واکنش‌ متضاد اعراب به چهارچوب هسته‌ای ایران

گروه بین الملل، اندیشکده واشنگتن در مقاله‌ای به قلم دیوید پولاک نوشت: نظام اسد و حزب‌الله از دیدگاه ایران در مورد معیارهای اعلام شده حمایت می‌کنند، اما اغلب مقامات و مفسران عرب دیگر آشکارا بدبین هستند.

به گزارش بولتن نیوز،اغلب تحلیلگران به جای واکنش اعراب، بر واکنش اسرائیل و آمریکا در مورد چهارچوب توافق هسته‌ای ایران که در هفته گذشته اعلام شد متمرکز شده‌اند. با این حال واکنش‌های مهم و بسیار متنوعی در منطقه عربی –نه تنها در خلیج‌فارس بلکه همچنین در میان دوستان و دشمنان ایران در سوریه، لبنان و قسمت‌های دیگر- بروز یافت. برای مثال، در ۹ آوریل، رسانه‌های وابسته به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در تیترهای خبری خود اظهارات جدید ایران در «انکار» جنبه‌های کلیدی توافق را منتشر کردند، در حالی که رسانه‌های نظام «اسد» و حزب‌الله این اظهارات را واکنش «مشروع» ایران در مقابل فشار مستمر غرب خواندند.

 

 ■ مفسران عرب توجه چندانی به چهارچوب هسته‌ای ایران نشان نداده‌اند ■ 

در این میان یک نکته مشترک برجسته وجود داشت: مفسران و مقامات عرب (حداقل قبل از آخرین سخنان رئیس‌جمهور «اوباما» که می‌گفت ممکن است در اندکی بیش از یک دهه زمان گریز هسته‌ای ایران «تقریباً به صفر» برسد) توجه بسیار اندکی به جزئیات فنی چهارچوب داشتند. در عوض، واکنش‌های عربی نشانگر تمرکز سرسختانه بر تأثیرات احتمالی گسترده توافق هسته‌ای برای مداخله مرسوم ایران در درگیری‌های منطقه بودند. به علاوه، تحقیقات نشان می‌دهد که اغلب مردم عرب در دیدگاه به شدت منفی نسبت به سیاست‌های ایران با دولت‌های خود اشتراک دارند –اگرچه برخی از این مردم، همانطور که «اوباما» در این هفته آشکارا بیان کرد، احتمالاً به همان اندازه در مورد مشکلات داخلی مختلف نیز نگران هستند.

 

■ حزب‌الله مشتاقانه از چهارچوب هسته‌ای ایران حمایت کرد ■ 

- حزب‌الله از توافق استقبال می‌کند، بقیه لبنان محتاط هستند

سیاستمداران شیعه لبنان، با شروع از «نبیه بری»، سخنگوی مجلس، خیلی سریع این «موفقیت» یا «پیروزی» در مذاکرات هسته‌ای را به ایران تبریک گفتند. رئیس نشریه طرفدار حزب‌الله «الاخبار» فوراً سرمقاله‌ای با عنوان «غرب تسلیم شد!» آ منتشر کرد. «حسن نصرالله»، رهبر حزب‌الله خیلی زود در یک مصاحبه خبری مفصل در ۶ آوریل در شبکه تلویزیونی طرفدار نظام «اسد»، شبکه «الاخباریه» به توضیح همین دیدگاه پرداخت و متن این سخنان را در وب‌سایت سخنگوی حزب خود، «المنار» نیز منتشر کرد. وی تأکید کرد که حذف تحریم‌ها ایران را در منطقه قوی‌تر و تأثیرگذارتر می‌کند و این مسئله به نوبه خود موجب حمایت بیشتر از متحدان سوری و لبنانی تهران می‌شود و همچنین ایران را قادر می‌سازد بیش از همیشه از «مقاومت» فلسطین حمایت کند. این نکات در زمان دیگری توسط سخنگوی حزب‌الله در تلویزیون «المیادین» در ۸ آوریل تکرار شدند.

