چهارچوب هسته‌ای ایران توافقی برد-برد برای همه طرفین است
گروه بین الملل، اندیشکده «موسسه بین‌المللی مطالعات راهبردی» در مقاله‌ای به قلم مارک فیتزپاتریک مدیر برنامه منع گسترش و خلع سلاح این مؤسسه می‌نویسد: چهارچوب توافق هسته‌ای ایران که مذاکره‌کنندگان در ۲ آوریل به آن دست یافتند موفقیتی برای تمام طرف‌های درگیر بود، و نه تنها برای هشت طرف فعال در مذاکرات، بلکه برای منطقه و تمام جهان نیز یک پیروزی محسوب می‌شد. اگر تا ضرب‌الاجل ۳۰ ژوئن جزئیات توافق تکمیل شود و مخالفان در واشنگتن و تهران روند دیپلماسی را از مسیر خود خارج نکنند، توافق حاصله باعث می‌شود که ایران حداقل طی یک دهه آینده به سلاح هسته‌ای دست پیدا نکند و شرایط راستی‌آزمایی گسترده‌ای را بپذیرد که بسیار گسترده‌تر نیز خواهد شد. این چهارچوب از آنچه من برای این مرحله تصور می‌کردم بسیار فراتر رفته است. ظاهراً مسائلی که باعث می‌شد مذاکره‌کنندگان به ضرب‌الاجل پایان مارس دست نیابند برطرف شده‌اند. به ویژه، این مسائل شامل میزان سانتریفیوژهای پیشرفته مختص تحقیق و توسعه مجاز و زمان‌بندی و حجم برداشته شدن تحریم‌های سازمان ملل بوده است. هر دو طرف به مصالحه‌ای مهم رسیدند.
اگرچه بیانیه مشترک که توسط «فدریکا موگرینی»، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و «جواد ظریف»، وزیر خارجه ایران به نمایندگی از تمام طرفین اعلام شد تا حد زیادی فاقد جزئیات بود، اما فکت شیت چهار صفحه‌ای که توسط وزارت خارجه آمریکا اعلام شد به شکل عجیبی دقیق بود. باید امیدوار باشیم که فکت شیت داخلی ایران متفاوت با آن نباشد.
یکی از جوانب نگران‌کننده، مقررات پایان توافق است. در یک نشست مطبوعاتی بعد از اعلام بیانیه، «ظریف» تأکید کرد که فعالیت تحقیق و توسعه در پنج مدل سانتریفیوژ جدید ادامه خواهد یافت. این مدل‌ها تا حداقل ده سال برای تولید اورانیوم غنی‌شده بکار نخواهند رفت اما پس از پایان محدودیت‌ها، ایران می‌تواند سریعاً تولید اورانیوم غنی‌شده را افزایش دهد. بنابراین دوره نظری گریز در آینده برای تولید اورانیومی با غنای مناسب برای تولید سلاح به کمتر از یک سال خواهد رسید. همچنین محدودیت میزان غنی‌سازی نیز بعد از ۱۵ سال یا مدتی بیشتر برداشته می‌شود و طول دوره گریز هسته‌ای باز هم کاهش می‌یابد.
■ معیارهای راستی‌آزمایی توافق بسیار مؤثر هستند ■
از سوی دیگر، معیارهای راستی‌آزمایی تحت پروتکل الحاقی پایدار خواهد ماند. همچنین این چهارچوب امکان نظارتی را فراتر از پروتکل الحاقی فراهم می‌کند و اجازه می‌دهد زنجیره تأمین برنامه هسته‌ای ایران مورد دسترسی نظارتی باشد و تولید سانتریفیوژ و تأسیسات ذخیره‌سازی تا ۲۰ سال تحت نظارت باشند. تحت چنین شرایط ایران به سختی خواهد توانست سلاح هسته‌ای تولید کند.
البته، هیچ سیستم راستی‌آزمایی بدون نقص نیست. اما رهبران ایران نمی‌توانند اطمینان داشته باشند که تولید سلاحشان مخفیانه خواهد ماند. دو مورد از تأسیسات غنی‌سازی ایران که زمانی مخفیانه تلقی می‌شدند –نطنز و فردو- سال‌ها قبل از عملیاتی شدن افشا شدند. حال کسانی که وظیفه‌شان تشخیص اقدام هسته‌ای مخفیانه است راه‌های بیشتری برای نظارت بر ایران دارند.
