مزیت دسترسی ترانزیتی ایران به آب های گرم، تحرک بخش اقتصاد مقاومتی

گروه اقتصادی - کارشناسان اقتصادی معتقدند که پیگیری اقتصاد مقاومتی، تنها در مسائل داخلی، تامین نیاز از داخل کشور وحمایت از تولید ملی، ساماندهی شبکه بانکی و سیستم اعتبارات و گردش مالی و نقدینگی، کاهش وابستگی به نفت و کاهش کسری بودجه و سیاست های انضباط مالی خلاصه نمی شود بلکه در حوزه جایگاه ایران در منطقه و موقعیت جغرافیایی ایران نیز بسیاری ازمزیت های نسبی و اقتصادی قابل توسعه است. 

به گزارش بولتن نیوز، یکی از مزیت های تجاری، اقتصادی و منطقه ای ایران، محوریت تجاری و ترانزیتی کالا، انرژی و حمل و نقل است و کشور ما می تواند به عنوان منطقه ای که دسترسی کشورهای شمال ایران، افغانستان، تاجیکستان و آسیای مرکزی به آب های گرم از طریق ایران،را فراهم خواهد کرد مطرح باشد. 

جایگاه ترانزیتی جمهوری اسلامی ایران از جمله مسیر ترانزیتی اتصال کشورهای افغانستان، پاکستان، هند وچین  از سمت شرق، تاجیکستان و آسیای مرکزی از و روسیه ازسمت شمال، کشورهای حاشیه خلیج فارس واقیانوس هند و دریای عمان از سمت جنوب، کشورهای عراق  و ترکیه و سوریه و لبنان و اروپا در سمت غرب می تواند نه تنها دسترسی ترانزیتی این کشورها را از زمین، دریا و هوا فراهم آورد بلکه ایران می تواند به پایگاه منطقه ای امن و بدون تنش و مشکل برای بسیاری ازصنایع، شرکت های بین المللی و... تبدیل شود. 

شرکت های بزرگی مانند رنونیسان به دنبال آن بوده اند که از طریق پایگاه ایران به 25 کشور منطقه محصولات خود را صادر کنند. فولادسازان اکراین و قزاقستان برای دسترسی به بازار مصرف در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، علاقه مند به تجارت از طریق خاک ایران هستند. 

موقعیت گردشگری و آب وهوای متنوع از شمال ایران، تا کویر مرکزی، کوهستان ها، مناطق جنوب و غرب کشور به اضافه ظرفیت های بزرگ باستانی و تاریخی و رودخانه ها و دریاچه ها و... نیز می تواند در جذب گردشگران خارجی بسیار موثر باشد. 

المانيتور در گزارشي نوشت: بخش عمده‌ای از دستورکار رئیس‌جمهور جدید ایران در منطقه، روی تقويت جايگاه اقتصادی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران در نزد همسایگان شمالی این کشور که دارای اشتراکات فرهنگی و زبانی بسیاری با ایران هستند، و از برخی جهات به عنوان «خراسان بزرگ» تاریخی شناخته می‌شوند، تاکید دارد.

بدون شک دکتر حسن روحانی، رئیس‌جمهور منتخب ایران، در طول برگزاری اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در 14-13 سپتامبر در "بیشکک"، پایتخت قرقیزستان، با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین، در مورد مسائل گوناگونی چون مذاکرات هسته‌ای مربوط به مجمع سازمان ملل متحد که قرار است در 24 سپتامبر تا دوم اکتبر برگزار گردد و همچنین در مورد طرح روسیه در خصوص سلاح‌های شیمیایی سوریه، گفت و گو کرده است.

علاوه براین، سفر دو روزه دکتر روحانی به اجلاس سازمان همکاری شانگهای، به منظور ملاقات با مقامات ارشد کشورهای آسیای مرکزی صورت گرفت تا بدین ترتیب، به وعده انتخاباتی خود در خصوص تعقیب سیاست «منطقه گرایی»، جامه عمل بپوشاند.

دولت روحانی، با داشتن کفایت لازم در امور اقتصادی و همچنین با در نظر گرفتن عقب نشینی آمریکا از افغانستان، مصمم است که بر دامنه فعالیت‌های اقتصادی ایران، تنوع ببخشد و به رغم تحریم‌های مربوط به صادرات نفت این کشور، به دقت مسائل مربوط به همسایگان شمالی خود را دنبال می‌کند.

بخش عمده‌ای از دستورکار رئیس‌جمهور جدید ایران در منطقه، روی افزایش قدرت اقتصادی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران در نزد همسایگان شمالی این کشور که دارای اشتراکات فرهنگی و زبانی بسیاری با ایران هستند، و از برخی جهات به عنوان «خراسان بزرگ» تاریخی شناخته می‌شوند، تاکید دارد.

