از تربیت جنسی تا آموزش جنسی

ریز و درشت رفتار والدین در ایام بلوغ ۱

 می‌گویند وقتی خواجه نصیرالدین طوسی به شهر مراغه رسید، تصمیم ‌گرفت رصدخانه‌ای بسازد. به هلاکوخان گفت می‌خواهم چنین کاری بکنم و از تو کمک می‌خواهم. هلاکو از خواجه نصیر پرسید: این کار چه فایده‌ای دارد؟ خواجه پاسخ داد: فایده‌ی رصدخانه آن است که آدمی می‌داند در آینده‌ی کیهان چه واقع می‌شود. هلاکو گفت: آگاهی از حوادث آسمان چه فایده‌ای دارد؟ خواجه گفت: از شما می‌خواهم کاری انجام دهید تا معلوم شود چه می‌گویم. فرمان دهید کسی بر بالای این خانه برود، کسی به جز من و تو که نداند چه می‌خواهد بشود. آنگاه طشت مسی بزرگی از بالای بام به میان سرا پرتاب کند.

هلاکو قبول کرد. به فرمان او یکی از خدمتگزاران به بالای بام رفت و طشت مسی بزرگی را به پایین پرتاب کرد. همه مردمی که در آن اطراف بودند بسیار وحشت کردند و حتی عده‌ای به حالت غش افتادند ولی خواجه و هلاکو چون از افتادن طشت با خبر بودند نترسیدند و تغییری در حالشان رخ نداد!

در این هنگام خواجه گفت: منفعت رصدخانه این است که کسانی بدین وسیله از وقوع حوادث پیش از وقت آگاه می‌شوند و بقیه‌ی مردم را آگاه می‌سازند. در نتیجه هیچ‌کس دچار هول و هراس نمی‌شود. هلاکوخان نظر خواجه نصیرالدین طوسی را قبول کرد و فورا دستور داد وسایل بنای رصدخانه را فراهم کنند و در کنار مراغه در دامنه‌ی کوهی که امروزه به رصدداغی معروف است رصدخانه را بسازند.

هر تغییری می‌تواند نگرانی‌هایی را در پی داشته باشد به خصوص اگر ندانیم که پیرو این تغییر قرار است چه بشود؟! حکایت بلوغ هم حکایت حادثه‌ای است که نسبتا ناگهانی در زندگی نوجوان اتفاق می‌افتد و اگر از آن بی‌خبر باشد ممکن است واکنش مناسبی نسبت به آن نشان ندهد. دوران بلوغ بواسطه‌ی تغییرات پی‌درپی نوجوان را کمی گیج و نگران می‌کند؛ غالبا این نگرانی و دلواپسی والدین را هم درگیر می‌کند گرچه علت و مدل نگرانی نوجوان با والدینش متفاوت است. اگر والدین که از وجود بلوغ خبر دارند، آن را خوب رصد کنند و به وقت، اطلاعات مناسب و کافی به نوجوانان بدهند آن وقت نه نوجوانانشان شوکه می‌شوند، نه آنها نگران واکنش‌های فرزندانشان.

تربیت جنسی یا آموزش جنسی؟!
از مواردی که این ایام را برای والدین نگران‌کننده می‌کند یکی بحث رشد جسمی دخترشان است و دوم، تغییر نگاه او به مسائل جنسی. از انواع بلوغ و نشانه‌های جسمی و روانی‌اش که بگذریم (البته ما می‌گذریم چون در بخش دیگر نگذشته‌اند و به آن پرداخته‌اند!) عمده پیامد جدی دوران بلوغ، موضوعات جنسی است؛ از تغییر نگاه نوجوان به بدن خودش و مسائل جنسی و جنسیتی گرفته تا شروع میل جنسی و تمایل به جنس مخالف در او. اینجاست که باید حواسمان به چند نکته مهم باشد:

۱- تربیت جنسی و آموزش جنسی دو موضوع جدا از هم هستند. تربیت جنسی از بدو تولد کودک آغاز می‌شود اما آموزش جنسی از حوالی ایام بلوغ.

۲- تربیت جنسی به دو دسته‌ی «مستقیم» و «غیر مستقیم» تقسیم مى‌شوند. تربیت جنسىِ مستقیم، شامل مسائل و امورى است که مستقیماً به نقش جنسیتى فرد، وظایف، تمایلات و رفتارهاى جنسى او مربوط مى‌شود، مانند: هویت‌پذیرى جنسى، الگویابى جنسیتى، آشنایى با وظایف هر جنس، آمادگى براى انجام دادن وظایف مادرى و پدرى، پرهیز از تحریکات جنسى و امورى مانند آن؛ امّا تربیت جنسى غیرمستقیم، شامل جنبه‌هایى است که به نحوى بر رفتارهاى جنسى فرد، تأثیر مى‌گذارد، مانند: محبت به کودک، ارضاى نیازهاى روانى، پرورش فضایل اخلاقى، رشد باورهاى دینى و مذهبى و امورى مانند آن.

