اوج فعالیت‌های مدرن مدنی متعلق به دوران انقلاب و اصلاحات است

به گزارش بولتن نیوز، فعالیت در سه حوزه سیاست، فرهنگ و ارتباطات، برای دکتر هادی خانیکی تجربه خیلی خوبی بوده است. او در جدیدترین شماره ماهنامه مدیریت ارتباطات-بهمن 92- به پرسش‌های مدیرمسؤول و سردبیر این ماهنامه پاسخ‌های کامل و متفاوتی داده است. بخشی از این پرسش و پاسخ را در ذیل، مطالعه و متن کامل آن از اینجا قابل تهیه است. خانیکی در این گفت‌وگو، ساماندهی نهادهای مدنی را به عنوان یکی از مهم‌ترین مطالبات از دولت یازدهم مطرح کرده و چالش‌های تحقق آن را بررسی کرده است.

آیا می‌شود انجمن‌ها، هیأت‌ها و تجمعات در مراکز دینی و مذهبی که ریشه در تاریخ ما دارند را در ردیف NGOها فرض کنیم؟

آنها حداقل زمینه‌سازی مساعد برای رشد نهادهای مدنی بودند. مثلاً به دوران مشروطه نگاه کنید یا دوران انقلاب؛ بسیاری از انتظاراتی که ما از نهادهای مدرن مدنی داریم، در آن زمینه‌های سنتی وجود داشتند. وقتی از جامعه مدنی سخن می‌گوییم منظورمان چیست؟ منظور از جامعه مدنی این است که چطور شکاف بین حکومت و ملت را کم، قاعده‌مند، ساختارمند و قانونمند کنیم. یعنی نهاد دولت، یک نهاد قدرتمند بی‌حد و مرز نباشد، پاسخگو باشد و در برابرش جامعه هم این توانایی را داشته باشد که نوعی دادوستد و گفت‎وگو با دولت و نهاد دولت داشته باشد. این در حوزه‌های مختلفی از سنت و ساختار سنتی وجود داشت. در روحانیت و گروه‌های عشیره‌ای، گروه محله‌ها، اصناف، اهالی فتوت، حتی زورخانه‌ها و نهادهای ریش‌سفیدی نمونه‌های فراوانی می‌توانید پیدا کنید که می‌توانستند در تعدیل قدرت مؤثر باشند. در دوران تجدد آمرانه، این نهادها سرکوب یا منحرف شدند.

مشخصاً چه دوره‌ای را تجدد آمرانه می‌خوانید؟

نماد بارز تجدد آمرانه، حکومت رضاشاه است. 15سال بعد از مشروطیت به تدریج می‌بینید که این نهادها دیگر آن نقش را ندارند.

...

اوج فعالیت‌های مدرن مدنی بعد از انقلاب چه دوره زمانی بود؟

فکر می‌کنم در خود دوران انقلاب و هم در دوران اصلاحات به خاطر اینکه نهاد دولت تلاش داشت خودش همه کارها را به صورت تصدی‌گری به عهده نگیرد، نمونه‌های موفقی بودند. به‌طور مثال کاری که مرحوم بورقانی کرد و جشنواره مطبوعات را به نهادهای وابسته به مطبوعات سپرد، از نمونه‌های موفق بود. ایجاد نظام مهندسی یا نظام پزشکی یعنی اینکه دفاع صنفی به خود آنها سپرده شود، نمونه‌های موفق هستند.

تجربه فعالیت نهادهای مدنی مدرن در دوره اصلاحات از نظر شما تجربه موفقی بود؟

من آن تجربه را تجربه ناموفقی نمی‌دانم، منتهی آن را یک شروع می‌دانم. اینکه بخواهیم صرف هشت سال قضاوت نهایی کنیم، به نظرم زود است. به نظر من بیشترین رنج جامعه ایران از ابتدای قاجار تاکنون در مقایسه با جوامع هم‌تراز خودش، این بوده که نهادهای مدنی در ایران ضعیف بودند و همیشه فرصت‌های کمی برایشان به وجود آمده تا شکل بگیرند.

چرا این زمینه را برایشان ایجاد نکردند؟

به نظر من به دلیل استبداد دیرپا در ایران و بزرگ شدن نقش نهاد دولت در کشور. به لحاظ تاریخی، دولت نهاد بی‌نیاز یا کم‌نیازی است.

...

آقای دکتر! ارتباطات مدعی ارائه راهکارهایی برای رفع مشکلات در حوزه‌های مختلف است. احتمالاً برای تقویت نهادهای مدنی هم راهکارهای ارتباطی وجود دارد که در نهایت با تقویت نهادهای مدنی، به توسعه کمک می‌شود. اصولاً چه پیوندی بین ارتباطات و توسعه وجود دارد؟

هنگامی صحبت از ارتباطات و توسعه می‌کنیم و انتظاراتی که هر دو حوزه از همدیگر دارند را مطرح می‌سازیم که مقارن است با دو حادثه در دنیای ارتباطی که یکی سالگرد درگذشت مرحوم دکتر تهرانیان است و دیگری درگذشت مرحوم دکتر معتمدنژاد که هر دوی اینها، کسانی بودند که ارتباطات و توسعه در کانون توجهاتشان بود. دکتر معتمدنژاد به شدت پرهیز داشتند واژه رسانه را به کار ببرند. به دلیل اینکه اعتقاد داشت که ارتباطات خیلی محدود به ابزارها نشود. مرحوم تهرانیان هم که مطرح‌کننده و به‌کاربرنده رسانه بود و نقش رسانه‌ها در پشتیبانی توسعه ملی را مطرح می‌کرد و به شدت مایل بود که نقش رسانه‌ها را در تحولات توسعه‌ای پررنگ ببیند. ببینید در جامعه ما همان‌طور که جایی که جامعه خواسته تنبلی کند انتظارش را از دولت زیاد می‌کند و اگر دولت خواسته باشد کارهای خود را توجیه کند، انتظارش را از جامعه بیشتر می‌کند، در ارتباطات و توسعه هم همین وضع وجود دارد. به عبارت دیگر، ارتباطات چه به معنای رسانه‌ها و وسایل ارتباطات جمعی، چه به معنای انتقال مفاهیم و هم‌گرایی‌هایی که صورت می‌گیرد، می‌تواند ادعا کند که در جامعه توسعه‌یافته، ارتباطات توسعه‌یافته‌تر است و در نتیجه همه این مسائل را به گردن توسعه بیاندازد. یعنی بگوید که اگر فرایندها و سازوکار توسعه در جامعه درست شکل بگیرد، رسانه‌ها و ارتباطات هم توسعه‌ای خواهند بود. متقابلاً از این طرف هم اصحاب توسعه می‌توانند بگویند که امروز اصلاً بار اصلی توسعه روی دوش رسانه‌هاست، چون ما در دنیای رسانه‌ای به سر می‌بریم.