به گفته یکی از استادان دانشگاه‌های تهران، «ایران می‌تواند سهم عمده ای در بازسازی‌ افغانستان داشته باشد. مشکل ما این است که ناتو و به طور عمده آمریکا، از ورود ایران به این بازار جلوگیری می کنند.»

تنها عده‌ کمی از بازیگران بخش خصوصی ایران در افغانستان مشغول کار هستند. اما کارشناسان ایرانی امیدوارند که پس از خروج نیروهای آمریکا در سال آینده، ایران از نظر اقتصادی نقش مهمی را در خاک همسایه شرقی خود ایفا کند.

این استاد دانشگاه توضیح داد که: «افغانستان بیشتر نفت خود را از عراق و از طریق بخش خصوصی ایران وارد می‌کند و از آنجایی که دولت ایران نمی‌تواند بین خواسته‌های افغانستان و ناتو تمایز قائل شود، خود را درگیر این امر نکرده است. گام بعدی ایران، مسلما مبادله نفت خواهد بود. ایران می‌تواند از عراق نفت وارد کرده و در استان‌های شمالی و غربی خود استفاده کند و سپس همان میزان نفت را از پالایشگاه‌های خود در جنوب کشور، به افغانستان صادر کند.» علاوه براین، افغانستان در استان‌های شمالی خود، ذخایر نفتی عظیمی را کشف کرده است و ایران نیز همانند آمریکا و روسیه امیدوار است که در بهره برداری از این فرصت، سهیم باشد.

 با توسعه بندر چابهار، هزینه‌های حمل و نقل به اروپا ، برای هند، به یک سوم میزان فعلی خواهد رسید

المانيتور مي نويسد: ایران از طرح‌ها و نقشه‌های هند در افغانستان نیز استفاده می‌کند. در حال حاضر، هند در حال توسعه بندر بسیار مهم و راهبردی چابهار ایران در مرز اقیانوس هند و دریای عمان و همچنین زیرساخت‌های ترابری در مرزهای افغانستان است. این کانال جدید به آسیای مرکزی، دست کم در درآمدهای ترانزیتی، به سود ایران خواهد بود. به علاوه، جمهوری اسلامی ایران امیدوار است که این بندر، موجب تقویت موقعیت کریدور «شمال ـ جنوب» گردد که از طریق آن، کالاهای هند و چین، به جای آنکه از طریق دریای سرخ و دریای مدیترانه به اروپا برده شوند، از طریق ایران منتقل می‌شوند. ایران معتقد است که در صورت توسعه بندر چابهار، هزینه‌های حمل و نقل از هند به اروپا ، برای کشور هند، به یک سوم میزان فعلی خواهد رسید.

طبق آمار منتشر شده از سوی موسسه «امریکن اینترپرایز» و موسسه «مطالعات جنگ»، کمیته امداد امام خمینی ایران در حال حاضر بیش از 30000 نفر را در افغانستان، تحت پوشش خود درآورده است. 

ایران به دنبال افزایش اهمیت خود به عنوان کریدور انتقال انرژی، جهت انتقال ذخایر عظیم گازی آسیای مرکزی است و همچنین سعی دارد که از تلاش‌های آمریکا در جهت خارج کردن ایران از این معادله جلوگیری کند. آمریکا با دنبال کردن دستور کار خود در خصوص «جاده جدید ابریشم» ــمجموعه‌ای ای از شبکه‌های زمینی انرژی و کالا که آسیای مرکزی و جنوبی را به چین و اروپا پیوند می‌دهدــ سعی دارد که موقعیت ایران را تضعیف کند. یکی از مولفه‌های این دستور کار، احداث خط لوله «تاپی» است که گاز ترکمنستان را به افغانستان، پاکستان و در نهایت هند، منتقل خواهد کرد.

ایران امیدوار است که اشتیاق تمام نشدنی کشورهای آسیای جنوبی برای احداث خط لوله «تاپی»، با تشویق آنها به احداث خط لوله‌ ساده‌تر و ارزان‌تر ایران-پاکستان ـــکه در حال حاضر، بخش مربوط به طرف ایرانی تکمیل شده است ـــ و قرار است میدان گازی پارس جنوبی ایران را به بازارهای پاکستان متصل کند، فروبنشاند. ایران مسیر مقرون به صرفه‌تری برای انتقال نفت ترکمنستان به شبه قاره هند به شمار می‌رود. آمریکا همچنان از فشار سیاسی خود استفاده می‌کند تا از همراهی پاکستان با هرگونه معامله‌ای که از بستر صادرات نفت و گاز ایران حمایت می‌کند، جلوگیری کند. هند نیز به همین دلیل و همچنین کشف ذخایر گازی عظیم در سواحل شرقی خود، تمایل خود را برای این کار از دست داده است.