۳- آموزش جنسی یک موضوع فانتزی نیست! یک لوس‌بازی مدرن! روشنفکری نسل جدید! آموزش جنسی یک ضرورت است، یک حقیقت که اگر باورش نکنید و به فکرش نباشید نوجوانتان معطل باور شما نمی‌نشیند و بنا به فطرت خودش دنبال قضیه را می‌گیرد و آن وقت ممکن است از منابع نامطمئن به نتیجه برسد یا موفق به کسب اطلاعات لازم نشود و به مشکلات بهداشتی بخورد و ده‌ها «یا»ی دیگر!

۴- اینکه می‌گوییم باید به موقع تربیت کرد و به وقت آموزش داد برای این است که رشد جسمی او به این به موقع بودن‌ها وابسته است. از آنجایی که با بروز بلوغ بخش زیادی از رشد جسمی متوقف می‌شود حساب کنید مثلا در بلوغ زودرس، رشد دخترخانم به چه مشکلاتی ممکن است برخورد کند؟! ضرورت تربیت و آموزش‌ به وقت همین است که او به موقع بالغ شود تا رشد جسمی کافی و مناسبی داشته باشد. ضمنا اینکه قدیمی‌ها معتقد بودند دختری که چشم و گوشش باز است زودتر بالغ می‌شود مثل بسیاری از باورهای قدیمی کاملا صحیح بوده و حجم و جنس اطلاعات فرزند شما در زودتر بالغ‌شدن او تاثیر مستقیم دارد.

۵- برای اینکه بتوانید آموزش مناسبی به فرزندتان بدهید لازم است خودتان بر نشانه‌ها، رخدادها و عوارض بلوغ تسلط کامل داشته باشید و این تسلط جز با مطالعه‌ی فراوان یا مشورت با پزشک و روانشناس محقق نمی‌شود. پس عزمتان را برای این مهم جزم کنید...

تربیت جنسی یعنی چه؟!
با توجه به اینکه بحث تربیت جنسی بسیار گسترده است و در یک یادداشت کوتاه نمی‌گنجد و از آنجاکه بیشتر به ایام کودکی و پیش از بلوغ برمی‌گردد و ممکن است بسیاری از مخاطبان ما را شامل نشود بنابراین بطور خلاصه فقط به ذکر چند نکته‌ی کلیدی در این باب کفایت می‌کنیم. قابل ذکر است که هویت‌یابی و الگویابی جنسی که از بخش‌های مهم تربیت جنسی است در ذکر نکات بیشتر مدنظر بوده است:

۱.اعتدال در محبت به فرزندان و پرهیز از محبت بیش از اندازه‌ی پدر نسبت به دخترش: محبت بیش از حد پدر به دختر سبب ایجاد اختلال در همانندسازی او با مادرش می‌شود. تحقیقات نشان داده در موارد حاد، این رفتار منجر به اختلال روانی همجنس‌گرایی در شخص شده است.

۲. پرهیز از تبعیض و تفاوت رفتارى نسبت به دختر و پسر در خانواده: این تبعیض سبب نارضایتی فرزند از جنسیت خود می‌شود و به شکل‌گیری هویت جنسی او لطمه می‌زند که می‌تواند سبب ایجاد مشکل شخصیتی در دوران بلوغ و بزرگسالی شود.

۳. هماهنگى پوشش کودک با جنسیت او: پوشش دختر باید دخترانه باشد تا به مرور زمان و در کنار دیگر مسایل به او کمک کند تا نقش‌های جنسیت خودش را خوب فرابگیرد.

۴. ایجاد تنوع و جهت‌دهى به بازى کودکان، براساس جنسیت آنان: یعنی از ارائه‌ی بازی‌های پسران به دختران و تشویق آنان به اینطور بازی‌ها بپرهیزید. در عوض به ارائه‌ی بازی‌های مختلف دخترانه بپردازید تا از طریق بازی‌های مختلف و تکرار آن، رفتارهای دخترانه را جذب کنند.
۵. پرهیز از تحمیل ویژگى‌ها و رفتارهاى یک جنس، بر جنس دیگر: برای مثال وقتی دختران ادای حرف‌‌زدن پسرها را درمیاورد یا مدل پسران رفتار کند به او نخندید یا تشویقش نکنید بلکه باظرافت او را به سمت خلق و خوی دخترانه و زنانه سوق دهید.

