ابعاد مردم‌شناختی فرهنگ عاشورا (+عکس)

گروه فرهنگ و هنر، در ادامۀ سلسله نشست‌هايی که با عنوان فرهنگ دينی ايرانيان در پژوهشکدۀ مردم‌شناسی طی سال 92 برگزار گردیده، همايش 2روزۀ«ابعاد مردم‌شناختی فرهنگ عاشورا» طی روزهای شنبه و یکشنبه(7 و 8 دی ماه) در سالن آمفی تئاتر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری برگزار گردید.

به گزارش بولتن نیوز، این همايش که با مفهوم کلیدی فرهنگ عاشورا و برگرفته از سخنان ارزشمند مقام معظم رهبری، برنامه ریزی گردیده بود، بر روی ويژگی فرهنگی حماسه عاشورا تاکيد داشت.

گفتنی است، اين همايش دارای 5محور اصلی شامل "ادبيات"، "هنر و فرهنگ عاشورا"، "آيين‌ها، سنت‌ها و فرهنگ عاشورا"، "فرهنگ عاشورا در قاره‌ها و کشورهای مختلف جهان در ابعاد فلسفی و اخلاقی فرهنگ عاشورا"، "فرهنگ عاشورا تاريخ و جوامع معاصر با تاکيد بر دو رخداد مهم انقلاب اسلامی و دفاع مقدس" برگزار شد.

همچنین در حاشیۀ برگزاری این همایش، نمایشگاه عکسی نیز با عنوان "عاشورا به روایت تصویر" از عکس های عکاسانی بنام عرصۀ عکاسی عاشورایی و محرم همچون، ‌عباس تحویلدار، بهمن رحیمی، سمیه کریمی، معصومه رخشا، پوریا گل محمدی به انتخاب بهمن رحیمی برگراز گردید.

جایگاه برجسته و والای فرهنگ عاشورا، در تنوع و کثرت بی بدیل آیین ها و سنت های عاشورایی پدیدار است. فضای آیینی عاشورا، لحظات خالص و پرشوری را به تصویر می کشد که در آن مردم، با تمام احساس و باور خود، ارادت خویش را به امام بزرگ خود و ارزش های والا زوال ناپذیر اسلامی بیان می دارند. آیین های شیعی ماه محرم، در طی قرن ها، از نسلی به نسلی دیگر، راوی راستین و مثال بارز باور مردم مسلمان ایران به امامان بزرگ خود بوده است. قطره های اشکی که فرو می چکند، چکامه های قلب مردمی است که حقیقت را در سیمای امام معصوم و بزرگ خویش تقدیس می کنند؛ افقی که از تابش بی نظیر انوار رخسار امامان بزرگ، نورانی است و چشم مردم را همواره به خورشید حقیقت می دوزد.

عکاسان انسان شناس، راوی بی واسطه احساسات پاک مردم و سنت های ارزشمندی اند که هر ساله، مردم را گرد هم می آورند تا باور خود به حقیقت و ارزش های اسلامی را آشکارا بر آفتاب افکنده و فریاد کشند. در این مجموعه و نمایشگاه از عکس های مردم شناختی که نام "عاشورا به روایت تصویر" را بر پیشانی خود دارد و به کوشش و انتخاب بهمن رحیمی، عکاس و محقق انسان شناس، فراهم آمده است، چشم اندازهای ناب و قدرتمندی از فرهنگ عاشورا، از جای جای ایران، برابر چشم بیننده قرار می گیرد. عکس انسان شناختی، بیان بی واسطه و مستقیم تجربه ها را جست و جو می کند و در فضای آیین های قدسی و دینی، این تجربه، شکلی بسیار ژرف و قدرتمند دارد و دیدارگاه و محل اتصال تجربه های معنوی و درونی و اشکال بروز آن در رفتارهای آیینی مردم است.

در این نمایشگاه عکس انسان شناختی، ما را به دیدار باورها و اعتقادات راسخ مردم در بستر فرهنگ رفیع و والای عاشورا می برد، و این گونه است که دگر باره باید مزمزه کرد "عاشورا یک حادثه نیست، یک فرهنگ است".

شایان ذکر است، از میان 62مقاله ای که به دبيرخانه اين همايش ارسال شده بود، تعداد 23مقاله برای ارائه و سخنرانی در همایش انتخاب گردیده و در طول این دو روز ارائه شد.

همایش «ابعاد مردم‌شناختی فرهنگ عاشورا» که از صبح روز شنبه با تلاوت آیاتی چند از کلام الله مجید و پخش سرود جمهوری اسلامی ایران آغاز گردیده بود، پس از خیرمقدم دکتر یداله پرمون(رئیس پژوهشکدۀ مردم شناسی) رسماً آغاز به کار کرد.

درادامه با ارائۀ گزارش کوتاهی ازسوی دکترعلیرضا حسن زاده(دبیرعلمی همایش) نوبت به سخنرانی جناب آقای گلشن(رئیس محترم پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) رسید و در ادامه نشست اوّل این همایش به ریاست دکتریداله پرمون آغاز گردید.

