«روباه»؛ فیلم کم نظیرِ امروزی و در ژانری متفاوت

گروه سینما و تلویزیون، در آخرین روزهای اسفندماه سال گذشته بود که «روباه» آخرین ساخته «بهروز افخمی» که با حضور موفقیت آمیزش در جشنواره فیلم فجر، به ویژه نظر مخاطبان سینما را به خود جلب کرده بود، به عنوان آخرین فیلم سینمایی اکران نوروی در کنار آثار متفاوتی همچون «ایران برگر» جوزانی، «رخ دیوانه» داوودی، «استراحت مطلق» کاهانی و «طعم شیرین خیال» تبریزی، پنج فیلم اکران نوروزی 94 را تشکیل دهند.

به گزارش بولتن نیوز، دراین میان بنابر اعلام روابط عمومی این پنج فیلم درحالی که آثاری همچون «ایران برگر» و «رخ دیوانه» که به دلیل ویژگی های خاصی همچون رویکرد کمدی و وجه مردم پسندترشان، با استقبال بهتری ازسوی مخاطبان روبرو شده اند، سه فیلم دیگر نیز هر کدام به نحوی مخاطب خود را یافته و مخاطب نوروزی سینما را تاحدودی راضی نموده اند.

افخمی؛ سینماگر ژانر

با این همه، شاید وجوه متفاوت «روباه» افخمی به عنوان فیلمی پلیسی آن هم با محوریت عملیات اطلاعاتی و ایده های مدرن و مهمتر از همه این موضوع خاص این فیلم که دقیقاً مهمترین موضوع سیاسی و خبری کشورمان یعنی مسائل هسته ای، دخالت های رژیم صهیونیستی و کارشکنی های غرب در مسیر حق غیرقابل انکار پیشرفت ایران در انواع تکنولوژی های نو و حتی هسته ای است همچنین و اقدامات غیرانسانی دشمنان کشورمان همچون ترور دانشمندان هسته ای که در سال های اخیر متاسفانه در مواردی شاهد آن بودیم، به گونه ای دستمایه افخمی و فیلم جدیدش «روباه» قرار گرفته که بحث درخصوص آن را تاحدودی از مباحث معمول سینمایی خارج می کند.


بهروز افخمی کارگردان کهنه کار و توانمند کشورمان که البته به هیچ عنوان با دنیای سیاست بیگانه نیست و ازقضا سابقه نمایندگی مردم تهران را در مجلس ششم شورای اسلامی نیز در کارنامه دارد و نیز بارها با اظهارنظرهای سیاسی غالباً منطقی خود، به حمایت از مردم و نظام اسلامی پرداخته و با این کارنامه با اعتماد به نفسی کم نظیر پشت دوربین «روباه» ایستاده تا یک فیلم سیاسی-امنیتی را کارگردانی کند، درباره تجربه متفاوتش در ساخت «روباه» در یادداشتی که در حول و حوش جشنواره فیلم فجر توسط رسانه های منتشر گردید، می نویسد:

