امام خمینی از دیدگاه دیگران

در این گزارش سعی شده با مراجعه به گفته ها و دیدگاه های برخی متفکران، نویسندگان، استادان دانشگاه، روزنامه نگاران، رهبران دینی و مردان سیاسی در مورد شخصیت، اندیشه و عمل اجتماعی - سیاسی امام خمینی، برخی ویژگی های این احیاگر و اصلاح گر سده (قرن) بیستم میلادی را به اختصار یادآور شویم و او را در آینه ی ذهن و قلب دیگران ببینیم.

**ایمان

یکی از مهم ترین ویژگی های بارز امام چه در زندگی فردی و چه در مبارزه ی سیاسی وی، ایمان و اتکا به قدرت پایان ناپذیر الهی و در یک کلام «خدا محوری» او بود. او پیش از آن که دیگران را به ایمان و جهاد با نفس سفارش کند، «خود انقلاب درونی کرد و با نفس خویش به جهاد پرداخت (1)».

به اعتقاد راجیو گاندی « امام خمینی رهبر بزرگی بود که با ایمان و اعتقاد توانست رژیم شاه را سرنگون کند و انقلاب اسلامی را به پیروزی برساند.» در اصل « امام تفسیر عملی آیه ی شریفه ی ان تنصروالله ینصرکم، اگر خدا را یاری کنید خداوند شما را یاری خواهد کرد»(2) به حساب می آید.

**خودباوری و قاطعیت

خود را باور داشتن، صلابت و قاطعیت در تصمیم گیری و عمل، یکی دیگر از ویژگی های امام بود که توجه و تحسین دیگران را نسبت به خود جلب کرده است. با مرور تاریخچه ی زندگی سیاسی وی و رویارویی های پیش و پس از انقلاب، به خوبی آشکار می شود که « قاطعیت وی در رویارویی با استعمار و دشمنان، دسیسه های آنها را خنثی کرد(3) و آنان همه ی توانایی خود را مانند محاصره ی اقتصادی، جنگ تحمیلی و... به کار گرفتند اما هرگز نتوانستند در صلابت و اراده ی امام خللی ایجاد کنند» (4).

او که قاطع و خودباور بود کوشید « در 10 سال رهبری و هدایت انقلاب اسلامی، شجاعت و اعتماد به نفس را در مسلمانان به وجود آورد.(5) به صد میلیون شیعه در جهان صلابت و غرور دهد» (6) و مردم به ویژه جوانان را به فداکاری در مسیر آرمان و هدفشان ترغیب کند.

**ساده زیستی

ساده زیستی برای دولتمردان و رهبران جامعه ی اسلامی، وظیفه است و از این نظر «امام توانست با ساده زیستی قلب های مومنان را تسخیر کند(7)... آن فقید به هنگام برخورداری از تمام امکانات، بی علاقگی خود را نسبت به دنیا نشان داد(8) و در زندگی شیوه ای را در پیش گرفت که به زندگی ساده ترین مردم و فقیرترین آنها نزدیک بود. این مساله اثر عمیقی در وجود نه تنها ایرانی ها بلکه میلیون ها فرد خارجی گذاشته است.»(9)

امام این شیوه ی زندگی را هم پیش و هم پس از انقلاب داشته است. زمانی که در عراق بود «در خانه ی کوچکی که بیش از 50 متر نبود، چهارده سال آن هم به عنوان مستاجر زندگی کرد» (10) و پس از انقلاب نیز متاثر از جلوه های دنیا نشد. به گفته ی قایم مقام رهبر مسلمانان بنگلادش «پس از مشاهده ی قصر سعدآباد (محل سکونت شاه) و مقایسه ی آن با محل زندگی رهبر کبیر انقلاب اسلامی که او را در خانه ی کوچک و ساده اش در جماران دیدیم برای ما اثبات شد که امام خمینی مشی صدر اسلام را برگزیده است».(11)

افزون بر زندگی همراه با زهد امام «دارایی اندکی که او پس از رحلت بر جای گذاشت، نشانگر آن است که این مرد با داشتن قدرت، چقدر ساده و معمولی زیست» .(12)

**مردم باوری

از جمله نکته ها و ویژگی های مهم در شیوه ی مبارزه ی امام از آغاز نهضت مردمی - اسلامی تا شکوفایی و پیروزی انقلاب و نیز دوره ی جنگ تحمیلی، مردمداری و مردم باوری او بود. « تکیه ی امام بر نیروی بی پایان ملت در مبارزه...یکی از مسایل اساسی تفکر وی تشکیل می داد»(13).

