جنگ سرد سعودی - ترکیه برای هژمونی اهل سنت

گروه بین الملل - جنگ سردی که اکنون در خاورمیانه جریان دارد، دو وجه پیدا کرده است. نبرد مذکور به موازات این که میان شیعیان و اهل سنت در عراق، سوریه، لبنان و کشورهای حوزه خلیج [فارس] جاری است، در بین خود کشورها و گروه‌های سنی نیز مانند ترکیه، عربستان سعودی و گروه‌های سیاسی اسلام‌گرا برای کنترل و تسلط بر دنیای اهل سنت برقرار است.

به گزارش بولتن نیوز به نقل از المانیتور، از آن‌ روی که جایگاهی مانند رهبری قلمرو شاخه سُنی‌مذهب در جهان اسلام نیازمند کنترل تفسیرهای مذهبی (به ویژه در مواقعی که به سیستم سیاسی ربط پیدا کنند) است، مدلی از دموکراسی اسلامی که ترکیه سابقه اجرای آن را دارد، خطری برای نفوذ سیاسی حاکمان عربستان سعودی محسوب می‌شود.

در حالی که دولت حزب عدالت و توسعه (AKP) در ترکیه اعتقاد دارد اسلام و دموکراسی در تناقض با یکدیگر نبوده و در پی آن است تا مدل خود از تطبیق این دو را در میان جنبش‌های محافظه‌کار اسلامی-عربی خاورمیانه ترویج کند، دموکراسی در گفتمان عربستان سعودی نوعی دست‌اندازی به بنیان و ستون‌های دینی محسوب می‌شود. محتوای فتواهای افرادی چون شیخ صالح الفوزان، یکی از اعضای شورای علمای عربستان، نمونه‌ای از این دیدگاه است.

موقعیت ایران از این جهت متفاوت است. در پی تغییر شرایط در عراق، این کشور اکنون کنترل کامل سپهر سیاسی شیعی را در اختیار دارد. این، اقدامی است که هیچ‌کدام از مخالفان ایران در شاخه سنیِ جهان اسلام نمی‌توانند مدعی توفیق در آن شوند زیرا نه ترکیه، نه عربستان و نه جنبش‌های اسلامی، هیچ‌یک نتوانسته‌اند زعامت سیاسی اهل سنت را به طور کامل در دست بگیرند. به علاوه، تفاوت در میان نقطه نظرهای بازیگران این عرصه و اختلاف در برآوردهای آنان نسبت به مخاطراتی که با آن روبه‌رو هستند، توافق میان نیروهای سنی را مشکل می‌کند. بنابراین به نظر می‌رسد که محتمل‌ترین سناریو، درگیری بر سر این تسلط، در زمین مصر و سوریه به عنوان صحنه‌های نبرد است.

شناسایی اخوان المسلمین تحت عنوان «گروه تروریستی» نمودی از این جنگ سرد میان نیروهای سنی است که به نظر می‌رسد عملی گذرا و کوتاه‌مدت نباشد. هر یک از رقبا تلاش خواهند کرد تا با تسخیر دل‌ها و مغزهای مسلمانان سنی، آنان را به سوی چارچوب‌های سیاسی و اولیای مذهبی خود بکشانند.

قوانین ضد ترور اخیر عربستان سعودی به نوبه خود تلاشی برای بسط کنترل بر جماعت سنی منطقه و تنگ‌تر کردن عرصه مانور دیگر کشورها است. در این مسیر، ریاض ممکن است با فشار بر اعراب منطقه و سازمان‌های مسلمان، از آن‌ها بخواهد تا از همین قوانین در جهت گسترش حیطه نفوذش در میان سنی‌ها و ریشه‌کن کردن رقبای احتمالی که گروه اخوان المسلمین در راس آن‌ها قرار دارد، پیروی کنند.

پیروزی در این نبرد برای عربستان سعودی موضوع حساسی است؛ چرا که شکست پروژه‌های سیاسی و مذهبی‌اش در برابر مدل‌های اسلام دموکراتیک یا اسلام جهادی به منزله ویران شدن پایه‌های نفوذ رژیم سعودی در میان مسلمانان است. نقش عربستان سعودی به عنوان آن‌چه خادم حرمین شریفین نامیده می‌شود، پیروزی گفتمان مذهبی‌اش در رقابت با سایر عقاید سیاسی در جهان اسلام را موضوعی حیاتی ساخته است.