■ چهارچوب، امکان بازرسی تمام تأسیسات را فراهم نکرده است ■
معیارهای راستی‌آزمایی تا آنجا که من انتظار داشتم پیش نرفته است. ایران متعهد شده که به آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای اجازه دهد به هر جایی در کشور دسترسی داشته باشد تا بتواند هرگونه ادعای مربوط به تأسیسات مخفیانه برای تبدیل و غنی‌سازی اورانیوم یا تولید سانتریفیوژ را بررسی کند. اما چنین دسترسی مشخصاً شامل بازرسی سایت‌هایی که مظنون به توسعه سلاح هسته‌ای هستند نمی‌شود. این بدان معنا است که اگر برای مثال مجدداً ادعاهایی مبنی بر آزمایش‌های مربوط به شکافت هسته‌ای در مجموعه نظامی پارچین مطرح شود، آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای حق بازدید از این مجموعه را نخواهد داشت.
این چهارچوب مشخص نکرده که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی چطور به رفع سؤالات مربوط به ادعاهای گذشته مربوط به تولید سلاح رسیدگی خواهد کرد. برای این کار، آژانس باید به تأسیسات و افراد مرتبط با آنچه از نظر دیپلماتیک فعالیت هسته‌ای با «ابعاد نظامی احتمالی» (PMD) نامیده می‌شود دسترسی داشته باشد. دستیابی به چنین دسترسی‌هایی باید در دوره‌ای سه ماهه ادامه یابند تا جزئیات توافق مشخص شود، اما تمام معیارهایی که تاکنون در این مورد مطرح شده نشان می‌دهد که ایران مجموعه معیارهای خاصی را اجرا می‌کند تا نگرانی‌های آژانس در زمینه ابعاد نظامی احتمالی را برطرف کند.
■ تحریم‌ها پس از کسب رضایت آژانس برداشته خواهد شد ■
از سوی دیگر، نگرانی‌های مربوط به ابعاد احتمالی نظامی باید قبل از حذف تحریم‌های سازمان ملل مورد بررسی قرار گیرد. این مشروط بودن عامل کلیدی است که از سوی غرب مورد درخواست قرار گرفت. ایران نتوانست به هدف خود مبنی بر حذف فوری تحریم‌های سازمان ملل دست یابد.
باقی ماندن تحریم‌های سازمان ملل تا زمانی که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رضایت یابد از آن جهت مهم است که پس از حذف محدودیت‌های سازمان ملل، بسیار بعید است که دوباره بتوان این محدودیت‌ها را اعمال کرد. روسیه مصرانه با مقررات «بازگشت سریع» که باعث می‌شوند در صورت سرپیچی ایران از توافق، تحریم‌های سازمان ملل به طور خودکار دوباره اعمال شوند، مخالفت کرده است.
■ انتقادات و نگرانی بسیاری از منتقدان غیرمنطقی است ■
برخی منتقدان به دلیل عدم وجود معیارهای اجباری در این چهارچوب، به آن اعتراض کرده‌اند. «چارلز دوئلفر»، بازرس سابق سازمان ملل در عراق تا آنجا پیش رفته که مدعی می‌شود اجبار به اجرای توافق به تمایل آتی روسیه به قبول اقدامات سازمان ملل وابسته خواهد بود. چنین انتقادی به معنای بی‌توجهی به قدرت کشورها در انجام اقدامات اجباری یک‌جانبه است. عراق مثال خوبی است. اینکه قدرت عاقلانه بکار رود یا خیر مسئله متفاوتی است، اما شکی نیست که آمریکا، انگلیس یا دیگر کشورهای نگران می‌توانند در صورتی که کشوری از قوانین منع گسترش سلاح هسته‌ای سرپیچی کند، مستقیماً وارد عمل شوند. «اوباما» به وضوح بیان کرده که در صورت عدم همکاری ایران، تحریم‌های آمریکا دوباره اعمال خواهد شد. نیازی به گفتن نیست که گزینه‌های نظامی همچنان روی میز هستند.
به گزارش بولتن نیوز، من پس از تقریباً دو دهه کار در زمینه مقوله هسته‌ای ایران، شک داشتم که این بحران بتواند به شیوه‌ای صلح‌آمیز خاتمه یابد. البته، هنوز هم این بحران خاتمه نیافته است. ما نمی‌توانیم این توافق را یک «توافق خوب» بنامیم زیرا تا وقتی تمام جزئیات مورد توافق قرار نگرفته، توافقی وجود نخواهد داشت. اما من اکنون با قدری احتیاط خوش‌بین هستم که این مسئله در مسیر رسیدن به راه‌حلی صلح‌آمیز قرار گرفته است.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