 

■ ۹۶ درصد شیعیان لبنان دیدگاه مثبتی در مورد ایران دارند ■ 

در قطب سیاسی مخالف لبنان، اغلب سیاسیون سنی و رسانه‌های وابسته به آنها تنها گزارشی مختصر از چهارچوب ارائه دادند و از تأیید آن سر باز زدند. برخی از آنها اظهارات خود را بر مخالفت با مداخله نظامی مرسوم ایران در منطقه متمرکز کردند. چند چهره سیاسی مسیحی، مانند «سمیر جعجع»، آشکارا تأثیرات چهارچوب را زیر سؤال برده و در حالی که برخی دیگر در این مورد سکوت کردند.

این واکنش‌های قطبی شده با اختلافات فرقه‌ای در نگرش عمومی لبنان نسبت به ایران همراستا هستند. یک نظرسنجی معتبر از افکار عمومی در اکتبر گذشته نشان داد که ۹۶ درصد شیعیان لبنان دیدگاه مثبتی در مورد ایران داشتند، اما این رقم در میان اهل سنت به ۱۲ درصد کاهش یافت. جامعه مسیحیان لبنان، مانند رهبران سیاسی آن، در این موضوع تفرقه بیشتری داشت، و ۳۵ درصد آنها دیدگاهی موافق ایران داشته و بقیه نگرشی بی‌تفاوت یا منفی داشتند.

 

■ مقامات سوری چهارچوب هسته‌ای ایران را پیروزی دانسته‌اند ■ 

- دمشق «موفقیت» ایران را تبریک می‌گوید، مخالفان ابراز تأسف می‌کنند

سخنان مقامات سوری و رویکرد رسانه‌ها دربرگیرنده تبریک پرشور به ایران به دلیل دستاوردهایش از چهارچوب هسته‌ای –نه تنها برای «منافع مردم ایران در انرژی هسته‌ای»، بلکه همچنین به دلیل کارزار بین‌المللی برای منزوی ساختن اسرائیل- بود. وزارت خارجه، وزیر اطلاعات، و نماینده نظام «اسد» در سازمان ملل، هر کدام اعلامیه‌ای مفصل را همسو با اظهارات گفته شده منتشر کردند. فرمانده بعث منطقه از این هم فراتر رفته، و با قاطعیت اظهار داشت که این چهارچوب «اعتماد به پیروزی را در میان دشمنان مشترک صهیونیسم و تروریسم تقویت می‌کند».

در مقابل، سخنگویان اپوزیسیون سوری طبعاً این اظهارات را رد کرد. یکی از این سخنگویان گفت که توافق «کمک زیادی به «اسد» خواهد کرد… و ما هر توافقی را که به هزینه سوریه صورت گیرد به طور کامل رد می‌کنیم». یک سخنگوی دیگر تصدیق کرد که ایرانیان «امتیازاتی داده‌اند، اما ترس من آن است که آنها چراغ سبز گرفته‌اند» تا تجاوزات خود در سوریه و دیگر جبهه‌های عربی را ادامه دهد. و در قطعه‌ای که ۶ آوریل از شبکه «اورینت»، متعلق به مخالفان سوری که در دوبی مستقر است، پخش شد این سؤال مطرح شد که، «آمریکا بالاخره تصمیم گرفته به جلوگیری از ایران در یمن کمک کند، در مورد سوریه چطور؟»

 

■ مصر و اردن نسبت به رویکرد آمریکا بدبین هستند ■ 

- مصر و اردن سکوت کرده، اما رسانه‌های اصلی در مورد سیاست آمریکا تردید دارند

نه دولت مصر و نه دولت اردن تاکنون واکنشی رسمی به چهارچوب نشان نداده‌اند. تفسیرها و پوشش خبری به همان میزان اندک بوده و تا حد زیادی از مسائل دیگر تأثیر پذیرفته است.

اما آخرین گزارشات از سخنان رسمی آمریکا در این زمینه نشان‌دهنده بدبینی قابل توجهی نسبت به مقاصد واشنگتن است. در ۷ آوریل، روزنامه اصلی اردن، «الدستور» مقاله‌ای را در صفحه اول خود منتشر کرد که سخنان «اوباما» را مبنی بر اینکه جوانان «خشمگین» محلی –و نه ایران- مهم‌ترین تهدید کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس هستند، برجسته می‌کرد. همان روز، روزنامه اصلی مصر، «الاهرام» تحلیلی را در صفحه اول خود منتشر کرد که مدعی شد «اوباما» با «پافشاری بر حق آمریکا برای مداخله در امور داخلی کشورهای عربی» سعی دارد نشست برنامه‌ریزی‌شده پان-عربی در کمپ دیوید را پیش‌شرطی کند. این تحلیل به دنبال سرمقاله مهم «الاهرام» در ۴ آوریل منتشر شد که صریحاً می‌پرسید که، ایران در مقابل تضمین‌های هسته‌ای که به قدرت‌های خارجی در خارج از منطقه ارائه داده، «چه تضمین‌ها و ضمانت‌هایی را به کشورهای عربی همسایه‌اش در حاشیه خلیج‌فارس ارائه می‌دهد؟».