۶. واگذارى مسئولیت‌هاى متناسب با جنسیت کودکان، در خانه: مثلا در انجام کارهای خانه مثل جمع‌کردن وسایل خودش، تاکردن لباس‌های شسته، گردگیری و جارو از او کمک بگیرید و مدام به او غر نزنید که از جلوی دست و پای شما در آشپزخانه کنار برود! او در حال آموختن عملی وظایف زنانه از شماست!

۷. اظهار رضایت هر کدام از والدین، نسبت به جنس خود در برابر فرزندان: اگر قرار باشد پدر یا مادر مدام در مورد جنسیت خود اظهار نارضایتی کنند و سختی مسئولیت‌هایشان را به جنسیت‌شان نسبت دهند، کم‌کم کودک نیز همین بینش را پیدا می‌کند.

۸. بیان طبیعى بودن تفاوت‌هاى دو جنس (از نظر روانى، عاطفى، جسمى، فیزیولوژى و...) و لزوم وجود این تفاوت‌ها براى ادامه حیات و در نتیجه، ضرورت احترام گذاشتن به این تفاوت‌ها: گرچه رفتارها بیش و پیش از گفتارها روی فرزند اثر می‌گذارند اما وقتی کودک کمی بزرگ‌تر شد می‌توانیم گاهی اوقات منطقی‌تر، از تفاوت‌های دوجنس با او صحبت کنیم و با مثال‌های ساده که برایش قابل فهم باشد از طبیعی‌بودن این تفاوت‌ها بگوییم؛ مثلا همانطور که دو قطب مخالف در آهن‌ربا همدیگر را جذب می‌کنند، زن و مرد هم چون با هم متفاوت هستند برای هم جذاب هستند و تشکیل خانواده می‌دهند که باعث می‌شود نسل انسان باقی بماند.

آموزش جنسی یعنی چه؟!
نشانه‌های جسمی بلوغ را مطالعه می‌کنید، محیطی که دخترتان در آن رشد کرده (به لحاظ فرهنگی و جغرافیایی) و آنچه از تربیت جنسی برایش انجام داده‌اید را مرور می‌کنید^۱ و به ویژه سن بلوغ خودتان (یعنی خانم خانه) را لحاظ می‌کنید  آن وقت می‌توانید حدس‌هایی در مورد زمان بلوغ دخترتان بزنید. خب، تقریبا از یکسال جلوتر می‌توانید شروع به آماده‌سازی فرزندتان بکنید. یعنی گام به گام به او می‌گویید که دوران بلوغ چیست و چه اتفاقاتی برای او می‌افتد و چه کارهایی باید بکند یا نکند. نکات زیر می‌تواند در آموزش او کمک‌تان کند:

۱- لزومی ندارد تمام اطلاعات مربوط به بلوغ و مسائل جنسی را یک‌جا به فرزندتان انتقال دهیم تا از پسِ هضم آن برنیاید! بلکه آرام و تدریجی و به ترتیب اولویت رخداد، اطلاع‌رسانی می‌کنیم؛ یعنی یک روزه یا یک هفته‌ای و حتی یک ماهه مثل کلاس درس یا جلسه اداری او را نمی‌نشانید و تمام صفر تا صد بلوغ را برایش دیکته نمی‌کنید بلکه در خلال روزهای مختلف و بنابر شرایط متفاوتی که پیش می‌آید در هر زمان مناسب بعضی مسائل را عنوان می‌کند.

۲- بسته به نوع رابطه‌ی موجود بین مادر و دختر، مادر یا زن دیگری از نزدیکان یا از مربیان مدرسه که رابطه‌ی خوبی با نوجوان دارد و از اطلاعات کافی برخوردار است در فضایی دوستانه اما جدی و به دور از استهزاء و مسخره‌کردن این اطلاعات را به نوجوان بدهد. اینکه نوجوان بتواند به کسی اعتماد کند مهم و سخت، اما ممکن است.

۳- در نظر داشته باشید که او به‌واسطه‌ی سن و سال و دختربودن ممکن است از شنیدن این صحبت‌ها خجالت بکشد پس سعی کنید در یک رابطه‌ی صمیمی، با آرامش و در عین حال رعایت حیا حرف‌هایتان را انتقال بدهید. درست است که او کوچکتر از شماست اما کودن نیست! به خوبی احساس واقعی گوینده را کشف می‌کند،پس نمایش بازی نکنید و به واقع با آرامش و بدون احساس شرمندگی صحبت کنید تا او هم با آرامش و بدون خجالت حرف‌هایتان را بشنود.