۶-۷ سال پیش وقتی فیلم «قرنطینه» منوچهر هادی را تدوین می کردم، متوجه شدم حمید گودرزی چه بازیگر خوبی است و چقدر می تواند باورپذیر و جذاب باشد و از همان وقت رفتم توی این فکر که اگر قسمت بشود یک فیلم با او بسازم. اوایل تابستان امسال وقتی داشتم فیلمنامه «خمسه خمسه » را می نوشتم، محمد پیرهادی تماس گرفت و گفت اگر طرح یا داستانی با زمینه جاسوسی و درباره ترور دانشمندان هسته ای دارم یا می توانم بنویسم بگویم تا شاید بتوانیم با هم کار کنیم. من که بعد از «روز شیطان» فیلم جاسوسی نساخته بودم و دلم لک زده بود، فورا بله را گفتم و مشغعول جستجو در طرح ها و خلاصه داستان هایی شدم که از سال ها پیش در ذهن داشتم. یک طرح داشتم درباره موتورسوار مسافرکشی که تازگی ها ازدواج کرده و گرفتار است و دنبال پول و پایش ناخواسته وارد یک ماجرای امنیتی و جاسوسی کشیده می شود. طرح را برای محمد تعریف کردم و که پسندید و قرارداد فیلم را بستیم. محمد مرا به یکی از جوانان قدیمی اطلاعات به نام مرتضی اصفهانی معرفی کرد که از زمان مجلس ششم او را می شناختم و می دانستم آدم کارکشته و باتجربه ای است و کلی خاطرات دارد که اگر اطمینان کرده و تعریف کند، به درد ساختن ۲۰۰ فیلم جاسوسی–پلیسی باحال می خورود از شانس من مرتضی اعتماد کرد و حرف زد و خلاصه داستانم را با ماجراهای جالبی که تعریف کرد به جایی برد که پر شد از لحظات و جزئیات جالب و واقعی و پایانش هم تحت تاثیر یکی از خاطراتی که تعریف کرد به کلی عوض شد.

افخمی در ادامه این یادداشت ضمن اشاره به جزئیاتی درباره مراحل ساخت و به ویژه انتخاب بازیگران، به تمجید از بازیگران و عواملش می پردازد و با این حال معتقد است در حین ساخت «روباه» بیش از هر زمان دیگری در دوران کاری ام، خوش شانس بوده است و به عنوان نمونه به بازیگرانی اشاره می کند که دلش با آن ها نبوده و به اجبار به سمتشان رفته و درنهایت به کار نرسیده اند و از آن سو، بازیگرانی که از سال های پیش منتظر موقیتی برای همکاری با آن ها بوده است، به ناگاه در «روباه» کنار او جمع شده اند.

با این همه، شاید مهمتر بخش این یادداشت صمیمانه «بهروز افخمی» بخش آخر آن باشد که به تعبیری هدف اصلی ما از بازنشر بخش هایی از آن نیز همین بخش آخر بود.

افخمی در پاراگراف پایانی این یادداشت که تقریبا دو ماه پیش (۱۳۹۳/۱۱/۱۷) به طبع رسیده، ضمن ارائه توضیحاتی درباره ژانر «روباه» با اتفاق باورناپذیری که در فیلمش به نمایش گذارده اشاره می کند، تاکید می کند که این بخش عیناً اتفاقی است که چند سال پیش در تهران رخ داده و از خاطرات «مرتضی اصفهانی» گرته برداری شده. افخمی می نویسد:  روباه یک فیلم «جاسوسی واقع گرا» است، درباره یک تعقیب و مراقبت خیلی خیلی طولانی مثل فیلم «دخترک تبال» ساخته فیلمسازی که کارش را خیلی دوست دارم یعنی «جورج روی هیل». اما پایان «روباه» شباهتی با فیلم دیگر روی هیل یعنی «نیش» دارد. باور بکنید یا نکنید این پایان از خاطرات «مرتضی اصفهانی» گرفته شده است و چند سال پیش واقعاً در ایران اتقاق افتاده است. مثل «آذر شهدخت ،پرویز و دیگران» فیلم «روباه» هم لحظات کمیک دارد و می تواند یک جور کمدی موقعیت به حساب بیاید.اما برخلاف «آذر،پرویز، شهدخت و دیگران» روباه فیلمی حادثه ای و معمایی هم هست که می تواند برای جوانان و نوجوانان بیشتر جذاب باشد.

آن ها که فیلم را دیده اند، می دانند منظور بهروز خان کدام اتفاق است و البته آنها که ندیده اند هم تنها می توانند با دیدن آن پی به منظور کارگردان دوست داشتنی سینمای ایران ببرند. چه این اتفاق یکی از بخش های کلیدی داستان است و نگارنده به هیچ عنوان به خود اجازه نمی دهد، تمام شور و هیجان یک فیلم را برای بیان راحت تر منظور خود از آن سلب نماید.