 

■ عمان چهارچوب هسته‌ای را گامی مهم به سوی درک بهتر خواند ■ 

- در عین حال، اغلب تفسیرها در مصر و اردن به مداخله «نیروی نظامی مشترک عربی» در یمن علیه جنبش شورشی مورد حمایت ایران، جنبش حوثی توجه داشتند. این زاویه نگاه ضد ایرانی رسانه‌ها با اعتقاد عمومی در هر دو کشور همخوانی دارد که در آنها تحقیقات تجاری اکتبر ۲۰۱۴ نشان داد که صرفاً ۱۳ درصد مخاطبان دیدگاهی «نسبتاً» مثبت به ایران دارند.

 

■کشورهای کوچک شورای همکاری خلیج‌فارس محتاط به نظر می‌رسند■

در میان پادشاهی‌های عربی خلیج‌فارس، عمان تنها موردی بود که میزبان مذاکرات مخفیانه آمریکا-ایران شد که به توافق بر سر چهارچوب هسته‌ای منجر شدند. همچنین وزارت خارجه عمان اولین نهادی بود که اعلان هفته قبل واکنش نشان داد، و آن را گامی «مهم» به سمت درک بهتر خواند. یک استاد عمانی متعاقباً به گزارشگری غربی گفت که «سلطان قابوس بن سعید» «از ایران به عنوان همسایه‌ای سخن می‌گوید که باید با آن روابط خوبی داشته باشید.» تماس تلفنی ۶ آوریل حاکم این کشور با رئیس‌جمهور «اوباما» جزئیات عمومی بیشتری را در پی نداشت.

 

■ حساسیت اعراب نسبت به دخالت نظامی در یمن افزایش یافته است ■ 

چهار کشور کوچک دیگر شورای همکاری خلیج‌فارس –بحرین، کویت، قطر و امارات متحده عربی- اظهارنظرهای رسمی اندکی ارائه داده‌اند، و شاید منتظر گزارشی هستند تا مواضع خود را با آن هماهنگ کنند. شبکه همچنان محبوب «الجزیره» قطر دعوت «اوباما» به کمپ دیوید را جار زد، اما ظاهراً تفسیرهای رسانه‌های دیگر به شکل عجیبی محدود بوده‌اند. رسانه‌های چاپی و تصویری در این کشورها بسیار بیشتر از مسئله هسته‌ای ایران به بحران فعلی یمن توجه داشته‌اند، اگرچه اخیراً حساسیت‌های هر دو مسئله یقیناً افزایش یافته است و گزارشات اعتراض‌های شیعیان در بحرین علیه دخالت اعراب در یمن افزایش یافته است.

در سطح عمومی، ایران در برخی از این کشورها بیش از مصر یا اردن مورد تأیید قرار گرفته است. در نظرسنجی اکتبر، میزان محبوبیت ایران «از نظر سیاست‌های اخیرش» در میان مردم امارات متحده عربی که روابط تجاری اساسی با ایران داشت، ۲۱ درصد بود، و در کویت که حدود یک سوم شهروندان آن شیعه هستند ۲۴ درصد بود. در هر دو مورد، ایران اندکی محبوب‌تر از آمریکا بود؛ اما پاکستان –که عربستان سعودی آن را به پیوستن به ائتلاف در یمن دعوت کرده بود- از ایران محبوب‌تر بود و میزان محبوبیت آن حدود ۳۰ درصد بود.

