گزارش آژانس شاید مانع حصول توافق شود

با ورود مذاکرات هسته ای به مرحله ای حساس، ایران پیشرفتهایی در حل یک جزء مهم از توافقنامه بلندمدت داشته است: برطرف کردن نگرانی های بین المللی در مورد تحقیقات نظامی در گذشته که برای ساخت رایج ترین نوع تسلیحات هسته ای ضروری بوده است.

براساس آخرین گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی، ایران در مورد یکی از فعالیت هایش در گذشته پاسخی ارائه داده گرچه شاید چندان قابل قبول نباشد و در حال کار روی دو مساله دیگر است.

این سه حوزه همگی برای ساخت بمب هسته ای از نوع انفجار از درون ضروری هستند، کاری که سازمان های اطلاعاتی آمریکا و آژانس معتقدند که ایران قبل از سال 2003 حداقل در حال انجام تحقیقاتی در مورد آن بود. براساس گزارش آژانس، ایران اطلاعات بیشتری در مورد کار روی چاشنی های انفجاری (EBW)‌ در اختیار قرار داده است. جان ولفشتال معاون مدیر مرکز مطالعات منع گسترش سلاح های هسته ای جیمز مارتین در موسسه مالی مطالعات بین الملل می گوید که ایران اصرار دارد که کارش در این زمینه مرتبط با صنعت نفت بوده است و نه ساخت تسلیحات هسته ای، توضیحی که شاید قابل قبول باشد اما با باورهای آژانس انطباق ندارد.

دو مساله دیگر شامل کار ایران روی شدید الانفجارها و محاسبات مربوط به انتقال نوتون و کاربرد آنها در مواد فشرده هستند، تحقیقاتی که برای ساخت یک سرجنگی کوچک برای قرار گرفتن روی سر یک موشک ضروری هستند.

یکی از مقامات سابق دولت اوباما، که به صورت ناشناس با المانیتور مصاحبه کرد گفت که شاید ایران در حال سردواندن آژانس است تا اینکه ببیند آیا می تواند به یک توافقنامه هسته ای بلندمدت برسد، و اینکه آیا امکان دارد که "مقامات نظامی ایران و سپاه پاسداران نخواهند اجازه دسترسی آژانس به مناطق خاص را بدهند"، از جمله یک سایت نظامی به نام پارچین که در آن ایران ساختمانهایی که ممکن بوده برای آزمایش های هسته ای مورد استفاده قرار گرفته باشند را نابود کرده است. این مقام گفت "بدون اطلاع دقیق از این موضوعات ابتدایی ... رسیدن به توافق دشوار خواهد بود".

اعتراف به انجام چنین کارهایی باعث بروز تردید در مورد سخنان مکرر مقام معظم رهبری ایران آیت الله خامنه ای و دیگر مقامات ارشد ایران مبنی بر اینکه توسعه تسلیحات هسته ای بر خلاف شرع اسلام است می شود. البته، شاید راهی برای رفع نگرانی های آمریکا و آژانس وجود داشته باشد.

گری سیمور، یکی از مقامات ارشد سابق دولت که اکنون در مرکز علوم و امور بین الملل بلفر در دانشگاه هاروارد کار می کند به المانیتور گفت که ایران می توانست تصدیق کند که در مورد تسلیحات هسته ای تحقیقات کرده است، تا از فناوری آنها سر در بیاورد، اما باز پافشاری کند که هیچ وقت قصد ساختن بمب را نداشته است.

سیمور افزود:‌ "آژانس خواهد توانست بگوید که به برنامه اشراف دارد و مکانیزم هایی برای نظارت بر آن در آینده دارد، اما در مورد نیت برنامه ، آنها نمی توانند قضاوت کنند. می توان طوری عمل کرد که این مسائل از لحاظ سیاسی برای ایران، آمریکا و آژانس قابل قبول باشد."

دیگر احتمال رسیدن به یک راه حل مبتنی بر زمان برای مساله به اصطلاح ابعاد احتمالی نظامی (PMD) برنامه هسته ای ایران است، برخلاف تلاش برای متوقف ساختن آن یا اعمال تحریم های اقتصادی.

ولفشتال می گوید: "تصور من این است که یک توافق جامع می تواند منجر به لغو یکایک تحریم ها گردد. PMD یکی از آن مسائلی است که می تواند در قبال لغو تحریم های بیشتر مدنظر قرار بگیرد."

