اشتباهات اساسی در اجرای مرحله نخست قانون هدفمندی یارانه ها

به گزارش بولتن نیوز، این کارشناس ارشد موسسه مطالعات بین المللی انرژی ایران و مدیرعامل اسبق شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران در گفتگو با خبرنگار شانا با اشاره به این که یکی از اهداف هدفمندی یارانه ها توزیع عادلانه یارانۀ انرژی بین آحاد جامعه  و مصرف‌کنندگان بود، گفت: متاسفانه این هدف محقق نشد، زیرا بر اساس آمارهای ترازنامه انرژی، دهکهای بالای جامعه بویژه دهکهای هشت به بالا، با مصرف بیشتر انرژی، از یارانه بیشتری در مقایسه با دهکهای پایین جامعه بهره برده اند.

آقایی با بیان این که همه دهکهای جامعه سهم یکسانی در دریافتهای ناشی از قانون هدفمندی یارانه ها داشته اند که فی نفسه مغایر اهداف قانون هدفمندی یارانه هاست، گفت: دهکهای بالای درآمدی چه در شهر‌ها و چه در روستا‌ها بیشترین استفاده را از این یارانه برده اند و می برند، بنابراین هدف اول هدفمندی یارانه ها که حرکت به سمت عدالت بود اصلاً محقق نشده است.

این کارشناس ارشد موسسه مطالعات بین المللی انرژی ایران با تاکید بر این که مساوات با عدالت در خیلی از زمینه ها تفاوت اساسی دارد، گفت: روند فعلی پرداخت مساوی یارانه ها به دهکهای مختلف درآمدی،  استمرار وضع بی عدالتی در جامعه است.

وی هدف دوم طرح هدفمندی یارانه‌ها و افزایش تدریجی قیمت حاملهای انرژی را ارتقای فرهنگ مدیریت مصرف، افزایش بهره‌وری انرژی و کاهش شدت مصرف حاملهای انرژی دانست و گفت: هم اکنون آمار های سالیانه تراز نامه انرژی گویای رشد مصرف انرژی بویژه در حاملهای اصلی انرژی است.

دولت قبل روی آمار و ارقام مصرف انرژی مانور خاصی می داد

آقایی خاطرنشان کرد: در مورد مدیریت مصرف باید نکاتی را ذکر کنم تا مسئله روشن شود؛ دولت قبل روی آمار و ارقام مصرف انرژی مانور خاصی  می داد تا نشان دهد حجم مصرف حاملهای انرژی مثلا بنزین پس از هدفمندی یارانه‌ها کاهش یافته، اما حقیقت چیز دیگری بود.

مدیرعامل اسبق شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران گفت: پیش از سهمیه بندی و اعطای یارانۀ نقدی، خوردوها در کشور روزانه حدود ۷۲ میلیون لیتر بنزین و معادل ٥٠٠ هزار لیتر بنزین، گاز سی ان جی مصرف می کردند؛ این در حالی است که امسال در شرایطی که نظام سهمیه‌بندی و قانون هدفمندی یارانه ها اجرایی شده، مصرف بنزین حدود ٧٠ میلیون لیتر و مصرف سی ان جی معادل حدود  ۲۱ میلیون لیتر بنزین رسیده است، بنابراین جمع مصرف بنزین و سوخت معادل بنزین (سی ان جی) در خودروهای کشور به ٩٣ میلیون لیتر رسیده است.

آقایی تاکید کرد: به این ترتیب مجموع مصرف سوخت معادل بنزین بسیار بیشتر از قبل شده و این نکته در محاسبات و توضیحات دولت قبلی مغفول بود، در نتیجه اگر در ابتدای اجرای طرح هدفمندی یارانه ها مصرف کاهش یافت، اما با سپری شدن زمان پس از یک مدت کوتاه به نقطۀ آغاز رشد پرشتاب مصرف بازگشتیم.