 

■ عربستان ایران را به خرابکاری در کشورهای عربی متهم می‌کند ■ 

- عربستان بر امیال منطقه‌ای ایران متمرکز است

گزارشات مربوط به تماس ۲ آوریل رئیس‌جمهور «اوباما» با «ملک سلمان» و سخنان اخیر کابینه سعودی هردو حاکی از این «امید» بودند که چهارچوب هسته‌ای ایران به توافق هسته‌ای سازنده‌ای منجر شود. در یک مصاحبه تلویزیونی در ۶ آوریل، «عادل الجبیر»، سفیر عربستان در آمریکا کمی واضح‌تر در مورد این موضع سخن گفت، و تأکید کرد که دولتش نمی‌توانسته تا ارائه جزئیات کلیدی قضاوتی بکند. او افزود که در این ضمن، عربستان سعودی و دوستانش، از جمله پاکستان، با هم تلاش کرده‌اند که با «تروریسم، خرابکاری و مداخله» ایران در کشورهای عربی، از یمن تا سوریه و عراق، مقابله کنند.

چنین بدبینی‌هایی نسبت به واشنگتن و بدگمانی به تهران در افکار عمومی عربستان نیز بازتاب یافته است. تحقیقی در پائیز قبل نشان داد که ایران و آمریکا بر اساس آمار تنها بین ۱۲-۱۳ درصد از مردم عربستان محبوبیت دارند. در مقابل، پاکستان در شرایطی بسیار بهتر قرار داشته و محبوبیتی ۳۹ درصدی داشته است.

 

■ روزنامه‌های وابسته به آل‌سعود از دلخوری عربستان از آمریکا دم می‌زنند ■ 

قابل توجه آنکه رسانه‌های محلی پان-عرب محلی و مورد حمایت آل‌سعود اکنون با صدای بسیار بلندتر از همتایان خود در دیگر کشورهای عربی در مورد این شکایات سخن می‌گویند. برای مثال، در ۹ آوریل، یک ستون اصلی در «الحیات» به قلم «عبد الوحاد بدرخان» تأکید کرد که، «توافق هسته‌ای برای هیچ یک از کشورهایی که ایران در آنها دست به خرابکاری می‌زند منبع ثبات نخواهد بود». و در ۸ آوریل، یک ستون اصلی در «الشرق الاوسط» به قلم «عبد الرحمان الراشد» با این تیتر منتشر شد: «اوباما –مدافع ایران و منتقد اعراب!» همچنین، مقالات ستون‌نگاران مطرح دیگر –ترکی الفیصل، جمال خاشقجی، قصان شاربل، احمد القز، و بقیه- در تمام روزنامه‌های اصلی متعلق به آل‌سعود به طور مداوم از «پشت کردن» آمریکا به متحدان عرب خود برای برتری بخشیدن به ایران سخن گفته‌اند. آنها مدعی هستند که اگر واشنگتن مسیر خود را تغییر ندهد تنها گزینه‌ای که برای عربستان و دوستان واقعی‌اش باقی می‌ماند آن است که با یکدیگر متحد شوند و مهار امور را در دست گیرند –از جمله اینکه چرخه کامل سوخت هسته‌ای را برای رقابت با ایران به دست آورند. در حالی که چنین سخنانی بسیار فراتر از پیام‌های رسمی ریاض است، این رسانه‌های نیمه‌رسمی احتمالاً لایه‌های زیرین سیاست فعلی عربستان را بازتاب می‌دهند.

 

■ آمریکا باید بیش از گذشته به عربستان توجه نشان دهد ■ 

- پیامدهای سیاسی

این یافته‌ها چندین خط‌مشی مختلف را به آمریکا ارائه می‌دهند تا واکنش اعراب در مقابل پیشرفت مذاکرات هسته‌ای ایران را مدیریت کند. ابتدا، واشنگتن باید به نگرانی‌های اعراب در مورد تهدیدهای غیرهسته‌ای واقعی ایران به اندازه تهدیدهای هسته‌ای احتمالی این کشور –نه تنها در یمن، بلکه همچنین در سوریه، عراق، لبنان، بحرین، و کشورهای دیگر- بها دهد. دوم، آمریکا نباید با سخن گفتن در مورد چالش‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی یا مذهبی داخلی کشورهای عربی این مسئله را پیچیده‌تر کند. سوم، آمریکا باید توجهی فوری به عربستان داشته باشد، که در آن میزان نارضایتی از سیاست آمریکا، تلاش فعالانه برای یافتن متحدان جایگزین، و احتمال اقدام به تولید سلاح هسته‌ای بسیار بیشتر است.