۴- جلب اعتماد نوجوان نیاز به صبوری و کیاست دارد اما وقتی فرزندتان به شما اعتماد کرد آن وقت می‌تواند در مورد بعضی از نگرانی‌ها و سوالاتش با شما صحبت کند. این موضوع مهمی است چون سبب می‌شود نوجوان به جای دوستان و افراد نامطمئن مسائلش را در خانه و با والدین طرح کند.

۵- برای درک شرایط او، سعی کنید بعضی نگرانی‌های خودتان در همان سن و سال را به خاطر بیاورید اما سعی نکنید نوجوانی او را با خودتان مقایسه کنید. او فرزند زمان خویش است گرچه نمی‌خواهیم و نباید اجازه دهیم زمانه هرطور که دلش می‌خواهد فرزندمان را تربیت کند اما درک دوره‌ی متفاوتی که او در آن زندگی می‌کند لازم است^۲!  

۶- اگر آنطور که دوست دارید سنگ صبور دخترتان حساب نمی‌شوید و او همه‌ی حرف‌هایش را به شما نمی‌زند، سرزنشش نکنید. این کار تنها فاصله‌ی شما را با او بیشتر می‌کند. سعی کنید به طرق دیگر و با مرور زمان به او نزدیک شوید. ضمن اینکه ممکن است به واسطه‌ی شرم و حیا او از گفتن بعضی حرف‌هایش با شما بپرهیزد بهتر است بدون بروز نیت‌تان به او کمک کنید تا دوستان و مشاوران امینی برای خود دست و پا کند که بتواند در مواقع لزوم از آنها به جای شما کمک بگیرد.

۷- حتما به زبان ساده قاعدگی و به خصوص خونریزی‌های این دوره را برایش توضیح دهید و به لحاظ علمی (البته با همان زبان ساده) موضوع را برایش جابیاندازید. به او بگویید این از نشانه‌های بزرگ‌شدن و زنانه‌شدن اوست، یعنی دارد آماده می‌شود تا در آینده مسئولیت یک زندگی را عهده‌دارد شود. باید بداند که پشت این اتفاق هیچ احساس خجالت و شرمندگی نیست. بعضی از نوجوانان قدیمی شاید خاطرشان باشد که آن موقع‌ها می‌گفتند وقتی اولین قاعدگی رخ داد به دخترتان یک سیلی بزنید! ما که نفهمیدیم این سیلی یعنی چه؟! ولی این قاعده را می‌توان جزء تفکرات اشتباه قدیمی‌ها دانست که سبب ایجاد احساس سرخوردگی و شرمندگی از دختربودن در شخص می‌شود. اگر کمی جلوتر رخداد خونریزی را به صورت طبیعی و بدون بزرگنمایی به او خبر داده باشید در زمان خود نگران نمی‌شود. در هر حال بعد از اولین قاعدگی او را با محبت نوازش کنید و بزرگ‌شدنش را به او تبریک بگویید. یادتان باشد که او قرار است سال‌های طولانی با این اتفاق زندگی کند و شما با اولین برخوردتان می‌توانید به لحاظ روحی و روانی، برای یک عمر او را حمایت کنید!

۸- دختران باید بدانند که مسائل مربوط به بلوغ به خصوص شرایط قاعدگی یک امر کاملا خصوصی است، یک راز زنانه که قرار نیست پیش از ازدواج با هیچ مردی درمیان گذاشته شود حتی پدر و برادر. پس از ازدواج نیز تنها همسر می‌تواند در جریان این راز قرار بگیرد. همچنین به او بیاموزید که در هر زمان و مکانی، پد بهداشتی‌اش را با استفاده از روزنامه یا چیزهای دیگر بپوشاند و دور از چشم دیگران به سطل زباله بیاندازد.

بهرحال با آرامش و پختگی نوجوانتان را همراهی کنید و با علم به اینکه بعضی از احساسات و طرز فکرهایش اقتضای سن اوست نگرانی‌های مادرانه و پدرانه‌تان را کنترل کرده بر اوضاع مسلط باشید!

 

---

 ^۱. ژنتیک در بلوغ نقش جدی دارد و امکان اینکه دختر یا پسر در سن بلوغ خود، از والد هم‌جنسشان تبعیت کنند زیاد است البته به شرطی که عوامل دیگر موثر بر بلوغ، پررنگ‌تر از حالت طبیعی خود نباشند.

^۲. امام علی (ع): «فرزندان خود را به اخلاق خودتان تربیت نکنید زیرا آنان براى زمانى غیر از زمان شما آفریده شده‏اند.» اسلام و مقتضیات زمان، ج ۱، ص ۲۷۵ - ۲۷۴