پنبه ازبکستان و گاز ترکمنستان، از طریق ایران به سایرکشورها صادر می شود

دسترسی ایران به آب‌های گرم و عمیق، بزرگترین اهرم فشار این کشور بر همسایگان محصور در خشکی واقع در آسیای مرکزی است. پنبه ازبکستان و گاز ترکمنستان، دو مورد از بزرگترین محصولات صادراتی آسیای مرکزی هستند که از طریق ایران به دیگر کشورهای جهان، ترانزیت می‌شوند.

ایران برای تقویت این نوع از تجارت و همچنین کسب مالیات‌های ترانزیتی بیشتر، در حال توسعه زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای خود است. برای نمونه، تا پایان امسال، خط آهن 5.5 میلیون تنی «اوزن –گرگان»، به طول 900 کیلومتر، گشایش خواهد یافت که در نتیجه آن، ایران به قزاقستان، شمالی ترین کشور آسیای مرکزی، متصل خواهد شد.

جمهوری اسلامی ایران، خود نیز از ترکمنستان گاز وارد می کند و در سال 2010، هنگامی که دومین خط لوله خود را افتتاح کرد، ظرفیت واردات خود را به 150 درصد افزایش داد و با مبادله گاز ترکمنستان، به این کشور محصور در خشکی، در صادرات به دیگر کشورهای جهان کمک کرد. در ماه ژوئيه، ایران و ترکمنستان اعلام کردند که میزان تجارت سالانه بین این دو کشور از 5 میلیارد دلار به 10 میلیارد دلار افزایش می‌یابد.

ایران در حال ساخت پروژه‌های زیربنایی به ارزش صدها میلیون دلار در کشور فارسی زبان تاجیکستان است. این کشور توافقنامه‌ای به ارزش 3 میلیارد دلار و به منظور تکمیل پروژه تونل «انزاب» (استقلال) امضا کرده است که قرار است ایران را از طریق شرق افغانستان و تاجیکستان، به چین متصل کند. از آنجایی که روابط تاجیکستان و ازبکستان بر سر نگرانی ازبک‌ها در مورد پروژ‌ه‌های هیدروکربنی تاجیکستان که به گفته ازبک‌ها، به صنعت پنبه این کشورآسیب وارد می‌کند، دچار خدشه شده است، نقش ایران در تاجیکستان اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

طبق گزارشی که مرکز مطالعات راهبردی و بین المللی در سال 2012 منتشر کرد، «فشار ازبکستان، شرکت‌های چینی و روس را از تاجیکستان به بیرون رانده است و دوشنبه [پایتخت تاجیکستان] را بیش از پیش از نظر اقتصادی به ایران وابسته کرده است.»

مهمترین شرکت کنندگان «بازی بزرگ جدید در آسیای مرکزی»، چین و روسیه هستند، اما ایران نیز به نوبه خود، با بهره گیری از مشترکات جغرافیایی، صنعتی و فرهنگی دیرینه خود با این کشورها، برای تبدیل شدن به یکی از بازیگران مهم، نقشه‌های بزرگی در سر دارد.

ایران چگونگی تعامل با این کشورها را به خوبی می‌داند. این کشور قصد ندارد که به ابرقدرت منطقه تبدیل گردد بلکه سعی دارد که به عنوان یک شریک اقتصادی و سیاسی، ایفای نقش کند و به همین خاطر نیز در این راه موفق خواهد شد.

منطقه مکران حد فاصل رأس‌الکوه در غرب جاسک تا لاس‌بلا در جنوب غربی ایالت بلوچستان پاکستان را شامل می‌شود. این سرزمین از موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای برخوردار است و بنادر آن از دیرباز، جایگاه تجاری ممتازی داشته است.

در طول تاریخ طمع بسیاری از پادشاهان را به خود جلب کرده است. در وصیت نامه تزار روس تاکیدات زیادی برای رسیدن آب‌های گرم موجود در خلیج فارس و دریای عمان وجود داشت و از سوی دیگر انگلیسی‌ها نیز بارها برای دستیابی به این بخش مهم و استراتژیک جهان تلاش کرده‌اند.

با وجود اینکه این سواحل در دوره‌های مختلف تاریخی همواره بخشی از خاک ایران بوده است اما علی‌رغم طرح‌های بیگانگان همواره مورد بی‌توجهی داخلی قرار داشته است. سواحل مکران دروازه ورود به آب‌های گرم است و از ظرفیت بالقوه‌ای برای تبدیل شدن به یک قطب اقتصادی برخوردار است. بی‌مهری به سواحل مکران در داخل کشور به حدی بوده است که اکثر مردم جهان نام مکران را مترادف با کشور پاکستان می‌دانند.

