تغییرات داخلی و بین‌المللی عربستان

به گزارش بولتن به نقل از تسنیم، عربستان سعودی از زمان تأسیس حاکمیت جدید سعودی‌ها در این کشور در سال 1932 تاکنون پس از مرگ عبدالله بن عبدالعزیز پادشاه 91 ساله این کشور وارد مرحله تازه‌ای شده است. این در حالی است که عربستان سعودی از این جهت که بزرگ‌ ترین صادر کننده نفت در دنیا و مالک یک ‌پنجم ذخایر قطعی نفت در جهان است، اهمیت فوق‌العاده‌ای در ابعاد منطقه‌ای و بین‌المللی دارد و این کشور را در بازارهای جهانی نفت تأثیرگذار کرده است. از سوی دیگر وجود اماکن مقدسه اسلامی در مکه و مدینه جایگاه معنوی خاصی در نزد مسلمانان به عربستان سعودی داده است. علاوه بر این‌ها عربستان محور درگیری‌های منطقه‌ای موجود است و در طول و عرض جغرافیایی منطقه و عرصه درگیری ها نفوذ زیادی دارد. از این رو دولت‌های بزرگ جهان و منطقه تحولات عربستان سعودی را در کانون توجه خود قرار می‌دهند، چرا که این تحولات تأثیر زیادی در مسائل منطقه‌ای و بین ‌المللی دارد.

درگیری بین شاهزادگان نسل سوم

بیماری عبدالله بن عبدالعزیز بر کسی پوشیده نبود، بلکه مشکلی بود که از نظر مقدمات انتقال قدرت در معنای فراگیر خود در همه جا پیچیده بود. از این رو وقتی سلمان بن عبدالعزیز 80 ساله تخت پادشاهی را تصاحب کرد، بر اساس دستور پادشاه سابق مقرن بن عبدالعزیز 70 ساله به ولایت عهدی رسید. اما عمق بحران در درگیری شاهزادگان نسل سوم سعودی یعنی نوادگان عبدالعزیز به ویژه بین متعب بن عبدالله پسر شاه فقید عربستان و محمد بن نایف جانشین ولیعهد کنونی دیده می‌شود.

ملک عبدالله "احمد بن عبدالعزیز" را برای ولیعهد نادیده گرفت

ملک عبدالله راه سختی را پیمود تا مقدمات رسیدن فرزند بزرگش امیر متعب به قدرت را هموار کند، مشخص بود که تلاش‌های وی با مقاومت جریان سدیری در خاندان حاکم سعودی مواجه می‌شود، به همین علت بود که ملک عبدالله شورای بیعت را در سال 2007 تأسیس کرد تا تعیین ولیعهد را بر عهده بگیرد. این اتفاق دوبار در جریان مرگ امیر سلطان و امیر نایف روی داد. یک سال پیش نیز شاه عربستان مقرن بن عبدالعزیز را به عنوان جانشین ولیعهد انتخاب کرد و باز هم احمد بن عبدالعزیز را که از لحاظ سنی بزرگ‌تر از وی بود، نادیده گرفت، علت آن هم این بود که امیر احمد که پیشتر از سوی ملک عبدالله به انزوا کشیده شده، از خاندان سدیری‌ها بود.

عبدالله درپی رساندن فرزندش متعب به قدرت بود

شاه عربستان در همین راستا مجموعه تغییراتی را در وزارتخانه‌های دفاع و اطلاعات در سطح معاونان وزرا انجام داد تا جریان سدیری را بیش از پیش تضعیف کند، مهم‌ترین این اقدامات برکناری خالد بن سلطان از معاونت وزارت دفاع بود. تمامی اقدامات تنها یک تفسیر داشت و آن این بود که امیر مقرن که به علت یمنی بودن مادرش از محبوبیت قبیله‌ای در داخل عربستان برخوردار نیست، در صورت رسیدن به پادشاهی متعب فرزند عبدالله را ولیعهد خود خواهد کرد و عبدالله نیز به دنبال رسیدن به چنین آرزویی بود.

اقدام غافلگیر کننده پادشاه جدید عربستان

در همین راستا بیانیه پادشاهی عربستان سعودی بیعت با سلمان به ‌عنوان شاه جدید این کشور را با بیعت با مقرن عنوان ولیعهد جدید هم‌ زمان کرد، چرا که این تصمیم از سوی ملک عبدالله شاه سابق در دستوری پادشاهی گرفته شده بود، اما اقدام غافلگیر کننده ملک سلمان تعیین محمد بن نایف به عنوان جانشین ولیعهد بود، وی همزمان خالد التویجری را از ریاست دفتر پادشاهی و ریاست گارد سلطنتی برکنار و فرزند خود محمد بن سلمان را به جای وی برگزید. این اقدامات دقایقی بعد از اعلام مرگ ملک عبدالله صورت گرفت. به این ترتیب حتی پیش از برگزاری مراسم خاک‌سپاری خلافت سعودی‌ها کاملا سدیری شد.

