرمابه طوس متفاوت تر از گرمابه احمد با گرمابه خداداد است. صاحب این گرمابه عبدالله سیفی که به نظر خیلی ناراضی تر از احمد آقا می آید.

می گوید: دیگر هزینه هایمان هم در نمی آید چه برسد به سود. دیگر مشتری چندانی ندارم شاید روزی 4 یا 5 نفر که اغلب کارگر و افرادی هستند که ساکن تهران نیستند و به طور موقت در تهران هستند.

به جای حمام می خواهم مجتمع مسکونی بسازم

سیفی صاحب گرمابه طوس که دیگر رغبتی برای ادامه کار در حمام نداشت و در حال کسب مجوز تغییر کاربری از تجاری به مسکونی بود، قصد دارد حمامش را تخریب و مجتمع مسکونی بسازد و از آنجا اجاره بها بگیرد.

آقا عبدالله دیگر تمایلی به ادامه کار در شغل حمام داری ندارد. اصرار دارد در سن 68 سالگی از این شغل را کناره بگیرد. او هم یزدی است و احمدآقا و دیگر هم صنفانش را می شناسد.

حمام فرسوده؛ مشتری ناراضی

این بار با یکی از مشتریان گرمابه صحبت می کنم. نامش «شیر احمد» و اهل قوچان است. برای کار در ساختمان به تهران آمده است. درباره وضعیت حمام از او می پرسم می گوید: بسیار حمام قدیمی و فرسوده ای است ونکات بهداشتی هم در آن رعایت نمی شود وکیفیت مطلوبی ندارد وبه ناچار به اینجا می آیم چون نزدیک محل کارم است ودر کل راضی نیستم .

***

گرمابه ها و آیین های زیبای آن می روند که برای همیشه فراموش شوند. آیین هایی بسیاری در این حوزه قابل اشاره اند: یکی از آن آداب این بود که هر کس وارد حمام می شد، برای اظهار ادب و تواضع نسبت به افراد بزرگتر که در صحن حمام نشسته، مشغول کیسه کشی و صابون زدن بودند، یک سطل یا طاس بزرگ آب گرم از خزینه حمام بر می داشت و بر سر آن بزرگتر می ریخت.

البته این عمل به تعداد افراد بزرگ و قابل احترام که در صحن حمام نشسته بودند تکرار می شد. و تازه وارد وظیفه خود می دانست که بر سر یکایک آنان با رعایت تقدم و تأخر آب گرم بریزد. بسیار اتفاق می افتاد که یک یا چند نفر از آن اشخاص مورد احترام در حال کیسه کشیدن و یا صابون زدن بودند و احتیاجی نبود که آب گرم به سر و بدن آنها ریخته شود، این عوامل مانع از ادای احترام نمی شد و کوچکترها به محض ورود به صحن حمام خود را موظف می دانستند که یک طاس آب گرم بر سر و بدن آنها بریزند و بدن وسیله عرض خلوص و ادب کنند.

از آداب دیگر در حمام عمومی خزینه دار قدیم این بود که اگر تازه وارد کسی از آشنایان و بستگان نزدیک و بزرگتر از خود را در صحن حمام می دید، فوراً به خدمتش می رفت و به منظور اظهار ادب و احترام او را مشت و مال می داد یا اینکه لیف صابون را به زور و اصرار از دستش می گرفت و پشتش را صابون می زد. سنت دیگر این بود که هر کس وارد خزینه حمام می شد به افرادی که شست و شو می کردند سلام می کرد و ضمناً در همان پله اول خزینه دو دست را زیر آب کرده، کمی از آب خزینه بر می داشت و به یکایک افراد حاضر از آن آب حمام تعارف می کرد. برای تازه وارد مهم و مطرح نبود که افراد داخل خزینه از آشنایان هستند یا بیگانه، به همه از آب تعارف می کرد و مخصوصاً نسبت به افراد بیگانه بیشتر اظهار علاقه و محبت می کرد زیرا آشنا در هر حال آشناست، و دوست و آشنا احتیاج به تعارف ندارند.

گرمابه ها متروکه و مخروبه می شوند و آیین هایش را نیز برای همیشه با خود می برند. در این میان، گویا تلاشی برای احیای این شغل و نیز حفظ گرمابه ها و آیین های زیبای آن نمی شود.

بسیاری از ما به عشق مدرن شدن، خیلی آیین ها و آداب را کنار گذاشته ایم. در حمام رفتن های شخصی مان نیز بسیار از کارها را حذف کرده ایم مثل سنگ پا کشیدن که الان معلوم شده چقدر در تنظیم انسولین و قند خون موثر است، یا دیگر کیسه نمی کشیم، درحالی که تحقیقات کنونی نشان داده آنچه قدیمی ها انجام می دادند درست بوده؛ کیسه کشیدن و سپس رفتن به زیر آب سرد برای انجام لیفتینگ طبیعی و تنفس پوست.

شاید احیای گرمابه ها با رعایت نکات بهداشتی و سلامت در آنها و نیز حمایت از گرمابه داران و نیز تشریح مزایای بهره گیری از برخی سنت های پیشین به مردم، نه تنها مردم ایران را مجدداً با گرمابه آشتی دهد، بلکه وسیله ای برای جذب گردشگر باشد؛ همانند کشورهایی همچون ترکیه.

گزارش: امیر ابراهیمی

انتهای پیام/