سایه خطر داعش بر نشست جده

تاکنون هر جا ازگروههای  نوظهور تکفیری شامل القاعده و النصره سخن به میان می آمد بلافاصله اذهان به سمت عربستان و قطر معطوف می شود چرا که این دو کشور هر یک به دلایل اهداف خاص خود( قطر برای پیشبرد پروژه اخوانی کردن خاورمیانه و عربستان برای زمین زدن محور مقاومت و دو شقه کردن آن )تمام تلاش خود را برای براندازی دولت و نظام سیاسی سوریه بکار گرفتند و در این راه آنها از هیچ تلاشی ولو ایجاد جنگ مذهبی با انتقال تکفیری ها از سراسر جهان حتی از کشورهای غربی به سوریه دریغ نکردند .البته آنها در این مسیر از حمایت صریح و ضمنی دولت های غربی اعم از امریکا و اروپا و یا برخی از کشورهای منطقه مانند ترکیه نیز برخوردار بودند و اگر چه رژیم صهیونیستی در این تحرکات حضور مستقیم نداشت اما در خفاء این تحرکات را به انحاء مختلف پشتیبانی می کرد و حتی در مواردی نیز با حملات نظامی به مقرهای نظامی و انبارهای تسلیحاتی ارتش سوریه مخالفان مسلح و تکفیری های وارداتی را پشتیبانی کرد .

امکان تکرار حوادث موصل در عربستان غیر مترقبه نخواهد بود

اما از زمانی که ورق تحولات در سوریه برگشت و تکفیری های وارداتی با همکاری بخشی از تکفیری‌های بومی سوری و عراقی دولت خودخوانده خود را در بخش هایی از مناطق متصرف شده سوریه و عراق (به وسعت خاک اردن )تشکیل داد و با درخواست بیعت از سایر مسلمانان ایدئولوژی وهابی عربستان را به چالش طلبید کم‌کم مقامات سعودی خطر داعش را احساس کردند و از آن پس مسئولان سعودی با درخواست جامعه جهانی برای مقابله با داعش همراه شدند و حتی همچنانکه از اظهارات اخیر ملک عبد الله پادشاه عربستان بر می آید این کشور سعی می کند خود را در این عرصه پیشگام نشان بدهد. البته امکان دارد بخشی از این تحرکات برای جا خالی دادن در برابر موج فشارهایی باشد که بعد از گستره خطرات داعش علیه این سازمان و بانیان و حامیان سابقشان از جمله عربستان به راه افتاده است. اما همچنانکه از مواضع و رویکرد مسئولان عربستان بر می آید مقامات این کشور نیز خطر داعش  را برای خود جدی ارزیابی کرده اند بخصوص آنکه برخی نظر سنجی‌ها حاکی از این است که داعش از محبوبیت بیشتری در بین وهابی‌های سعودی برخوردار است و در چنین وضعیتی امکان تکرار حوادث موصل در عربستان غیر مترقبه نخواهد بود .

نزدیکی مصلحتی عربستان به قطر برای تغییر موازنه قوا در منطقه

از طرف دیگرآنچه نگرانی مقامات سعودی را افزایش داده از سرگیری جنبش اعتراضی در یمن به رهبری حوثی ها و حمایت گسترده مردم یمن از آن به علت ماهیت مسالمت آمیز و مدنی این جنبش و طرح مطالبات اقتصادی ،اجتماعی و سیاسی انقلابیون یمنی است و به همین علت عربستان که طی سال های گذشته همواره به درخواست یمن برای عضویت در شورای همکاری خیلج فارس پاسخ "نه "می داد برای اولین بار وزیر امور خارجه یمن را نیز به نشست اخیر جده دعوت کرد . بلافاصله بعد از نشست جده نیز ملک عبد الله پادشاه عربستان طی تماس تلفنی با عبدربه منصور هادی رئیس جمهور یمن در خصوص آخرین تحولات یمن گفتگو کرد و پیش از نشست جده نیز همزمان با سفر بی سابقه سه وزیرکلیدی عربستان به قطر ،امارات عربی متحده و بحرین برای فراهم سازی مقدمات نشست جده ،هیات نمایندگی این کشور در سازمان ملل نیز به کمک انگلیس( رئیس دوره ای شورای امنیت)بیانیه ای در محکومیت جنبش اعتراضی مردم یمن به رهبری حوثی ها صادر کرد  حال آنکه در مسئولیت های شورای امنیت هیچ وظیفه ای برای دخالت در امور داخلی کشورها آنهم برای طرح مطالبات مدنی و اقتصادی و اجتماعی تعریف نشده بخصوص آنکه ماهیت جنبش نیز کاملا مسالمت جویانه باشد.با اینحال اتخاذ همزمان این تحرکات  نشان داد که عربستان تا چه اندازه از تحولات منطقه بخصوص از اعلام خلافت داعش (به عنوان رقیب ایدئولو‍ژیک وهابی)در بخش های متصرف شده عراق و سوریه و از دور جدید جنبش اعتراضی یمن با توجه به ماهیت مدنی و مسالمت جویانه و حمایت مردمی از آن احساس خطر می کند و با توجه به اینکه به نقش قطر در حمایت مادی و تسلیحاتی از گروههای سیاسی و نظامی که در برابر گروههای مورد حمایت عربستان از شمال آفریقا گرفته تا یمن واقف است لذا با نزدیکی مصلحتی به قطر می خواهد موازنه قوا را در این عرصه های درگیری به نفع خود تغییر دهد.