او به خوبی « توانست با زبان توده ها سخن بگوید (14) و از نیروی انقلابی شان یاری بگیرد (15). در هشت سال دفاع مقدس نیز امام با اعلان بسیج عمومی از توان بالای مردم به منظور دفع تجاوز به کشور استفاده و « سازمان های مردمی ایجاد کرد که توانستند جنگ را برای مدت طولانی اداره کنند» (16). در وضعیت کنونی هم تنها مردم و اتکا به مردم یعنی همان هایی که حق حکومت از آنان است، می تواند راه حل مشکل و معضل باشد.

** حمایت از مستضعف

امام خمینی معتقد بود « تمام دین های آسمانی از بین توده ها برخاسته و با کمک مستضعفین بر مستکبرین حمله برده است. مستضعفین در طول تاریخ به کمک انبیا برخاستند. در اسلام پیغمبر اکرم(ص) از بین مستضعفین، مستکبرین زمان خودش را آگاه کرد یا شکست داد... نهضت ما هم با مستضعفین پیش رفت... ما باید تلاشمان را بنماییم تا خط اصولی دفاع از مستضعفین را حفظ کنیم»(17).

در راستای این ویژگی، وی « براین باور بود که مسلمانان یک امت تحت ستم هستند. از این رو هدفش این نبود که تنها برای ایران فعالیت کند بلکه خدمت به کل مستضعفان را وظیفه ی خویش می دانست (18)...وی برای به دست آوردن حقوق مستضعفان بسیار فعالیت کرد و جهان اسلام مدیون ایشان می باشد»(19).

امام با حمایت آشکار از منافع و حقوق مستضعفان در سراسر دنیا، بسیاری از آنها را در جرگه ی طرفداران جمهوری اسلامی قرار داد بدون آنکه با وی یا انقلاب ارتباط مستقیمی داشته باشند.

**تجدید حیات اسلام

بنیانگذار جمهوری اسلامی با عمل سیاسی خود، مهم ترین آرزوی احیاگران و مصلحان اجتماعی مانند جمال الدین اسدآبادی، اقبال لاهوری، محمد عبده، علی شریعتی، محمود طالقانی، مهدی بازرگان و ده ها آرزومند تجدید حیات اسلام و هویت اسلامی را برآورده کرد و « تحت رهبری او، امت اسلام هویت و اصالت خود را بازیافت (20)...امام با برگزیدن جمهوری اسلامی، روح تجربه ی پیامبر(ص) را که در راه محقق ساختن آن، همه ی زندگی خود را داد و نیز عمق آرمان هایی که امیرالمومنین(ع) برای آن جهاد کرد و همچنین مفهوم انقلابی که امام حسین (ع) خون خود را در راه آن داد، مجسم کرد»(21).

در ارتباط با تجدید حیات اسلام سه اثر مهم انقلاب اسلامی به رهبری امام در سطح جهان عبارتند از: 1- دو باره اعتبار بخشیدن به ملت ایران و امت اسلام 2- جلوگیری از بی احترامی به شخصیت و مذهب مسلمانان 3- ایشان گفته هایی مانند دین عنصری است افیون ملت ها و عامل خمود و سستی را رد و اثبات کرد که دین عنصری فعال و موثر در بیداری ملت ها است»(22).

** استقلال فکری و سیاسی

ویژگی دیگر امام، بهره مندی و نیز واگذاری استقلال در همه ی شکل های آن به ویژه فکری و سیاسی به ملت ایران از راه جنبش اسلامی است. وی از ابتدای زندگی سیاسی خود تا پایان عمرش همواره تاکید کرد که « هیچ ملتی نمی تواند استقلال پیدا کند الا اینکه خودش، خودش را بفهمد. مادامی که خودشان را گم کردند و دیگران را به جای خودشان نشاندند، استقلال نمی توانند پیدا کنند. وابستگی فکری و مغزی به خارج منشا اکثر بدبختی های ملتها است و تا این وابستگی فکری از بین نرود، رشد حقیقی پیدا نمی شود»(23).

همچنین به باور کارشناسان در بُعد استقلال سیاسی، اما خمینی « ایران را که پرچم دار نفوذ غرب در خاورمیانه بود به نخستین جمهوری اسلامی تبدیل کرد، به خطوط سیاسی و رسم مملکت داری مرسوم در دنیا پشت پا زد و راه تازه ای را به دنیا عرضه نمود»(24).

در این پیوند می توان ادعا کرد که پس از استقرار جمهوری اسلامی، برای نخستین بار در طول تاریخ معاصر ایران، سردمداران این کشور به طور مستقل در کارهای سیاست داخلی و خارجی تصمیم می گیرند، حال آن که در گذشته قدرت های بزرگ (انگلیس، شوروی، آمریکا) برای مردم ما تعیین تکلیف می کردند.