در نشست نخست همایش «ابعاد مردم‌شناختی فرهنگ عاشورا» خانم ها دکتر مریم نعمت طاووسی با مقالۀ "شبیه خوانی از آیین تا نمایش"؛ مهتاب سلیمانی با مقالۀ "تعزیه به مثابۀ میراث زندۀ فرهنگی: فیلم اتنوگرافیک تعزیه، عشق و فرهنگ عاشورا" و فاطمه سارمی با مقالۀ "نمادپردازی و سمبل گرایی در ادبیات عاشورایی" به ایراد سخنرانی و ارائۀ مقالات پرداخته و در پایان این نشست نیز آقای دکتر علیرضا حسن زاده مقالۀ "فرهنگ عرفانی شیعی و بن مایه های روایی فرهنگ عاشورا: نگاهی انسان شناختی به مجموعۀ شب دهم اثر حسن فتحی و مقایسۀ آن با آثار عطار نیشابوری" را ارائه نمود که همۀ مقالات به خصوص نخستین مقاله که توسط خانم دکتر نعمت طاووسی ارائه شد، بسیار مورد توجه حضار قرار گرفت.

پس از استراحتی کوتاه نشست دوم همایش «ابعاد مردم‌شناختی فرهنگ عاشورا» به ریاست خانم دکتر مریم نعمت طاووسی آ؛از گردید و طی این نشست محمّدمیرشکرایی مقالۀ "آیین های عاشورایی درجهان ایرانی به مثابۀ بزرگداشت ارزش ها"، بهروز وجدانی مقالۀ "تعزیه و ابعاد موسیقایی آن در ماه محرم"، دکترحمیدرضا الوند مقالۀ "مروری بر تاریخ مطالعات مردم شناسی به زبان فارسی(مردم شناسی دولتی در ایران)، کوروش اسداله پور مقالۀ "عزاداری های ماه محرم در گیلان" و ریحانه قانع به همراه دکتر سمیه کریمی نیز مقالۀ "فرهنگ عاشورا در قارۀ آفریقا: روابط میان فرهنگی و تمدنی" را ارائه نمودند.

در ادامۀ همایش «ابعاد مردم‌شناختی فرهنگ عاشورا» در روز نخست حضار برای اقامۀ نماز و صرف نهار سالن آمفی تئاتر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری را ترک کردند و پس از آن راس سالت 14 با شروع نشست سوّم به ریاست دکترغلامحسین بیابانی، ادامۀ همایش در روز نخست از سر گرفته شد.

در این نشست دکتر سمیه کریمی به همراه بهمن رحیمی مقالۀ"نگاهی انسان شناختی به تکیه سادات تهران" را ارائه نموده و در ادامه نیز مصطفی صدیق ایمانی مقالۀ "مراسم دسته گردانی و نشانه های عزای ماه محرم در کاشان و قمصر:دیدگاه انسان شناختی"، زلیخا قرنجیک مقالۀ "آداب سوگواری ماه محرم در بین اهل تسنن"، شهرزاد دوستی مقالۀ "بررسی انسان شناختی نغمات آیینی سوگواری های محرم وصفر با تاکید بر سلام خوانی و چاووشی خوانی" ، گیتی دشتکی مقالۀ "مراسم نخل برداری در شهرستان مهریز" و فرزان احمدنژاد نیز مقالۀ "ترکیب عناصر شیعی در فرهنگ عاشورا(فرهنگ حسینی و فرهنگ فاطمی): نذر ریشه هبه مثابۀ آیینی عاشورایی-فاطمی در برغان" را ایراد نمودند.

در نشست پایانی روز نخست نیز که به ریاست بهروز وجدانی برگزار گردید، ندا حسینی طهرانی مقالۀ "بررسی انسان شناختی نحوۀ عزاداری ایرانیان مقیم هند در روز عاشورا"، یوسف قوجق مقالۀ "فرهنگ عاشورا در میان ترکمن های ایران با تمرکز بر اشعار مختوم قلی فراغی"، دکترغلامحسین بیابانی و دکتر علیرضا حسن زاده مقالۀ "فرهنگ عاشورا و بازگشت به اخلاق و معنویت"، هما حاجی علی محمدی مقالۀ کارکردهای اجتماعی نخل گردانی در روستای ابیانه"، مهدی حشمتیان مقالۀ "فرهنگ عاشورا ئ دفاع مقدس: فرآیند نام گذاری"، عباس تراب زاده و محمّد مکاری مقالۀ "گاهشماری رویدادهای آیینی-فرهنگی ماه محرم در فرهنگ مردم کاشان" و بلاخره الهه شایسته رخ مقالۀ "تبلور قیام عاشورا در مثل ها و تمثیل های ایرانی" را ارائه نمود.