دو تعبیرخوشبینانه و محتاطانه از حل دعوای قطر و عربستان

از زمانی که قطر با سه عضو دیگر شورای همکاری خلیج فارس( عربستان ،امارات عربی متحده و بحرین)دو عضو دیگر یعنی عمان و کویت نقش میانجی پیدا کرده و در 6 ماه گذشته به اقتضای فرصت های پیش آمده به تلاش هایی نیز دست زده اند اما وزرای امور خارجه هر دو کشور تقریبا تصویری متفاوت از نتایج نشست جده در اینباره ارائه کرده اند .یوسف بن علوی بن عبدالله وزیر امور خارجه عمان پس از نشست  جده به خبرگزاری فرانسه گفت: «بحران در شورای همکاری خلیج فارس حل شده است» و سفیران باز خواهند گشت.اما شیخ صباح خالد الصباح ، وزیر امور خارجه کویت که کشورش هم اکنون ریاست دوره ای شورای همکاری خلیج فارس را بر عهده دارد در کنفرانس مطبوعاتی مشترک با عبدالطیف الزیانی دبیرکل این شورا گفت :«توافق شده است که هرچه زودتر مبنا و معیارهایی برای فائق آمدن بر اختلافات پی ریزی شود.» وزیر امور خارجه کویت در پاسخ به این سوال که آیا سفیران به محل ماموریت خود بازخواهند گشت یا خیر ، گفت :«این کار هر زمانی ممکن است انجام گیرد.» هرچند وزیر امور خارجه کویت درباره پایان بحران با قطر مبهم سخن گفت ، اما بر این صحه گذاشت که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نگران اوضاع منطقه و ظهور گروههای افراطی اند. وی در این باره گفت :«همه از خطراتی که منطقه را در بر گرفته است اطلاع دارند و تلاش می کنند هر چه زودتر به بحران پایان دهند.»
از طرف دیگر هیچ از مقامات و رسانه های دو طرف اصلی دعوا یعنی قطر و عربستان اظهار نظر و مطلبی دال بر حل اختلافات دو کشور به بیرون درز نداده اند و درباره تاثیر نشست جده بر حل اختلافات دو جانبه خود سکوت کرده اند.

نتیجه‌گیری

از آنچه که گفته شد مشخص می شود که هیچ شاخص روشنی درباره حل اختلافات قطر و عربستان مشاهده نمی شود و اگر چه قطع روابط دو کشور از گره خوردن مواضع دو کشور در خصوص سرنگونی دولت اخوان المسلمین مصر آغاز شد اما اختلافات این دو کشور سابقه بسیار طولانی دارد و دستکم به حدود دو دهه پیش برمی‌گردد و اگر چه این دو کشور به لحاظ وزن و جایگاه منطقه ای در وضعیت یکسانی قرار ندارند اما پشت گرمی قطر به آمریکا و اتخاذ سیاست مدیریت اختلاف به جای حل اختلاف از سوی آمریکا و غرب (برای بهره مندی از آن )  در قبال اختلافات و سیاست های رقابت جویانه قطر و عربستان موجب شده است که اختلافات دو کشور طی دو دهه گذشته سیر صعودی پیدا کند.در این میان قطر برخلاف عربستان  از اعلام حکومت داعش در عراق و سوریه و یا از جنبش اعتراضی یمن و حتی پیشروی های انصار الشریعه در لیبی چندان احساس خطر نمی کند بلکه چه بسا به آنها به دیده فرصتی برای جبران شکست پروژه اخوانی کردن منطقه نگاه می‌کند و همین ذهنیت نیز در ناکامی دور جدید تحرکات برای حل اختلافات قطر و عربستان در نشست جده نیز موثر بوده است .