این کارشناس ارشد موسسه مطالعات بین المللی انرژی ایران افزود: بعد از آغاز طرح سهمیه بندی بنزین و اجرای طرح هدفمندی یارانه ها، سیاستهای کلی ابلاغی اصلاح الگوی مصرف و نیز قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی مرتبط به این سیاستها که هر دو در سال ١٣٨٩ ابلاغ شدند متاسفانه مطلقا اجرایی نشدند و از صحنه توجه و اجرا کاملا دور ماندند.

وی هدف سوم از هدفمندی یارانه ها را کاهش مصرف و افزایش کیفیت سوخت برای کاهش آلودگی هوا اعلام کرد و گفت: در شرایط کنونی با مصرف سرسام آور سوخت بویژه در بنزین، گازوئیل و گاز و همچنین افزایش تجمیعی آنها، بخصوص با توجه به ماهیت و کیفیت حاملهای عرضه شده نظیر بنزین ، از این هدف نیز سخت فاصله گرفته ایم، نتیجه آن که به هیچ کدام از سه هدف اصلی برای مرحله نخست هدفمندی یارانه ها نرسیده و از آن فاصله زیادی داریم.

آقایی اظهار داشت: نکتۀ ظریفی هم در مورد قانون هدفمندی یارانه ها مطرح بود و قرار بود قیمت حاملهای انرژی در داخل کشور به تدریج به قیمت فوب خلیج‌فارس برسد، اما اتفاقاتی در اقتصاد کشور رخ داد که این محاسبات را بی اثر کرد.

وی ادامه داد: مدتی بعد از اجرایی شدن قانون هدفمندی یارانه ها قیمت ارز سه برابر شد، طبیعتاً در داخل نیز قیمت سوخت باید تغییر می کرد؛ به عنوان مثال در کشورهای همسایه قیمت فرآورده های نفتی متناسب با قیمت ارز نسبت به قیمت داخلی تغییر کرده و یا در ترکیه قیمت بنزین سه سال قبل به پول ایران حدود دو هزار تومان بود، اما هم اکنون قیمت آن به پول ایران به بیش از  هفت هزار تومان رسیده است؛ حاصل این وضع چیست؟ قیمت ارز سه برابر شده، اما قیمت سوخت تغییری نکرده است.

این کارشناس ارشد موسسه مطالعات بین المللی انرژی ایران گفت: از سوی دیگر شدت قاچاق سوخت نیز با هدفمندی یارانه ها و سهمیه بندی سوخت کاهش نیافت، پس می‌بینید بر اثر نحوه اجرای غلط قانون هدفمندی یارانه ها تغییر عمده‌ای که پیش نیامد هیچ، از جایی که بودیم نیز عقب‌تر رفتیم!

اجرای هدفمندی یارانه ها و سهیمه بندی به خاطر تحریمها نبود

آقایی گفت: برخی تصور می کنند، اجرای قانون هدفمندی یارانه ها در آن مقطع زمانی به دلیل مشکلات ناشی از تحریم فروش بنزین به ایران بود؛ در حالی که این تصور اصلا صحیح نیست، زیرا کسانی که این موضوع را طرح می‌کنند، سابقۀ تاریخی قضیه را نادیده می‌گیرند؛ فکر هدفمندی یارانه ها به دو دهۀ قبل مربوط می شود؛ جای پای این طرح در قانون برنامۀ سوم  توسعه هم هست.

وی یادآور شد: در لایحه  برنامۀ چهارم توسعه نیز طرح هدفمندی یارانه ها پیش‌بینی شد؛ به این شکل که قانون هدفمندی یارانه‌ها در پنج سال اجرایی شود، سازمان مدیریت و برنامه ریزی در ١٣٨٢ این گونه برنامه ریزی کرده بود که قیمت حاملهای انرژی، بخصوص بنزین و گازوییل  افزایش یابند و یارانه های آنها حذف شوند تا این منابع در خدمت توسعه قرار گیرند.