در بستر جنگ سرد میان اهل سنت، عربستان سعودی و متحدانش دستور کار خود را بر این مبنا قرار داده‌اند که ثبات را با کمک درآمد سرشار نفت بازگردانده و به توسعه ادامه دهند. در این میان، پیش‌بینی می‌شود که مبنای سیاست ترکیه بر همراه کردن توسعه با دموکراسی باشد؛ در فلسفه جهادی‌ها هم که نظم کنونی جهان از اساس مردود شمرده می‌شود.

دولت حزب عدالت و توسعه در ترکیه به عنوان حامی اصلی جنبش‌های اسلام‌گرای سیاسی در منطقه محسوب می‌شود. ریاض از این کار دل خوشی ندارد زیرا جنبش‌های اسلامی را تهدیدی برای ثبات منطقه می‌بیند. با وجود این که قطر در این راه با ترکیه همراهی می‌کند، قطری‌ها آل سعود را به اندازه‌ای که از ترک‌ها واهمه دارند، آزار نمی‌دهند. در واقع، نحوه موضع گیری سیاسی قطر نسبت به دموکراسی تفاوت چندانی با آن‌چه در عربستان سعودی می‌گذرد، ندارد. دموکراسی اما به همراه ماتَرَک عثمانی و جایگاه قوی اقتصادی سیاسی، دست به دست هم داده‌اند تا ترکیه به جای قطر در دیدگاه عربستان به عنوان رقیب اصلی در جهان اهل سنت حساب آید.

جدال کنونی ترکیه و سعودی یادآور رابطه تاریخی سلطنت آل سعود و امپراتوری عثمانی است. درگیری کنونی لیکن میان وهابیت و صوفی‌گری نیست بلکه میان وهابی‌گری اسلامی و دموکراسی اسلامی است. جدال میان این دو اردوگاه اکنون به تمامی کشورهایی که تحت تاثیر بهار عربی قرار گرفته‌اند، سرایت کرده اما نمود آن در سوریه و مصر بیشتر است.

در حالی که عربستان سعودی تصمیم گرفته تا نشان چهار انگشت دست که به عنوان سمبل معترضان رابعه العدویه در قاهره مطرح شده و برای حمایت از آنان به کار می‌رود را غیر قانونی اعلام کند، نخست وزیر ترکیه از آن در مراسم عمومی استفاده می‌کند. بر مبنای نوشته روزنامه‌های العرب و الیوم اردن، ابراز تعجب سدات اونال سفیر ترکیه در امان از تصمیم عربستان مبنی بر تروریستی خواندن اخوان المسلمین، رنجش کشورهای عرب حاشیه خلیج [فارس] را به دنبال داشت.

جنبش‌های اسلام‌گرای سیاسی در جهان عرب مانند اخوان المسلمین اکنون متحد ترکیه‌اند، در صورتی که در گذشته به عربستان سعودی نزدیک بودند. برای دهه‌ ها، دستگاه سیاست خارجی عربستان در جریان جنگ سرد از اخوان المسلمین به عنوان ابزار قدرت نرم در مواجهه با ناسیونالیست‌های پان عرب و جنبش ناصریست بهره برداری می‌کرد. موضع‌گیری اخوان المسلمین در قبال حمله عراق به کویت نخستین بذرهای بی‌اعتمادی میان دو طرف را کاشت و این جوانه‌های این بذر در زمانی که جنبش سحوا (بیداری) وابسته به اخوان المسلمین در دهه ۱۹۹۰ میلادی انتقاد از سعودی‌ها را آغاز کرد، شروع به رویش کردند.

پس از وقایع موسوم به بهار عربی، به‌موازات افزایش قدرت اخوان المسلمین با حمایت ترکیه، آخرین رشته‌های اعتماد میان سعودی‌ها و اخوان المسلمین گسسته شد و جنگ سردی آغاز گشت که ممکن است به زودی پایان نیابد؛ جنگی که تا به حال رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه در آن پیشتاز است.



Read more: http://www.al-monitor.com/pulse/fa/originals/2014/04/saudi-arabia-turkey-muslim-brotherhood-sunni-middle-east.html#ixzz2yOfOOnxC