برای مطالعه نهج البلاغه چه پیش زمینه‌هایی باید داشت؟/چرا دشمنان در پی تحریف نهج البلاغه برآمدند؟

گروه ادبیات، نشر و رسانه، شاید بتوان به جرأت ادعا کرد برگزیده میراث مکتوب اهل بیت علیهم السلام، نهج‌البلاغه است. کتابی ارزشمند که حاوی سطوح معارفی گوناگون برای افراد مختلف با سطح توان و درک متفاوت است.

به گزارش بولتن نیوز، به این معنی که هر چه به عمق و کنه معارف بلند و ناب آن دست یابی در می‌یابی هنوز سطوحی دیگر از معارف آن بکر مانده است. دکتر محمد حسین رجبی دوانی، معاون پژوهشی دانشکده علوم اجتماعی و فرهنگی و استادیار تاریخ اسلام دانشگاه جامع امام حسین (ع) و از آشنایان این معارف عظیم، درباره این سند ارزشمند جهان تشیع، حرف های جالبی برای گفتن دارد.

نهج‌البلاغه گردآوری شده توسط یکی از دانشمندان بزرگ شیعه به نام سید شریف رضی است. این خدمت بزرگ به معارف بشری و عرصة علم و ادب عالم اسلام در سال چهارصد هجری قمری، در دوران حکومت سلسله شیعی و ارزشمند آل بویه، در بغداد انجام شده است.

خیر، این گونه نیست. همان‌طور که از نام این کتاب برمی‌آید، سید شریف رضی تنها بخشی از سخنان، نامه‌ها و خطبه‌های حضرت علی (ع) را در این کتاب جمع‌آوری کرد. از آن‌جایی که سید شریف رضی عزیز بزرگی بوده، سعی کرده از میان فرمایشات و خطبه‌های آن حضرت، مواردی که از دید ادبی ایشان، دارای فصاحت و بلاغت بیشتر و خیره کننده‌ای بوده است را جدا کند و در این مجموعه گرد بیاورد، لذا غیر از نهج‌البلاغه ما موارد متعدد دیگری از سخنان و متن نامه‌های حضرت را داریم که در این کتاب‌ نیامده است.

به این عنوان که تحریف شود، خیر نشده است. این تعابیر به قدری بلند و عظیم است که کسی را یارای آن نبوده که بخواهد در این متون دست ببرد و تغییراتی در آن ایجاد نماید. اما از سوی علمای متعصب اهل تسنن و همچنین آن دسته از افرادی که نمی‌توانند هیچ‌گونه نقدی را به خلفای راشدین بربتابند، صحت استناد نهج‌البلاغه به امیرمؤمنان (ع) زیر سوال رفته، برخی مثل ابن هلکان یا ابن حجر عسقلانی و امثال آن‌ها معتقدند که این کتاب ارزشمند متعلق به حضرت علی (ع) نیست و به دروغ به آن بزرگوار نسبت داده شده است. حتی بعضی از آن‌ها سید رضی را متهم می‌کنند که این کتاب را از سوی خود جعل کرده و به امیرمؤمنان حضرت علی (ع) نسبت داده است، منتها این حرف کاملا بی‌ربطی است که آن‌ها ادعا می‌کنند حضرت هرگز به خلفای اهل تسنن انتقاد و نقد و اعتراضی نداشته‌اند. بر ما واضح و مبرهن است که در خطبة عظیم شقشقیه گذشته از آنکه در اوج بلاغت و فصاحت است، حضرت امیر (ع) خلفای پیش از خود را به شدت به نقد کشیدند و خطا‌ها و ضعف‌های آن‌ها و ضربه‌هایی که به اسلام وارد کردند را به نوعی در این خطبه مطرح کردند و از آن‌ها بشدت انتقاد کردند. مخالفان و معاندان حضرت نمی‌خواهند بپذیرند که این کتاب، کلام حضرت علی (ع) است. در واقع عاجزند از اینکه شرح دهند بجز امیر مؤمنان (ع) چه کسی می‌تواند چنین کلام متعال و ارزشمندی از نظر محتوا، ظاهر و آرایه‌های ادبی بر زبان بیاورد. لذا تحریف نشده است، ولی از سوی متعصبان، انتساب نهج‌البلاغه به حضرت زیر سؤال رفته است.

من در بررسی تاریخ به مورد خاصی برنخورده‌ام که کسانی قصد تحریف نهج‌البلاغه را داشته باشند و اقدامی ‌هم کرده باشند. البته اگر وجود هم داشته من ندیده‌ام. اما همان‌طور که اشاره کردم، حتی اگر کسانی قصد چنین کاری را داشته‌اند، به مدد عبارت‌های بلند و عظیمی ‌که در نهج‌البلاغه وجود دارد -و به گفته بسیاری از اهل فن و علمای بزرگ، این کتاب شریف دون کلام خالق و فوق کلام مخلوق است- قابل تحریف نبوده است. یعنی اگر هم قصد داشتند کاملاَ واضح می‌شده که در بخشی دست برده شده است و کلام حضرت علی (ع) نیست و لذا ناکام می‌ماندند و نمی‌توانستند آنچه را در نظر دارند در قالب سخنان حضرت به مخاطبان القاء کنند. می‌خواهم عرض کنم که اگر هم قصد تحریفی بوده، نهج‌البلاغه تحریف ناشدنی بوده و مطلب مورد تحریف با توجه به مطالب قبل و بعد آن کاملاً آشکار می‌شده و امکان این را نداشتند که آن را به حضرت نسبت دهند و جعلی بودن آن مشخص می‌شده، و لذا خود آن‌ها صلاح را در این می‌دیدند که حیثیت خود را با این کار جاهلانه از بین نبرند.

همان‌طور که پیش از این اشاره شد، نهج‌البلاغه کتابی بسیار ارزشمند و تکان دهنده است برای کسانی که می‌خواهند به عرصه‌های گوناگون معرفت به ذات اقدس الهی، شناخت صحیح توحید، اصول اعتقادات، اخلاق و خودسازی، آداب حکومت بر مردم و همچنین به دیگر معارف و ارزش‌ها دست یابند. این‌ها همگی در این کتاب شریف انباشته است و طالبان می‌توانند از آن بهره ببرند. منتها نظر به اینکه عبارات نهج‌البلاغه از نظر فنی و ادبی در اوج است و ما خود به خوبی قادر نیستیم از مفاهیم آن علم و اطلاع پیدا کنیم، در صورتی که برای ما مقدور باشد که به زبان و ادبیات عرب تسلط پیدا کنیم می‌توانیم ظرافت‌، زیبایی‌ و عمق کلام حضرت را بهتر دریابیم و مسلماً حظ ما بیشتر خواهد شد. اما وقتی این گونه نیست باید از ترجمه‌های حساب شده و ارزشمند این کتاب شریف بهره برد. همچنین می‌توان از راهنمایی افراد متخصص در شناخت نهج‌البلاغه بهره گرفت تا حظی که از این گنجینة بزرگ معارف الهی می‌توان برد، ان شاء الله بالا‌تر برود و بهره‌ها بیشتر شود.

منبع: ماهنامه ماه تی تی استان مازندران