با نگاهی اجمالی به نقشه‌های حمل و نقل دریایی بخوبی مشخص می‌شود که سواحل دریای عمان و خلیج فارس از ظرفیت باقوه‌ای برای ترانزیت کالا و خدمات برخوردار است. در صورت توجه به سواحل مکران در ناحیه شمال اقیانوس هند می‌توان از آن به‌عنوان یک پایگاه ترانزیتی به قلب آسیا و اروپا استفاده کرد. ایران بیشترین سواحل خلیج فارس را در اختیار دارد و سواحل مکران که ایران و پاکستان به طور مشترک از آن بهره مند هستند دروازه خلیج فارس به سوی آبهای گرم محسوب می شود.

وسعت سواحل مکران و همچنین موقعیت استراتژیک و ویژه این سواحل پتانسیل منحصربه فردی را برای ایران بوجود آورده است که به طور قطع با ایجاد بنادر پیشرفته در این مکان شاهد پیشرفت چشمگیر ایران در بخش ترانزیت کالا خواهیم بود.

اگر به سطح استفاده کشورهای پیشرفته جهان نظیر آمریکا از ظرفیت های آبهای آزاد نگاهی بیندازیم به این موضوع پی خواهیم برد که این کشورها بر روی ظرفیت‌های ساحلی خود سرمایه‌گذاری ویژه‌ای را انجام داده‌اند. برای مثال بنادر معروف سیدنی، شانگهای، دبی، بوستون سالانه میلیاردها دلار برای کشورهای خود به همراه دارند این در حالی است که موقعیت سواحل مکران به ‌مراتب بهتر از بسیاری از این بنادر است.

دسترسی و استفاده از راه های آبی خود یکی از المان های پیشرفت درجهان امروز و حتی دیروز است. بسیاری از کشورهای ابرقدرت دنیا با استفاده از راه های آبی مناطق مختلف جهان را تحت سیطره خود قرار دادند. در این میان کشورهای مختلفی چون پرتقال، آمریکا، انگلیس و ... را می توان مثال زد که با استفاده از ظرفیت کشتیرانی خود توانستند بر جهان سلطه یابند و در ادوار مختلف تاریخ کشورهای دیگر را به مستعمره خود تبدیل کنند. عدم توجه به این پتانسیل نیز می تواند کشورها را محصور سازد. یکی از المان های بین المللی شدن یک کشور نیز استفاده از راه های آبی است. راه های آبی که به راحتی کل جهان را به هم متصل می سازند و مرزبندی های زمینی و هوایی در آن کمتر دخالت دارد.

همچنین ترانزیت دریایی هم مقرون صرفه تر از دیگر راه هاست و هم اینکه حجم و میزان انتقال کالا از این لحاظ بسیار بیشتر از دیگر موارد است.

تنها کشوری که در محدوده آب‌های گرم شمال اقیانوس هند توانسته از ظرفیت بندری خود استفاده کند کشور امارات است. این در حالیست که امارات از نظر ژئوپلتیک فاصله بسیار زیادی با موقعیت سواحل ایران دارد و تنها غفلت از پتانسیل‌های داخلی کشور باعث شده تا بندر دبی تا این حد مورد توجه قرار بگیرد.

به هر لحاظ بندر مکران یکی از پتانسیل های بسیار جالب توجه در این زمینه است. ظرفیتی که تا به امروز چندان به آن توجه نشده است و همین غفلت سبب شده تا بازارهای دیگری نظیر بنادر امارات بوجود آید وبنادر کشورهای دیگر بتوانند خود را جایگزین بنادر ایرانی کنند. موضوعی که بدون شک با استفاده از ظرفیت سواحل مکران می تواند به گونه ای جالب توجه ورق را به سمت ایران برگرداند.

مهمترین ویژگی منطقه مکران این است که در وسط سه تنگه مهم بین‌المللی هرمز، باب المندب و مالاکا قرار دارد که حدود یک سوم تجارت دنیا درآن صورت می‌گیرد. با وجود چنین ظرفیت ساحلی در طول چند دهه گذشته از ظرفیت این سواحل کاملا غفلت شده است. تنها توجه به نزدیکی ایران به قلب آسیا و از سوی دیگر ناامنی در دو کشور افغانستان و پاکستان بهترین مسیر ترانزیت کالا از طریق خاک ایران قرار دارد. توسعه مکران درآمد مناسبی را برای توسعه سواحل تفریحی و تجاری جنوبی ایران فراهم خواهد کرد.