با این همه، اشاراتی که در فیلم به حضور جاسوسی که درحقیقت «برادر بنیامین نتانیاهو» نخست وزیر جانی رژیم صهیونیستی است و با سفر به ایران شخصاً قصد انجام خرابکاری در تاسیسات هسته ای ایران را دارد که به نوعی حامل طنزی خاص و ظریف در «روباه» افخمی است در کنار اتفاق هایی به همین میزان باورنکردنی که این بار حقیقتاً سبقه تاریخی داشته و در آمار و مستندات عزیزانمان در وزارت اطلاعات نیز ثبت شده، شخصیتی خاص و دوپهلو به فیلم افخمی می بخشد و نشان میدهد، مردی که در جوانی «عروس» و «روز فرشته» را ساخته، در میان سالی شاهکاری همچون «گاوخونی» را رقم زده و این اواخر حتی با «سن پترزبورگ» تجربه ای تحسین برانگیز در سینمای کمدی از خود به نمایش گذارده، کارگردان پخته و کاربلدی است که می توان نام او را در کنار یکی دو نفر دیگر در سینمای ایران به عنوان سینماگران و کارگردانان ژانر، لیست کرد.


هنرمندانی که سینما را در دست همچون موم دارند و کافیست ایده و به بیان دیگر سفارش و «Order» جدید را در اختیارشان قرار دهی تا شاهکاری تحویل بگیری.

و اما «روباه»

طوری بالای این جمله با حروف درشت، نوشته شده «و اما «روباه» که انگار تا این جا صحبت از «ایران برگر» یا «رخ دیوانه» یا بدتر از آن «استراحت مطلق» بوده! با این همه، «روباه» این فیلم جاسوسی به راستی کم نظیر در سینمای ایران، آنقدر منحصر به فرد و تنهاست در این سینما تماماً درگیر مسائل زناشویی و خیانت و ازدواج و این حرف ها که حیف است در یادداشتی که درباره اش نوشته می شود، اسمش را با حروف درشت ننویسیم.

«روباه» یازدهمین ساخته بهروز افخمی که از 20 اسفندماه و در قالب نیمه نخست اکران نوروزی و به سرگروهی سینما فرهنگ اکران شده است، بعد از «روز شیطان» و گذشت 21 سال، بار دیگر «بهروز افخمی» این سیاستمدار سینماگر یا بهتر است بگوییم این سینماگر سیاسی کاربلد کشورمان را بار دیگر به سوی ژانر جاسوسی در سینما بازگرداننده است.

«روباه» فیلمی است درباره شهدای هسته‌ای و داستان جاسوسی به نام «یوهان نتانیاهو» را روایت کرد که یکی از برادران «بنیامین نتانیاهو»، نخست وزیر رژیم صهیونیستی بود. بنیاد سینمایی فارابی و سازمان انرژی اتمی و محمد پیرهادی سرمایه گذاری فیلم «روباه» را برعهده داشتند و این درحالی است که «روباه» باوجود حضور نسبتاً ناموفق در جشنواره فیلم فجر، به عنوان بهترین فیلم جبهه رسانه‌ای سینمای انقلاب در جشنواره فیلم فجر سی و سوم انتخاب شد.

در خلاصه «روباه» آمده: یک مامور اسرائیلی که برای دور جدید ترور دانشمندان اتمی به ایران فرستاده می‌شود. این مامور ورزیده تنها کار می‌کند و از همکاری آدم‌های فریب خورده و یکبار مصرف استفاده می‌کند که تا آخرین لحظه از ماموریت خود خبر ندارند. یک موتور سوار مسافرکش در دام او می‌افتد و نادانسته برای ترور تعلیم می‌بیند و ...

