با گذشت تنها دو ماه از تصرف شهر، همدردی گسترده مردم با داعش در موصل کم کم در حال کمرنگ شدن است، ساکنان به شدت از دستگیری ها و اعدام های گسترده وحشت دارند.
گروه بین الملل، وبسایت معتبر المانیتور در گزارشی به بررسی وضعیت شهر موصل پس از گذشت دوماه از اشغال آن به دست داعش پرداخته است. اقدامات خشونت آمیز و سختگیرانه داعش موجب شده است که با گذشت تنها دو ماه از اشغال رسمی شهر، مردم از این گروه رویگردان شوند. به نظر می رسد با توجه به قدرت گیری ارتش عراق و آماده شدن آن برای بازپس گیری موصل، عدم حمایت مردم موصل از داعش موجب شکست هرچه سریع تر آنها در حفظ موصل خواهد شد. بازپس گیری موصل ضربه سنگینی به داعش محسوب خواهد شد و احتمالا منادی پایان کار داعش در عراق خواهد بود.
به گزارش بولتن نیوز به نقل از المانیتور، یکی از معتبرترین روایت ها در مورد اشغال موصل توسط داعش در نهم ژوئن می گوید که داعش شهر موصل را چندین سال قبل از آن اشغال کرده بود و به مانند دولتی خودمختار بر آن حکومت کرده بود. براساس گزارشهایی منتشر شده توسط رسانه های غربی و عربی، القاعده و داعش از سال 2006 در موصل حضور داشته اند، زمانی که توانستند با زور کنترل این شهر را در دست بگیرند.
اما داعش قبل از اینکه موصل را ترک کند در حال از دست دادن آن است. ساکنان موصل شروع به اعتراض به داعش و اقدامات آن کرده اند، ساکنانی که نخست امیدوار بودند که این گروه آنها را از شر ارتش عراق و اقدامات دولت مرکزی رها کند.
در اوایل ماه نوامبر، والی موصل به نام کواسی عبدالمحسن که توسط داعش منصوب شده است، بخشنامه ای صادر کرد که توجه رسانه های وابسته به داعش را جلب کرد. این بخشنامه ابتدا در غرفه های کوچکی در سراسر شهر که ویدیو های مربوط به داعش را پخش می کنند منتشر شد، و در پی آن به اخبار و شبکه های اجتماعی مرتبط با داعش راه یافت.
این بخشنامه عمدتا متمرکز بر جلوگیری از دستگیری شهروندان در موصل در غیاب دستور امضا شده توسط حاکم شرع است. در این بخشنامه آمده است که در صورت تخلف از این دستور مجازات اعمال خواهد شد.
در سال 2013، ساکنان موصل علیه دولت نوری المالکی تظاهرات کردند، دولتی که خیلی پیشتر از اشغال شهر توسط داعش آن را از دست داده بود. مردم از اقدامات دولت و ارتش خشمگین بودند، و از دستگیری های بی دلیل و بدون حکم انتقاد می کردند. اما این تظاهرکنندگان بعدها با واقعیتی تلخ تر از این رو به رو شدند.
استراتژی داعش برای اشغال این شهرها در آغاز متمرکز بر بهره گیری از نارضایتی سنی ها از مقامات امنیتی بغداد بود. این گروه درست زمانی اقدام به اشغال مناطق وسیعی از عراق کرد که خشم سنی ها از دولت به بیشترین حد خود رسیده بود.
ساکنان آواره شده موصل در اربیل، نجف و سلیمانیه شهادت دادند که داعش بین سی ام ژوئن تا سی ام اکتبر سال 2014 بین 20 تا 25 هزار نفر را در موصل دستگیر کرده است. در میان دستگیرشدان چنین افرادی قرار داشتند:
- کارمندان و اعضای ارتش، پلیس، گارد مرزی و دیگر سرویس های امنیتی
- اعضای و رهبران دولت محلی و اعضای احزاب سیاسی، مخصوصا آنهایی که در انتخابات اخیر شرکت داشتند
- افسران سابق ارتش عراق و بعثی های سابق
- ریش سفیدان و رهبران قبیله ای و مذهبی
- زنانی که در دادگستری یا برای دولت در موصل کار می کردند، زنان شاغل و زنانی که به دستورات داعش مبنی بر نحوه پوشش خود عمل نکرده بودند.
- مردانی که از داعش انتقاد می کردند و دیگرانی که الکل می نوشیدند، سیگار می کشیدند یا از پرداخت مالیات خودداری کرده بودند.
- مسیحیان، یزیدی ها، شبکیه ها، ترکمن ها و کردهایی که نتوانسته بودند فرار کنند
علت اکثر این دستگیری ها اظهارات خبرچین های مخفی داعش در میان مردم بود. دستگیرشدگانی که از زندانهای داعش توانسته اند خارج شوند گزارش دادند که شبکه خبرچینان داعش حضور گسترده ای در شهر دارند و اعتماد داعش را جلب کرده اند و انگیزه آنها از این اقدامات نیز انتقام جویی های شخصی و منافع مالی است.
