نگاهی به تاریخچۀ «پیاده روی اربعین»؛ بزرگترین گردهمایی شیعیان جهان

گروه مذهبی، امسال هم همچون سال های گذشته کاروان عاشقان حضرت اباعبدالله (علیه السلام) پای پیاده مسیر عشق را پیش گرفته اند و با طی طریق در این مسیر بندگی قصد دارند، در اربعین حسینی، درکربلای معلی میهمان آن حضرت باشند.

به گزارش بولتن نیوز، در سال های اخیر و به ویژه پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی از یک سو و پس از سقوط رژیم صدام حسین در عراق از دیگرسو، با تدابیری که ازسوی مسئولین اندیشیده شده، این میثاق عاشقانه با شکل و شمایلی منظم و با هماهنگی بهتر و بیشتر انجام می شود و این بزرگترین گردهمایی سالانۀ شیعیان جهان با شکوهی دوچندان انجام می گیرد.

با این همه آنچه این پشتیبانی های دولتی به این مراسم می افزاید، صرفاً پوشش بهتر رسانه ای آن از یکسو و ایجاد نظم و هماهنگی در مقیاس کلان از سوی دیگر است و با نگاهی واقع بینانه به آن چه در این سالیان دراز، هرساله در آستانۀ اربعین حسینی به صورت خودجوش و باشوری بی نظیر روی داده و می دهد، درخواهیم یافت که این مراسم و گرهمایی در سخت ترین شرایط و حتی بدون کوچکترین حمایتی با همین شور عاشقانه و با همین استقبال استثنایی انجام شده و می شود.


در آستانۀ فرارسیدن اربعین حسینی قصد داریم، ما نیز هر روز با نگارش و تهیه مطلبی در خصوص ابعاد مختلف این بزرگترین و مهمترین گردهمایی سالیانۀ شیعیان جهان، ضمن همراهی معنوی و همدلی با عاشقان حسین (علیه السلام) و رهروان طریقت عشق ولایت آن حضرت، سهمی ناچیز در این شدایی پرشور داشته و نصیبی در حد وسع و توانمان از این نور الهی برگیریم.

به این بهانه در قدم گاه نخست قصد داریم با نگاهی به تاریخچۀ برگزاری این مراسم پرشور به بررسی سابقۀ تاریخی آن به سوالی مهم پاسخ دهیم و آن این که ریشۀ این پیاده روی ها به منظور زیارت مزار ائمه به کجا و چه زمانی بازمی گردد.

همه ساله هزاران نفر عاشقانه چندی قبل از اربیعن حسینی، پای پیاده رهسپار سرزمینی می شوند که صحنه نبردو جنگ جبهه حق و باطل بود. سرزمینی که مصیبتی را در تاریخ رقم زد که امروز در تمام نقاط جهان با فرارسیدن ما محرم صدای مظلومیت اش در جان و دل همه می پیچد.

با این همه از هنگامی که نخستین زائر مضجع منور اباعبدالله الحسین (علیه السلام)، جابر بن عبدالله انصاری در روز اربعین از مدینه به سمت کربلا رهسپار شد تاکنون 1375 سال (قمری) می‌گذرد.

در این خصوص حجت الاسلام و السلمین دکتر سید صمصام الدین قوامی، استاد حوزه و دانشگاه سال گذشته در گفت و گو  با یکی از خبرگزاری ها، ضمن تایید این مسئله، خاطرنشان کرد: "پیاده روی به قصد زیارت البته سابقه ای حتی قبل از قیام عاشورا دارد. درمورد خانه خدا (نمونه هایی) داریم که امام حسن مجتبی (علیه السلام) و امام سجاد (علیه السلام) از مدینه به سمت مکه را پای پیاده به قصد زیارت خانه خدا طی می کردند، همچنین در مورد سیدالشهدا (علیه السلام) نیز گفته اند که حضرت 25 سفر پیاده به مکه رفته اند و در مسیر به زوار و حجاجی که می دیدند، رهنمود داشته و ایشان را ارشاد می کردند."

وی می افزاید: "حال وقتی چنین رویکردی در مورد دو امام معصوم درباره زیارت خانه خدا آن هم به این شکل و در آن زمان ثبت می شود، به طبع این مساله سنت حسنه ای می شود."

این استاد علوم دینی و حوزی همچنین با اشاره به سابقۀ و ریشۀ تاریخی این مراسم تاریخی و نیز با تاکید بر این مسئله که در زمان قدیم، اساساً تمامی سفرها تقریباً با پای پیاده انجام می شده، تصریح کرد: "زمانی که قافله اسرا از کربلا وارد شام می شوند و دوباره به کربلا بر می گردند این حرکت شکل می گیرد، چراکه با پای پیاده برگشتند، این که امروز می بینیم خیل عظیمی روز اربعین پیاده به زیارت بارگاه امام حسین(علیه السلام) می روند در واقع همراهی و تکرار تاریخی با قافله اسرا است که با چنان وضعی بعد از چهل روز به کربلا باز گشتند.چهل روز بعد از واقعه کربلا زمانی که می خواستند از مدینه به شام برگردند امام سجاد(علیه السلام) فرمودند ما را از کربلا عبور دهید.همچنین ماجرای جابر انصاری که نابینا هم بود و عطیه که آنها نیز پیاده آمده بودند."