مدیرعامل اسبق شرکت ملی پالایش و پخش ایران ادامه داد: در ماده چهار لایحه برنامۀ چهارم توسعه روشن و شفاف تأکید شده بود که هدفمندی باید اجرایی شود؛ دولت هم به اجرای قانون مصمم بود، این لایحه در ۱۳۸۳ به مجلس رفت و در مورد بعضی فراورده‌ها مثل بنزین و گازوییل نیز تأکید شد که یارانه‌های آنها باید از ابتدای ۱۳۸۴ حذف شود؛ اما مجلس هفتم در سال ٨٣  طرح تثبیت قیمتها را مصوب کرد! و مصرف سال به سال افزایش یافت و در نتیجه اجرای این طرح به تحریمها اصلاً ربط نداشت.

آقایی افزود: در کشور ما لازم بود طرح هدفمندی یارانه ها اجرا شود؛ نه صرفا بابت این که کشورهایی، به ما بنزین نمی‌فروختند، بلکه به این دلیل که این منابع سرمایۀ ماست و به نسلهای آینده نیز تعلق دارد، ما می خواستیم درآمد مربوط به حذف یارانه‌ها را برای توسعۀ کشور استفاده کنیم و ارزش افزوده را افزایش دهیم، بالاخره این پول‌ها باید برای توسعۀ کشور بویژه زیر بنا ها صرف می‌شد.

تحول در صنعت پالایشگاه سازی در دوران زنگنه

آقایی گفت: در برنامه های دوم و سوم توسعه و در دوران قبلی وزارت مهندس بیژن زنگنه در بسیاری از پالایشگاهها طرحهای ارتقای کیفیت و طرحهای توسعه‌ای اجرا شدند و به بهره برداری رسیدند، طرحهای توسعه‌ای و فازهای تکمیلی پالایشگاههای بندرعباس، تهران، لاوان، تبریز و حتی فاز یک آبادان متعلق به‌‌ همان دوران برنامه های دوم و سوم توسعه است، بسیاری از کارهایی که بعد‌ها به نام بنزین‌سازی مشهور شدند، مطالعات و طراحی و شروع فعالیتهای اجرایی آنها مرتبط به همان دوره است، اما دولت نهم در این مورد کار تبلیغاتی کرد.

این کارشناس ارشد موسسه مطالعات بین المللی انرژی ایران افزود: برای مثال در دولتهای نهم و دهم کفته شد هفت پالایشگاه تأسیس می کنیم که حتی یکی از این پالایشگاه‌ها از روی کاغذ به منصۀ ظهور و بهره برداری نرسیده است و یا قرار بود پالایشگاه ستارۀ خلیج فارس در ۱۳۸۷ در مدار تولید قرار گیرد، اما اکنون فقط یک فاز از سه فاز آن حدود ٥٥ درصد پیشرفت کرده و بقیه شش پالایشگاه دیگر یا در مراحل اولیه متوقف مانده اند یا همچنان در مراحل ابتدایی اند.

وی با بیان این که در اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، قانون نادیده گرفته شد و یارانه سهم تولید داده نشد، گفت: از سوی دیگر شرکت‌ ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، شرکت ملی گاز ایران و در مواردی شرکتهای آب و برق اعلام کرده‌اند حجم زیان آنها از پرداخت نقدی یارانه‌ها بسیار فراوان است و نمی‌توان این زیان را در کوتاه مدت جبران کرد.

آقایی افزود: باید توجه داشت متأسفانه برخی منابعی که قرار بود برای سرمایه گذاری صرف شوند، به پرداخت نقدی یارانه‌ها اختصاص یافت؛ یعنی منابعی که باید در سرمایه گذاری‌ها و توسعۀ کشور صرف می‌شدند، میان مردم توزیع شد و از این بابت بسیاری از طرحها بی‌اعتبار ماندند که صنعت نفت نیز از این مشکلات بی‌نصیب نبود.