امیر متعب همچنان ریاست گارد ملی عربستان را در دست دارد

از این موضوع دو نتیجه می‌توان گرفت: اول اینکه سخنرانی تلویزیونی پادشاه جدید که ولایتعهدی امیر مقرن را به رسمیت شناخت، قبل از مرگ ملک عبدالله ضبط ‌شده بود تا مایه اطمینان متعب بن عبدالعزیز باشد و دوم اینکه شتاب‌زدگی ملک سلمان در عزل و نصب ها به ویژه تعیین جانشین ولیعهد و رئیس گارد سلطنتی و دفتر پادشاهی به علت تعیین زمان بیعت قبایل با پادشاه جدید و ولیعهد و جانشین ولیعهد صورت گرفت. این اقدام به صورت عملی به ‌معنای مشروعیت دادن قبیله‌ای به انتخاب محمد بن نایف بود. ممکن است ولایت عهدی امیر مقرن ادامه داشته باشد و ممکن هم هست قطع شود، اما در هر حال این موضوع در موازنه های جدید قدرت تاثیری نداشته و جریان سدیری حاکمیت را از طریق ملک سلمان و محمد بن نایف در اختیار خواهد داشت. به ‌این ‌ترتیب می‌توان گفت ملک عبدالله آرزوی سلطنت پسرش را با خود به گور برد، البته امیر متعب همچنان با وجود دور ماندن از پست جانشینی ولیعهد، رئیس گارد ملی عربستان است.

پیامدهای منطقه‌ای ساختار جدید قدرت در عربستان

ملک عبدالله در شرایط بسیار سختی برای مقامات سعودی از دنیا رفت، این اتفاق زمانی افتاد که پدیده داعش بروز کرده و در سوریه و عراق گسترش پیدا کرده است، در سوی دیگر جریان حوثی به صنعا پایتخت یمن رسیده و عربستان و ائتلاف این کشور در داخل یمن را در درگیری‌های منطقه در موضع دفاعی قرار داده است. هم‌زمان گفتگوها بین ایران و آمریکا (تضمین‌ کننده بین‌ المللی امنیت عربستان) فشارها بر ریاض را افزایش داده و این کشور را وادار کرده تا از برگه نفت و کاهش بی‌سابقه قیمت آن برای مقابله با ایران استفاده کند.

عربستان سعودی سیاست‌های کلی منطقه ای خود را ادامه خواهد داد

این مقاله می‌افزاید که احتمالاً عربستان سعودی سیاست‌های کلی منطقه ای خود را ادامه خواهد داد، اما در مورد یمن و سوریه و لبنان سخت‌گیری بیشتری از خود نشان می‌دهد. به نظر می‌رسد سیاست‌های جدید ریاض در عرصه یمن مبتنی بر تمرکز ساختار سنتی هم‌پیمان با عربستان سعودی در روند مقابله با حوثی ها خواهد بود. در سوریه نیز این کشور سخت ‌گیری بیشتری در مورد راهکارهای سازش برای حل بحران از خود نشان خواهد داد. در مورد لبنان احتمال قوی این است که وزنه فواد سنیوره و نهاد مشنوق در برابر سعد حریری تقویت شود، چرا که از چند سال پیش مناسبات سعد حریری با محمد بن نایف رو به تیرگی گذاشته است.

از سوی دیگر تا زمانی که گفتگوهای هسته‌ای بین ایران و آمریکا ادامه دارد، این گفتگوها در کانون توجه عربستان سعودی قرار خواهد داشت. امکان توافق منطقه‌ای بین ایران و عربستان سعودی بعید و یا حتی دورتر از قبل به نظر می‌رسد. البته ممکن است نشست‌هایی برای گفت‌وگو بین ریاض و تهران برگزار شود اما اینکه این نشست‌ها بتواند در مرحله آینده به سازش در پرونده‌های منطقه‌ای منجر شود، مشکل است.

سیاست‌های نفتی آل‌سعود در دوره زمامداری پادشاه جدید ادامه خواهد داشت

با توجه به ائتلاف ساختاری عربستان سعودی با آمریکا از سال 1945 تاکنون که بین هری ترومن رئیس‌جمهور اسبق آمریکا و عبدالعزیز بن سعود، مواضع پادشاه جدید نیز در مورد این ائتلاف تغییر نخواهد کرد. همچنین سیاست‌های نفتی آل سعود در ادامه کاهش قیمت نفت در بازارهای جهانی نیز در دوره جدید دنبال خواهد شد، چرا که عربستان سعودی از ده‌ها سال پیش به دنبال لابی نفتی با آمریکا است و آن را از مهم‌ ترین برگه های قدرت خود می داند.

خلاصه این که قبل از اعلام مرگ پادشاه و بعد از آن درگیری‌های گسترده‌ای برای خلافت در عربستان سعودی دنبال شده است، با وجود ظاهر تشجیع جنازه ملک عبدالله و کلمات مطرح شده در زمینه وحدت و توازن و ائتلاف در کشور، جریان سدیری در خاندان حاکم تسلط خود تا زمان نامشخصی را با از بین بردن رویاهای پادشاه فقید این کشور تثبیت کرد. شاه عربستان قدرت تصمیم ‌گیری بالا و اختیارات گسترده‌ای دارد و این موضوع در امور داخلی و منطقه‌ای عربستان تأثیر گذار خواهد بود. بنابراین به احتمال فراوان در آینده‌ای نزدیک رد پای تصمیم ‌گیری‌های سلمان بن عبدالعزیز در سیاست‌ های منطقه ای آل سعود قابل مشاهده خواهد بود.