به هر تفسیر، در این سال‌ها علما و اولیای الهی برای زیارت سیدالشهدا(ع) در روز اربعین اهمیت و جایگاه والایی قائل بودند و با پای پیاده از نجف اشرف به سوی کربلا رهسپار می‌شدند. با این همه اما بی‌شک جابر بن عبدالله، نخستین زائر کربلای معلی در روز اربعین سال 61 هجری است، این سنت حسنه نیز در سال‌های حضور ائمه معصومین(ع) با وجود حکومت سفاک و خونریز اموی و عباسی انجام شده است.

در برخی از روایات تاریخی بیان شده است که زیارت کربلا با پای پیاده در زمان «شیخ انصاری» (متوفی سال 1281 قمری) رسم بوده است،‌ اما در برهه‌ای از زمان به ورطه فراموشی سپرده می‌شود که در نهایت توسط «شیخ میرزا حسین نوری» دوباره احیا می‌شود.

این عالم بزرگوار اولین بار در عید قربان به پیاده‌روی از نجف تا کربلا اقدام کرد که 3 روز در راه بود و حدود 30 نفر از دوستان و اطرافیانش وی را همراهی می‌کردند، نیز با وی بودند، «محدث نوری» از آن پس تصمیم گرفت، هر سال این کار را تکرار کند، ایشان آخرین بار در سال 1319 هجری با پای پیاده به زیارت حرم أباعبدالله حسین(ع) رفت.

از آن پس بسیاری از عاشقان اهل‌بیت و امام حسین(ع) و نیز برخی علما و حتی مراجع تقلید با پای پیاده به کربلا سفر کرده‌اند.

میرزا جواد آقا ملکی تبریزی یکی از مراجع عالیقدر جهان تشیع  که خود بارها با پای پیاده از عتبه علویه، رهسپار عتبه حسینی شده است، درباره مراقبه و بزرگداشت روز اربعین حسینی چنین می‌گوید: «به هر روی بر مراقبه کننده لازم است که بیستم صفر(اربعین) را برای خود روز حزن و ماتم قرار داده بکوشد که امام شهید را در مزار حضرتش(ع) زیارت کند، هر چند تنها یک‌ بار در تمام عمرش باشد، چنانکه حدیث شریف، علامت‌های مؤمن را پنج امر ذکر کرده است: 51 رکعت نماز در شبانه روز، زیارت اربعین،‌ انگشتر در دست راست کردن، پیشانی بر خاک گذاشتن و بلند بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ گفتن در نمازها». (ترجمه المراقبات، کریم فیضی، صفحه 85)

نتایج تحقیقات نشان می‌دهد پیاده‌روی مراجع و علما در دوران معاصر تا زمان صدام ادامه داشته است، اما از زمانی که او در سال 1358 (1400 قمری) به ریاست جمهوری عراق رسید، تا زمانی که در سال 1381 شمسی (1424) قمری سقوط کرد، وقفه‌ای در اجرای مراسم عزاداری با شکوه و پیاده‌روی‌های دسته جمعی ایجاد شد، هرچند که برخی اخبار حکایت از پیاده‌روی مخفی مردم در زمان صدام داشته است که گاهی منجر به شهادت این افراد توسط نیروی‌های بعث شده، اما مردم عراق با سقوط صدام، بار دیگر عشق و علاقه وصف‌ناپذیر خود به امام حسین(ع) را طی این 10 سال به جهانیان ثابت کرده‌اند که در کنار دیگر محبان و شیعیان اهل‌بیت از کشورهای ایران، لبنان، پاکستان، هند، لبنان، قطر، امارات، کویت، بحرین و... مراسم اربعین حسینی را با شکوه‌تر از سال قبل اجرا می‌کنند.

این درحالی است که حضرت امام صادق(ع) نیز درباره ثواب زیارت امام حسین(ع) با پای پیاده اشارتی مستقیم و صریح دارند و از آن جمله آنچنان که در کتاب «کامل الزیارات» بدان اشاره شده، می‌فرمایند: "کسى که با پای پیاده به زیارت امام حسین(ع) برود، خداوند به هر قدمى که بر می ‏دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو می فرماید و یک درجه مرتبه‏اش را بالا می ‏برد، وقتى به زیارت رفت، حق تعالى دو فرشته را موکل او مى‏‌فرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می‌شود را نوشته و آنچه شر و بد است را ننویسند و وقتى برگشت با او وداع کرده و به وى مى‏‌گویند: اى ولىّ خدا! گناهانت آمرزیده شد و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل‌بیت رسولش هستی، به خدا قسم! هرگز تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد کرد. (کامل الزیارات ص134)

از سوی دیگر حضرت امام حسن عسگری (علیه السلام) نیز روز اربعین را به نام شیعه ثبت و مهر کرد و فرمود: شیعیان 4 علامت دارند: یکی اینکه انگشتر بر دست راست می کنند، سجده برخاک می کنند، نافله می خوانند، بلند «بسم الله الرحمن الرحیم» می گویند، و زیارت اربعین دارند.


و در پایان این گفتار و به عنوان حسن ختام نگاهی نیز می اندازیم به نظر مقام معظم رهبری در این خصوص. حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب نیز درباره اهمیت پاسداشت و بزرگداشت روز اربعین حسینی در اول فرودین سال 1385 چنین بیان کردند: «شروع جاذبه مغناطیسی حسینی در روز اربعین است، جابربن عبدالله را از مدینه بلند می‌کند و به کربلا می‌کشند، این همان مغناطیسی است که امروز هم با گذشت قرن‌های متمادی در دل من و شما هست».