**توجه به واقعیت های اجتماعی

امام از جوانی و زمان تحصیل، علاقه مند به شنیدن اخبار، مطالعه ی نشریه ها و برنامه های سیاسی و فرهنگی ایران بود و به واقعیت های اجتماعی و مسایل مسلمانان حساسیت داشت. او خود را به مطالعه ی کتاب های درسی و فقهی محدود نمی کر و « معتقد بود که عالم مذهبی نباید تنها به معلومات فقهی تکیه کند بلکه باید اصول مکتب را در ارتباط با واقعیات زندگی در نظر بگیرد. از دیدگاه امام عرفان، تنها غرقه شدن در خدا و فراموشی درد جامعه نیست بلکه می بایست به مسوولیت ها در قبال جامعه، جامه ی عمل پوشاند»(25).

وی نوآوری هایی را در فقه به وجود آورد و «تعهد داشت که ترکیبی عملی از جامعه ی مدرن و دیانت را ارایه کند تا نشان دهد که اجرای دیانت ممکن است. امام اعلان نمود که احتیاجی به علمایی نیست که برای چهارده قرن، تنها همان مشکلات قدیمی که اکنون کم و بیش شناخته شده اند یا اهمیت خود را در دنیای جدید از دست داده اند، مورد بحث قراردهند. بلکه به علمایی احتیاج است که چشم اندازهای تازه ای برای توسعه ی جامعه ی اسلامی باز کنند و به نیازهای امروزی دنیای اسلام پاسخ دهند»(26).

**نتیجه

آن چه گفته شد تنها گذری و نظری کوتاه بر افکار، ویژگی ها و اعمال امام خمینی (ره) است که در نگاه و حدیث دیگران تجلی یافته است. ترسیم ابعاد شخصیت و ویژگی های فردی، اجتماعی و سیاسی امام در یک گزارش، آب دریای بیکران در کوزه ریختن است. اما آن چه اکنون برای جامعه ی ما اهمیت دارد این است که رهبران و مسوولان حال و آینده ی ایران، اندیشه و عمل امام را سرلوحه ی فعالیت های خویش قرار دهند تا رفته رفته تکلیف خود در برابر خداوند و مسوولیتشان در قبال حقوق مردم را از یاد نبرند.

* گروه اطلاع رسانی

پژوهشم** م.ش** 1459

پی نوشت ها:

1- حسن قناعتلی از اندیشمندان ترکیه

2- امام بخاری، رهبر مسلمانان هند و امام مسجد جامع دهلی

3- جلال طالبانی، دبیر کل وقت اتحادیه میهنی کردستان عراق

4- مرحوم محمد حسین فضل الله از مراجع تقلید شیعه و از علمای لبنان

5- کلیم صدیقی، رییس پیشین مرکز اسلامی لندن

6- مجله آلمانی اشپیگل 22/03/1368

7- شیخ الاسلام پاشازاده، رییس وقت اداره ی مسلمانان ماورای قفقاز

8- رییس هیات مدیره ی انجمن مسلمانان ایتالیا

9- طلال عتریسی، نویسنده و استاد دانشگاه از لبنان

10- مخلص جده، استاد معارف اسلامی از حوزه ی علمیه نجف

11- مولانا عزیز الحق، قایم مقام رهبر مسلمانان بنگلادش

12- روزنامه ی بنگالی زبان «خبر»

13- سید محمد باقر حکیم، رییس وقت مجلس اعلای عراق

14- راشدالغنوشی از رهبران حرکت اسلامی تونس

15- ادریس کتانی، نویسنده ی معروف مغربی

16- سید دسوقی، استاد دانشگاه قاهره ی مصر

17- صحیفه ی نور جلد 6 ص 263 ، جلد 20 ص 235

18- سعید شعبان، رهبر جنبش توحید اسلامی لبنان

19- غلام اسحاق خان، رییس جمهوری پیشین پاکستان

20- شورای علمای اسلامی نیجریه

21- سید محمد باقر صدر، نویسنده و اندیشمند عراقی

22- فهمی هویدی، نویسنده ی روزنامه ی الاهرام مصر و الشرق الاوسط

23- صحیفه ی نور جلد 11 ص 184

24- بی بی سی ، 15/03/1368

25- مرحوم علامه سید محمد حسین فضل الله

26- زمزم، نشریه ای اسلامی در یوگسلاوی پیشین

در نقل قول های مستقیم از منابع زیر استفاده شده است:

1- فصلنامه ی حضور، شماره ی 6 و 8 و 11

2- فصلنامه ی حوزه، شماره های 37 و 38

3- امام و انقلاب در آیینه ی اندیشه ی جهان، جلد 2

4- خورشید بی غروب، محمد سپهری

5- بازتاب رحلت امام

6- جهان در سوگ، موسسه ی نشر آثار امام

7- صحیفه ی نور، جلد 6 و 11و 20