محمود المصلی، مرد جوانی که یکی از این خبرچینان در مورد وی به داعش گزارش داده بود، بعد از میانجیگری یکی از بستگان وی و آزادی اش می گوید: «اکثر کسانی که با من دستگیر شده بودند براساس اطلاعاتی که داعش از خبرچینان مخفی اش به دست آورده بود گیر افتاده بودند، و داعش وابستگی بیشتر و بیشتری به این خبرچینان پیدا می کند.»
فهرست دستگیرشدگان داعش در موصل خیلی طولانی تر از فهرست کسانی است که توسط نیروهای امنیتی عراقی دستگیر شده بودند. علاوه بر این، در نبود قوانین مشخص، دیگر هچ دادگاه و وکیل مدافعی وجود ندارد. یک روحانی که «حاکم شرع» نامیده می شود و اغلب یک خارجی و یکی از افراطی ترین عناصر سازمان است، در مورد نحوه مجازات شخص تصمیم می گیرد.
دستگیری فزاینده افراد باعث شده است که زندانها به شکل بی سابقه ای مملو از جمعیت گردند و فشار زیادی به منابع مالی این سازمان وارد آید، چون باید دستمزد نگهبانان در مراکز نگهداری زندانیان، بازجویان و غذای زندانی ها تامین شود، که این مسائل موجب می شود که داعش به راحتی خیلی از زندانیان را اعدام کند. مواردی وجود دارند که در آن افرادی به خاطر سیگار کشیدن دستگیر و سپس اعدام شده اند.
زندانیان داعش روز به روز بیشتر می شوند، اما این گروه راه خوبی برای کنترل جمعیت آنها پیدا کرده است براساس گفته شاهدان عینی، اکثر این اعدام ها بدون حضور جمعیت و به صورت مخفی انجام شده اند. برای افزایش تاثیر و ترساندن مردم از ارتکاب خلاف، بعضی از این اعدام ها نیز در میدان های شهر اجرا شده اند. اعدام های گسترده باعث شده اند که مرده خانه موصل پر از جسد شود. خانواده دستگیرشدگان به جای دادگاه باید جلوی مرده خانه منتظر فرزندان خود باشند.
یکی از مردم شهر به صورت تلفنی از موصل در مورد تغییر حال و هوای شهر صحبت کرد.
وی گفت: «ما باید اعتراف کنیم که داعش وجهه دوستانه ای در شهر داشت، و اغلب خود را به عنوان محافظ و ناجی مردم در مقابل حملات معرفی می کرد. این گروه حتی از خانواده صدها زندانی یا کشته شده حمایت می کرد بدون اینکه آنها ارتباطی با داعش داشته باشند.»
وی ادامه داد:« در روزهای نخست اشغال موصل، داعش که خود را به عنوان مدافع سنی ها معرفی می کرد، توجه مردم را جلب کرد و مورد استقبال آنها قرار گرفت، مخصوصا با توجه به اینکه توسط بعثی ها و افسران سابق ارتش هدایت می شد، اما مردم بعدها از آنها رویگردان شدند.» وی گفت که تنها با گذشت دو ماه از اشغال شهر، مردم دیگر با داعش ابراز همدردی نمی کنند.
یک فرد دیگر گفت:« در طی تنها چند هفته، داعش نفوذ خود در موصل را از دست داد، نفوذی که موجب می شد رفتار خشن آن در قبال مردم و تعداد فزاینده زندانیان و اعدام شدگان پوشانده شود.»
وی افزود:« سازمان کشف کرد که حکومت داری چیزی متفاوت با اشغال شهری است که بیش از دو میلیون نفر جمعیت دارد. به این مساله باید ارتکاب جنایات علیه مسیحیان و یزیدی ها، نابودی مکان های مذهبی، بی خانمانی، بیکاری، سقوط اقتصاد شهر، افزایش نرخ تورم و ورشکستگی تعداد زیادی از تاجران را افزود. این عوامل موجب تغییر فضا به ضرر داعش شد.»
بازار شهر موصل طرز رفتار پیروان ابوبکر البغدادی، نقض حریم خانواده ها و ارزشهای قبیله ای، ایجاد قوانینی استبدادی و تحمیل یک سبک زندگی و دستورالعملی خاص در مورد نحوه پوشش که برای مردم شهر نا آشناست نیز از دیگر عوامل تغییر شهر هستند.
براساس گفته یک وکیل سابق در موصل، «داعش هیچ راهکار اقتصادی، امنیتی یا اجتماعی در شرایط بحرانی به مردم نداده است. این گروه تنها بحران آنها را عمیق تر کرده است و خطرات بین المللی و منطقه ای را متوجه آنها ساخته است، و مردم می دانند که قبل از اعضای سازمان، آنها باید هزینه این اقدامات را بپردازند.»
وی افزود:« داعش می خواهد که همه بدانند اگر خلافت پایان یابد هیچ امیدی به زندگی نیست، آنها در این راستا تلاش می کنند و این احساس را ترویج می دهند.»
در حالی که مردم موصل معتقدند که داعش جزیی از آینده شهر نیست، با پیوستن مبارزان خارجی به گروه خشونت ها در حال افزایش است، خشونتی که موجب می شود باز داوطلبان بیشتری از کشورهای دیگر خواستار ورود به این گروه شوند.