براساس گزارش آژانس، ایران به طورشدید در حال نظارت بر توافق موقتی است که سال گذشته با پنج عضو دائم شورای امنیت به همراه آلمان امضا نمود. این توافق موقت در ماه جولای تا 24 نوامبر تمدید شد.

آژانس گفت که ایران از زمان اجرای توافق، سطح غنی سازی خود در مورد ایزوتوپ 235 را به 5 درصد محدود کرده است، کل ذخایر اورانیوم 20 درصد خود را اکسید کرده یا آن را به طریقی دیگر تبدیل کرده و ذخیره اورانیوم 5 درصد خود را 7،765 کیلوگرم کاهش داده است. ایران هیچ قطعه مهمی در راکتور آب سنگین اراک که برای تولید پلوتونیوم است نصب نکرده است، و همچنین به آژانس اجازه بازرسی روزانه از سایت های غنی سازی غردو و نطنز و بازدید از کارگاه های ساخت سانتریفیوز، تولید روتور سانتریفیوژ و تاسیسات ذخیره سازی را می دهد.

این گزارش پس از برگزاری دومین روز از مذاکرات دو جانبه آمریکا و ایران در ژنو برای فراهم کردن مقدمات جلسات اصلی 5+1 در 18 سپتامبر در نیویورک در حاشیه شورای عمومی سازمان ملل منتشر شد.  

بعضی از ناظران نزدیک به مذاکرات به چشم انداز توافق جامع تا 24 نوامبر بدبین تر شده اند، و ادعا می کنند که شکاف بر سر اندازه برنامه هسته ای ایران و مدت توافق خیلی عمیق تر از آن است که بتواند حل شود.

آیت الله خامنه ای اظهار داشته است که ایران به یک برنامه با مقیاس صنعتی با بیش از 200،000 سانتریفیوژ نیاز دارد، یا تعداد کمتری از ماشین های پیشرفته تر، تا سوخت موردنیاز راکتورهای صلح آمیز هسته ای ایران در بوشهر تامین شود. در حال حاضر، روسیه این سوخت را تحت توافقنامه ای که در سال 2021 پایان می یابد اما می توان آن را تمدید کرد در اختیار ایران قرار می دهد.

سیمور می گوید که موضع رسمی دولت اوباما این است که ایران نه تنها نباید برنامه هسته ای اش را توسعه دهد، بلکه باید تعداد سانتریفیوژهایش را از 10،000 تای کنونی به 1500 تا کاهش دهد. وی اضافه کرد که 3،000 سانتریفیوژ با یک ذخیره حداقلی از اورانیوم کم غنی شده برای غنی سازی اورانیوم کافی برای یک سلاح هسته ای به صورتی که نتوان آن را تشخیص داد به یک سال زمان نیاز دارد، یک مدت زمان به اصطلاح فرار که سیمور می گوید برای دولت و کنگره آمریکا کافی است.

یکی از منابع ایرانی به صورت ناشناس به المانیتور گفت که شاید ایران تمایل داشته باشد که تعداد سانتریفیوژهایش را از 10،000 تای کنونی به 7،000 تا کاهش دهد، که باعث می شود مدت زمان فرار به حدود 6 ماه برسد.

البته مدت زمان اجرای توافق و نیز اینکه محدودیت ها بر برنامه هسته ای ایران تا چه زمانی اعمال خواهد شد نیز مساله مهمی است.

سیمور گفت که فکر نمی کند یک توافقنامه بلند مدت تا 24 نوامبر قابل حصول باشد اما تمدید مجدد این دوره موقت امکان پذیر است. وی اضافه کرد که فکر می کند اسراییل ، که در گذشته از استراتژی مذاکراتی اوباما شدیدا انتقاد کرده است، این تمدید را قبول می کند و به این نتیجه می رسد در مقایسه با بازگشت ایران به غنی سازی 20 درصدی وضع موجود قابل قبول است.

با توجه وضعیت بحرانی منطقه و افزایش بی سروصدای همکاری آمریکا و ایران برای متوقف ساختن پیشرفت های داعش در عراق، توافق بلندمدت هسته ای با ایران احتمالا آنقدر که به نظر می رسید فوریت ندارد.

ولفشتال گفت: "من فکر می کنم که هنوز احتمال حصول توافق وجود دارد، گرچه شرایط نسبت به یک ماه پیش بدتر به نظر می رسد."