آیا محدودیت قانونی برای تعداد شعبه‌های یک بانک وجود دارد؟

گروه اقتصادی، در ایران بیش از 20 هزار شعبه بانکی کار می‌کنند که بسیاری از آنها نسبت به دهه گذشته، بسیار تغییر چهره داده‌اند. شاید یک مشتری که از سال 80 به این سو به بانکی سر نزده باشد، وقتی که وارد تقریبا همه شعب بانکهای ایران شود، از نظم و ترتیب و آراستگی شعبه‌ها نسبت به 10 سال پیش متحیر می­ماند. این روزها شعبه‌های بانکی در ایران، به لطف ایجاد شعبه‌های مکانیزه در بانکهای خصوصی و اجبار به رقابت و جذب مشتری در بانکهای دولتی، خدمات پنجره واحد را با نوبت‌دهی منظم و کارکنان آراسته و مودب ارایه می‌کنند.

به گزارش بولتن نیوز،تعداد بانکهای خصوصی در ایران از بانکهای دولتی پیشی گرفته است و در خیابان اصلی هر شهری می‌توان دید که بانکهای زیادی شعبه دارند و به کار مشغولند. بانک مرکزی برای ایجاد شعبه برای هر بانک، مقرراتی خاص خود دارد و یکی از آنها، وجود بازرس برای هر چند شعبه است. معاونت نظارتی بانک مرکزی اعلام کرده است که تنها در صورتی مجوز تاسیس شعبه جدید را به بانک‌ها می‌دهد که بانک مورد نظر برای هر 5 شعبه یک بازرس داشته باشد. بانک‌ها برای تاسیس شعب جدید باید نسبت میزان سرمایه و تعداد شعب را رعایت کنند.   در حقیقت، طبق مقررات بانک مرکزی در هیچ مقطع زمانی حجم مانده دارایی‌ای ثابت یک بانک نمی‌تواند از 30 درصد حساب سرمایه تجاوز کند بنابراین بانک با سرمایه بیشتر می‌تواند شعبه‌های بیشتری را داشته باشد، منابع سپرده‌ای بیشتری جذب کند و به تبع آن، امکانات مالی بیشتری برای اعطای تسهیلات و مشارکت داشته باشد اما بانکی با سرمایه کمتر، نمی‌تواند به راحتی شعبه‌های خود را گسترش دهد و باید میزان ساختمانهای محدودی داشته باشد.

با این حال، بانک مرکزی در سالهای گذشته تلاش کرده بود که جلوی افزایش شعبه‌های بانکی را بگیرد و در سال 91 هم اعلام کرد که بانک ها باید برنامه افزایش شعب خود را متوقف کنند و 20 درصد شعب را نیز کاهش دهند. این سیاست باعث شد که بانکهای خصوصی که دارای شعبه‌های زیادی هم نیستند و تلاش بسیاری می‌کنند تا بانک مرکزی را راضی کنند که شعبه‌های خود را گسترش دهند، به این تصمیم‌گیری اعتراض کنند؛ پس از ماجرای تخلف بانکی 3 هزار میلیارد تومانی، در فروردین ماه سال گذشته، بانک مرکزی اعلام کرد که توسعه شعب بانکی متوقف شده است و مجوزی برای شعبه جدید به هیچ بانکی داده نمی­شود. کارشناسان می‌گفتند که بانک مرکزی به این دلیل چنین تصمیمی گرفته است که با افزایش تعداد شعب بانک‌ها، کار نظارت بر فعالیت‌های بانکی سخت‌تر می‌شود چرا که بیشتر شدن تعداد شعبه‌ها به نوعی تعداد بانک‌ها را هم افزایش می‌دهد و این امر می‌تواند کار نظارت بانک مرکزی بر فعالیت‌های بانکی را سخت‌تر کند. بانک مرکزی باید به ازای هر 15 تا 20 شعبه بانک موجود در کشور یک بازرس داشته باشد که این میزان بسیار بیشتر از تعداد بازرسان فعلی است. با همه این حرفها، این تصمیم بانک مرکزی در عمل به هیچ نتیجه‌ای نرسید و بانکی از تعداد شعب خود نکاست. تفکر دیگر به موازات کاهش تعداد شعب بانکی، این بود که با گسترش فعالیتهای بانکداری الکترونیکی به شعبه‌های بانکی چندان نیاز نیست. در کشورهای غربی این تفکر مدتی رواج داشت و تعدادی از بانکها شعبه‌های خود را تعطیل کردند اما بعدتر متوجه ضرورت ارتباط انسانی و چهره به چهره کارمندان بانک با مردم و وجود بانکها جلوی دید مشتریان شدند و منتقدان می‌گفتند که لازم نیست این آزمون یک بار امتحان شده را در ایران دوباره به امتحان گذاشت.

یکی دیگر از مشکلات بانکداری فعلی ایران که در شعب به چشم می‌خورد، این است که مدیریت صف در آن بسیار مهم و دشوار است و بانکها به اندازه کافی مدیر در این زمینه ندارند. مهمترین علت موفقیت یک واحد بانکی نیروی انسانی آن است و سهم این شاخص در شکست شعبات نیز به همان اندازه زیاد است. در فعالیتهای بانکی، روسای شعب نماد اصلی‌ترین مدیران میانی سازمان هستند و از نظر بسیاری از کارشناسان و مشتریان، رئیس هر شعبه مثل مدیرعامل همان بانک است. تاثیری که روسای شعب بر فعالیت بانکی دارند، از نقش کلیدی آنان در حوزه مدیریتی‌شان نشات گرفته می‌شود؛ وظایفی مانند مدیریت و تخصیص منابع و نظارت بر ضرب‌الاجل‌ها. تاثیر روسای شعب بانکی بر فعالیت‌های مالی مجموعه نه تنها از مدیرات ارشد خلاق بیشتر بلکه از بقیه سازمان نیز بزرگتر است. وظایف آنها نیز بسیار دشوار است چون آنها منابع مالی نامتناهی ندارند، با سختی­های کار با نیروی انسانی طرفند، گاهی ناچارند طرفهای همکار یا مشتریان خود را ناراحت کنند و در نتیجه خیلی محبوب نباشند. به علاوه، باید اهداف و راهبردهای کلی سازمان را هم پیش ببرند.

مشکل دیگری که در مورد شعبات فعلی بانکی و بیشتر در بانکهای دولتی وجود دارد، این است که درجه‌بندی شعب که به میزان محاسبه بهره‌وری و سیاست‌گذاری کلی بانکها باز می‌گردد، به صورت غیر علمی انجام نمی‌شود. در بسیاری موارد، درجه‌بندی بانکها به صورت میانگین وزنی به وسیله عده معدودی از کارشناسان انجام می‌شود اما به گفته منتقدان این روش علمی نیست و ضرایب نزد هر کارشناسی متفاوت است. بهترین روش این است که رتبه‌بندی با ترکیبی از متغیرها در حوزه سپرده‌ها، تسهیلات، کارایی و اسناد انجام شود.

***

تعداد شعب بانکهای ایران تا پایان سال 1390*

* در سه سال اخیر، تعداد شعبات بانکها به دلیل جلوگیری بانک مرکزی، رشد قابل توجهی نداشت. منبع: پایگاه اطلاع­رسانی بازاریابی خدمات بانکی

** در سال 1390 این بانکها مجوز نگرفته بودند. اکنون بانک قوامین نزدیک به 700 شعبه در سراسر کشور دارد. سایت اطلاع‌رسانی بانک خاورمیانه 6 شعبه این بانک را معرفی کرده است. بانک مهر اقتصاد نیز 735 شعبه در کشور دارد.