خسارات ناشی از قطع سوآپ

خسارات ناشی از قطع سوآپ
در خصوص خساراتی که از قطع عملیات سوآپ به کشور وارد شد، می توان این خسارات را به دو دسته کلی تقسیم نمود:
الف) محرومیت کشور از مزایای اجرای طرح سوآپ
ب) خسارات مستقیم ناشی از قطع یک طرفه عملیات سوآپ 
در ادمه این نوشتار در رابطه با مزایای مختلف اجرای عملیات سوآپ بحث خواهد شد و سپس به خسارات مستقیم ناشی از قطع یکطرفه عملیات سوآپ پرداخته خواهد شد.
قبل از پرداختن به مزایای طرح سوآپ، ذکر این نکته لازم است که به دلیل اینکه ارگان‌ها و نهادهای مختلفی در کشور از مزایای طرح سوآپ بهره‌مند می شدند، اطلاعات دقیق‌تر در زمینه‌های محتلف بایستی توسط نهادهای مربوطه ارائه گردد و در این نوشته صرفاً سعی شده است به مزایای طرح سوآپ به صورت کلی و مختصر اشاره گردد.
 
الف) مزایای طرح سوآپ
 
1-    درآمدزایی
 
بارزترین مزیت اجرای طرح سوآپ نفت خام، درآمد زایی برای شرکت ملی نفت ایران و شرکت نیکو از طریق دریافت حق سوآپ می باشد. باتوجه به اینکه برخی کشورهای حوزه دریای خزر به آب های آزاد جهت صادرات نفت خام تولیدی خود دسترسی ندارند، موقعیت جغرافیایی ایران این امکان را فراهم نمود که باطراحی مکانیزم سوآپ، نفت خام کشورهای شمال ایران را در بنادر شمالی دریافت و در پالایشگاه های داخلی مصرف و معادل حجمی آن را در بنادر جنوبی کشور به شرکت های سوآپ کننده تحویل و از این طریق مبلغی به عنوان حق سوآپ دریافت نماید. بر اساس اسناد و مدارک موجود، درآمد حاصل از انجام طرح سوآپ طی سال‌های 1999 تا 2009 میلادی حدود 259 میلیون دلار بوده است.
 
2-    دریافت نفت خام با کیفیت بهتر
 
باتوجه به اینکه نفت خام کشورهای شمال ایران عموماً از کیفیت بهتری در مقایسه با نفت خام ایران بهره مند هستند، انجام عملیات سوآپ و دریافت نفت خام کشورهای حوزه دریای خزر و تحویل معادل حجمی آن از نفت خام ایران، باعث برخورداری کشور از نفت خام با کیفیت بهتر شد. متوسط API  نفت خام تحویل شده در نکا حدود 36.5 و متوسط API  نفت خام سوآپ شده ایران حدود 33 بوده است. اگر برای هر درجه API ‌ حداقل 30 سنت ارزش قائل شویم، ما به التفاوت ارزش نفت خام تحویلی در شمال کشور نسبت به نفت خام ایران دود 220 میلیون دلار بوده است.
ضمن اینکه کیفیت بهتر نفت خام کشورهای حوزه دریای خزر منجر به تولید فرآورده هایی با ارزش افزوده بیشتر (از جمله نفتا جهت تهییه بنزین، نفت سفید و...) شده است.
 
3-    عدم نیاز به انتقال نفت خام از جنوب به شمال کشور
 
باتوجه به اینکه مناطق نفت‌خیز موجود در کشور عمدتاً در جنوب واقع شده اند و برای استفاده از نفت خام تولیدی در پالایشگاه های شمال کشور لازم است این نفت خام از طریق خط لوله به شمال کشور (تهران- تبریز) انتقال یابد و این امر همراه با مخاطرات امنمیتی و زیست محیطی می باشد، انجام عملیات سوآپ این امکان را فراهم نمود که نفت خام تحویلی در بنادر شمالی را در مناطق شمالی کشور مصرف نموده و قسمتی از خوراک پالایشگاه های تهران و تبریز را از این طریق تامین نماید. اگر حق ترانزیت نفت خام از طریق لوله سومد را ملاک قرار دهیم که حدود 40 سنت برای 320 کلیومتر خط لوله می باشد، با توجه به 245 میلیون بشکه نفت خام آن،‌ اقدامات حقوقی نیز علیه مدیران شرکت نیکو انجام داد که البته همه این موانع و مشکلات با تلاش تیم حقوقی شرکت نیکو مرتفع گردید.
این دعوی همچنین منجر به محکومیت شرکت نیکو به پرداخت پنج میلیون و یکصد و چهل هزار دلار به عنوان خسارت، تحمل 60 درصد هزینه رسیدگی داوری (کل هزینه معادل 576،615 یورو) و پرداخت مبلغ 870،195.62 پوند بابت هزینه های حقوقی گردید. (پاراگراف شماره 735 رای داوری) 
 
4-    بلا استفاده ماندن تاسیسات احداثی
 
باتوجه به اینکه جهت اجرای عملیات سوآپ خام و افزایش آن، تاسیسات زیادی (از جمله ترمینال نفتی نکا و خط لوله نکا- ری) از سوی شرکت ملی نفت ایران احداث شده بود، این تاسیسات از زمان قطع سوآپ تاکنون عمدتاً بلا استفاده مانده اند و سالیانه مبالغ زیادی صرف نگهداری این تاسیسات می شود. توضیح اینکه جهت احداث لوله نکا- ری هزینه ای بالغ بر 168 میلیون دلار صرف شد.
 
5-    عدم استفاده بهینه از پالایشگاه های تهران و تبریز
باتوجه به اینکه پالایشگاه های فوق الذکر بر مبنای مختصات فنی نفت خام کشورهای حوزه دریای خزر بهینه سازی شده بودند،‌قطع عملیات سوآپ باعث از دست رفتن فرصت استفاده بهینه از سرمایه گذاری در این دو پالایشگاه مهم کشور نیز گردیده است.