در پایان روز نخست نیز دکتر علیرضا حسن زاده در سخنانی کوتاه به جمع بندی دستاوردهای روز نخست همایش «ابعاد مردم‌شناختی فرهنگ عاشورا» پرداخت و با خوشآمدگویی به حضار، این همایش را در روز نخست به پایان برد.

اما امروز(یکشنبه 8 دی ماه) نیز همایش «ابعاد مردم‌شناختی فرهنگ عاشورا» در نوبت صبح و تا پیش از نماز ظهر در همان سالن آمفی تئاتر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ادامه یافت و پس از خیرمقدم دوبارۀ دکتر یداله پرمون(رئیس پژوهشکدۀ مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری) نشست اول روز دوم همایش «ابعاد مردم‌شناختی فرهنگ عاشورا» به ریاست دکترعلیرضا حسن زاده آغاز گردید.

در این نشست نیز پس از خانم مریم پهلوان شریف که مقالۀ "مشعل گردانی:معانی آیینی از منظر آیین گزاران" را ارائه نمود، شاهپور قجقی نژاد و محمّد مکاری مقالۀ "بررسی انسان شناسانه مفاهیم نمادین در آیین ها و مراسم ماه محرم"، مریم عباسی مقالۀ "بررسی انسان شناختی ابعاد اخلاقی فرهنگ عاشورا در خطابه های محرم"، معصومه رخشا مقالۀ "آیین گل مالی در صبح عاشورا و بافت های بومی در فرهنگ سوگواری برای امام حسین(ع)" و در پایان نیز فیلم اتنوگرافیک "خاک زار" ساختۀّ سیّدحسن فاطمی نمایش داده شد.

مراسم تقدیر از انسان شناسان و محققان برتر کشور در سال 1392

در نشست دوّم و پایانی روز دوم که به عنوان آخرین بخش از این همایش دو روزه نیز درنظرگرفته شده بود، مراسم تقدیر از انسان شناسان و محققان برتر کشور در سال 1392 که قرار بود با حضور جناب آقای گلشن(رئیس محترم پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری) برگزار گردد، در غیاب ایشان که گویا به دلیل مشغلۀ بسیار زیادش صورت گرفته بود، توسط دکتر خیراله پرمون(رئیس پژوهشکدۀ مردم شناسی) برگزار گردید.

در این بخش ابتدا از آقایان محمّدمیرشکرایی، محمّدحسین باجلان فرخی، محمّداسدیان، بهروز وجدانی، مصطفی صدیق ایمانی و بهروز اشتری به عنوان طلایه داران و پیشگامان مطالعات انسان شناسی کشور با اهدا لوح یادبود قدردانی گردید.

در ادامه همچنین از آقایان دکترعلی بلوکباشی، دکتر ایزدی جیران، عباس تحویلدار و دکتر علیرضا حسن زاده به عنوان پژوهشگران برتر انسان شناسی در سال 1392 که آثار زبده ای منتشر کرده یا فعالیتی چشمگیر داشته اند، تقدیر گردید.

همچنین در بخش بعدی از خانم ها فریده مجیدی، ژیلامشیری، گیتی دشتکی، هما حاج علی محمّدی، مینوسلیمی، مریم پهلوان شریف و آقایان: محمّدمُکاری، شاهپور قجقی نژاد و سلیم سلیمی موید به عنوان پژوهشگران ممتاز پژوهشکدۀ مردم شناسی با اهدای لوح یادبود تشکر و قدردانی گردید.

در ادامه نیز از خانم ها، مریم عباسی و زهرا آپند و آقایان پرویز فیضی، بهمن رحیمی به عنوان اعضای فعال دبیرخانۀ همایش (در حوزۀ علمی و اجرایی) و نیز از خانم دکتر سمیه کریمی به عنوان عضو فعال شورای علمی همایش تشکر و قدرددانی به عمل آمد.

درپایان این همایش دو روزه، عکس یادگاری ای نیز گرفته شد و در آن همۀ کسانی که در برپایی این همایش نقش داشتند به روی سن آمده و درکنار هم لحظه ای را به یادگار ثبت کردند.

در پایان به عنوان حسن ختام چند بیتی شعر عاشورایی که در یکی از بروشورهای این همایش به طبع رسیده بود را با هم می خوانیم:

مرا تاری کن و بنواز امشب در غم یارم                                  من آن تار پریشانم که بی خوابم، که بیدارم

زده آتش به گیسوی درختان این خزان زرد                             ببین در زخم می سوزد، تن زیبای دلدارم

شده هر زلف او خورشید و خون می تابد از رویش                   که هر چه روشنی در دل، ز روی ماه او دارم

منم آن بلبل بی دل که در اندوه گل جز غم                            نمی پیچد صدای روشنی در حجم منقارم

نشان پای او بر دشت ماند و لاله ها رویید                             به یادش در تمام شهر، گل اندوه می کارم

در این صحرا که دارد بوی خورشید مرا صبحش                       من گریان، به هر سو می روم، جون ابر می بارم

هوای کوچه بارانی و مردم سوگوارانند                                  غم شاه شهیدان در دل است و اشک بسیارم