آنچه مسلم است، این است که «روباه» فیلمی نیست که بتوان به همین آسودگی ندیده باقی اش گذاشت و حتی فیلمی نیست که منتظر ورود ورژن خانگی اش ماند. «روباه» یک فیلم سینمایی تمام عیار است و گرچه ممکن است در به نمایش گذاشتن ترور دانشمندان هسته‌ای و پشت پرده سازمان‌های جاسوسی خارجی و نقش وزارت اطلاعات در خنثی نمودن تعداد بسیاری از ناآرامی‌ها و سوء قصد‌ها کمتر از حد انتظار ظاهر شده باشد اما جسارت کارگردان در پرداختن به چنین موضوعی قابل تحسین است و همین کافیست تا مخاطب را ملزم کند برای دیدنش به سالن سینما برود و عظمت کار افخمی و همکارانش را بر روی پرده نقره ای ببیند. عظمتی که قرار است راوی عظمت کار سربازانی باشد که هیچگاه نامی از آن ها جایی برده نمی شود و با این حال اگر آن ها نباشند، سنگ روی سنگ باقی نمی ماند.


سربازانی که به نوعی کاری شبیه به عوامل پشت صحنه فیلم های سینمایی و کارگردانان سینما دارند. حضوری متناقض که درعین حال که باید حاضر باشند و ناظر جزئی ترین اتفاقات، خود قرار نیست دیده شوند و حال «روباه» می خواهد گوشه ای از این رشادت ها را به نمایش بگذارد.

چرا این «روباه» دیدنی است؟

جواد طالبی، منتقد سینما با اشاره به این مهم می نویسد: البته «روباه» در نسبت با فیلم‌های ساخته شده با همین موضوع در جهان قابل مقایسه نیست، چرا که آن‌ها محصول روند چندین ساله و برنامه ریزی‌های بلند مدت با سیاستگزاری‌های متمرکز هستند، در حالیکه افخمی پا در مسیری نهاده که کارگردانان دیگر از کنار آن هم عبور نکرده‌اند.

شاید اگر در پیش تولید و پرداخت فیلمنامه دقت و زمان بیشتری بکار گرفته می‌شد و اگر برخی از بازیگران انتخاب شده برای فیلم به هر دلیلی از ادامه همکاری با فیلم «روباه» منصرف نمی‌شدنداثر بهتر و قابل دفاع تری بر پرده سینما مشاهده می‌کردیم. کارنامه افخمی در روایت روان داستان بر پرده سینما کارنامه موجه و قابل قبولی است و همین نکته باعث می‌شود تا کم و کاستی‌های محتوایی فیلم را محصول برخی محدودیت‌ها در به تصویر کشیدن نهاد‌ها و سازمان‌های اطلاعاتی و امنیتی بدانیم، مسئله‌ای که ابتدا روند فیلمنامه نویسی و در ادامه کارگردانی بهروز افخمی در مقایسه با دیگر ساخته‌هایش را دشوار‌تر کرده و مجموع این نکات باعث می‌شود تا ما در مواجهه با «روباه» انتظاری مبتنی با واقعیت داشته باشیم و بعنوان یکی از اولین فیلم‌های این ژانر جذاب به آن احترام بگذاریم.

گذشته از اینها کاراکتر یوهان نتانیاهو پیچیدگی های لازم شخصیت های جاسوس ازجمله تغییرات مکرر شخصیتی که یکی از الزامات ابتدایی کاراکترهایی این چنینی است را ندارد اما همان طور که افخمی نیز به درستی اشاره کرده، «حمید گودرزی» و دیگر بازیگران «روباه» به خوبی از عهده کارشان برآمده اند و در ایفای نقش خود خوب ظاهر شده اند.

به هر تفسیر، آنچه «روباه» را فیلمی متفاوت می کند، موضوع و البته ویژگی های ساختی آن است و به نظر می رسد همین ها نیز برای آن که تماشای آن را بر روی پرده نقره ای به شما عزیزان پیشنهاد کنیم، کافی باشد.