ایران دروازۀ روابط ترکیه و روسیه

گروه بین الملل- یکی از اهداف کلیدی و استراتژیک روسیه ، گسترش نفوذ خود ، پیرامون محدودۀ اتحاد جماهیر شوروی سابق است.  روسیه به منظور تضمین امنیت خود ، اقدام به حفظ حضور نیروی دریایی قدرتمند خود در دریای سیاه کرده است. از سوی دیگر ترکیه ، خواهان آن است تا به عنوان یک رهبر در منطقه، نقش جغرافیایی سیاسی بزرگتری به عهده بگیرد.  اهداف ترکیه شامل عادی سازی روابط با ارمنستان و تقویت همکاری های خود با گرجستان و آذربایجان است .




مهمتر از همه ، ترکیه قصد دارد تا واردات انرژی خود که تا حد زیادی از روسیه تامین می شود تنوع ببخشد. ترکیه نیز به منظور حفظ شبه جزیره مهم آناتولی از لحاظ جغرافیایی و برای محافظت از خطوط حمل و نقل ضروری خود، قصد دارد تا حضورخود را در دریای سیاه و منطقه مدیترانه شرقی حفظ کند.
 
به گزارش بولتن نیوز، روسیه و ترکیه هر دو با محدودیت هایی مواجه هستند.  گر چه مسکو از همکاری نزدیک نظامی و اقتصادی با ارمنستان برخوردار است ، اما در ارتباط با سایر بخش های قفقاز با چالش های گوناگونی مواجه است.  با وجود بهبود روابط میان روسیه و گرجستان ، مسائل حل نشده پیرامون وضعیت مناطق جدایی طلب اوسیتیای جنوبی و آبخازیا - که نفوذ بر گرجستان را برای روسیه به ارمغان می آورد - توانایی مسکو را در عادی سازی کامل روابط با همسایه جنوبی خود  محدود می کند.  هدف روسیه از افزایش نفوذ خود در جمهوری آذربایجان، در گرو پیگیری نوعی سیاست خارجی توسط باکوست که کمر به محدود ساختن نفوذ روسیه بسته است.




ترکیه به دلیل عدم توانایی در غلبه بر اختلافات خود با آذربایجان بر سر قره باغ کوهستانی ، قادر به تحکیم روابط خود با کشور همسایه اش ارمنستان نیست . تا زمانی که مناقشه موجود میان آذربایجان و ارمنستان بر سر این منطقۀ  مورد مناقشه ادامه یابد، ترکیه نمی تواند اختلافات خود با ایروان را ، به طور کامل حل و فصل کند.
 
تلاش روسیه برای حفظ حضور خود در دریای مدیترانه و ایجاد پایگاه های جدید در نقاط استراتژیکی مانند قبرس به خاطر موقعیت جغرافیایی ناوگان دریای سیاه محدود می شود. توانایی نیروی دریایی روسیه برای گسترش قدرت در شرق مدیترانه به ادامۀ موافقت ترکیه نسبت به عبور کشتی های نیروی دریایی روسیه از تنگه بسفر بستگی دارد.
 
با اینکه کنوانسیون 1936 دسترسی کشتی های روسی را به این تنگه تضمین می کند ، نحوۀ تفسیر و اجرای این توافقنامه توسط آنکارا نیز ممکن است با تغییر تحولات ژئوپولیتیکی، دستخوش تغییر شود.  چیزی که بیشتر موجب نگرانی مسکو را فراهم می کند ، این است ترکیه در چگونگی اعمال قوانین کنوانسیون ، انعطاف پذیری خاصی از خود نشان می دهد، حضور کشتی های ایالات متحده در دریای سیاه در جریان جنگ روسیه و گرجستان در سال 2008 این امر را به خوبی نشان می دهد.
 
 از لحاظ انرژی ، ترکیه تا حد زیادی به گاز طبیعی روسیه وابسته است . با وجود نزدیکی جغرافیایی به عراق و ایران ، چالش های سیاسی و امنیتی در هر دو کشور تاکنون مانع شده تا آنکارا نفت و گاز خود را بطور عمده از این دو کشور وارد کندروسیه، 60 درصد از واردات گاز طبیعی ترکیه را ، در مقایسه با 18 درصد واردات گاز طبیعی ( و 15 درصد واردات نفت ) این کشور از ایران، تامین می کند.
در حالی که 7 درصد از نفت ترکیه در حال حاضر از عراق تامین می شود، اما نوعی استراتژی انرژی متراکم، بر خط لوله نفت مستقلی متمرکز شده که ترکیه را به دولت منطقه ای و نفت خیز کردستان واقع در شمال عراق متصل می کند. این خط لوله آماده بهره برداری است ، اما آنکارا همچنان در تلاش است تا برسر آنچه که مسئله ای حساس و سیاسی محسوب می شود با بغداد مذاکره کند.
مذاکرات ایران تحولات منطقه ای را تغییرمسیر می دهد

دور اخیر مذاکرات بین ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد به اضافه آلمان موسوم به 1+5 ، که منجر به معامله هسته ای موقت شد ، می تواند اهداف و محدودیت های پیش روی ترکیه و روسیه را تغییر دهد.
 
حال که ایران؛ که رفته رفته از انزوا بیرون می آید و در منطقه قد علم می کند ، هر دو کشور می روند تا کار محدود کردن نفوذ تهران بر قفقاز را بطرزی قابل پیش بینی یکسره می کنند.
با این حال ، حفظ اهرم قدرت و نفوذ در قفقاز ، برخلاف مسکو در آنکارا معنایی کاملا متفاوت دارد.

 

روسیه به طور سنتی از ارمنستان و آذربایجان حمایت ، و هر دو کشور را مسلح می کند تا نفوذ خود را در این دو کشور بالا ببرد.  مسکو همچنین پایگاه های نظامی خود را در سرتاسر قفقاز حفظ می کند ، از جمله پایگاه نظامی 102 در گیومری  ارمنستان، که حدود 12 کیلومتری ( 7.5 مایلی) مرز ترکیه قرار دارد.
 
روسیه همچنین ضمن تمدید مدت اجاره نامه خود تا 2044 ، تعدادی از سیستم های موشکی بالستیک اسکندر -M خود را در ماه ژوئن مستقر کرد (که بر سازه یا پرتابگری نصب شده که می تواند اهداف را در فاصلۀ  400 کیلومتری هدف قرار دهد.)
 
پایگاه نظامی 102 بخشی از سیستم دفاع هوایی مشترک متعلق به کشورهای مستقل مشترک المنافع ( که در سال 1996 تاسیس شده و شامل ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان ) است ، اما استقرار سیستم اسکندر را می توان نوعی نمایش قدرت به آذربایجان و ترکیه تلقی کرد.  انتظار می رود روسیه به استراتژی استقرار نیروهای نظامی خود ادامه دهد زیرا با اینکار می تواند نفوذ ترکیه و ایران را تضعیف کرده و دست آنها را از جاه طلبی های منطقه ای کوتاه کند.

نفوذ ترکیه در قفقاز و آسیای مرکزی

 ترکیه نیز ضمن حمایت از ایجاد روابط حسنه میان ارمنستان و آذربایجان و حل مناقشۀ قره باغ کوهستانی، رفته رفته سیاست های خود را برای تعامل با ایران در حال احیا تغییر می دهد .




داوود اوغلو ، درتاریخ  18 نوامبر، این موضوع را با وزیر خارجه آمریکا، جان کری به بحث گذاشت . برای ترکیه، عادی سازی روابط با ارمنستان و درعین حال ، تقویت روابط با آذربایجان، کلیدی برای محدود کردن نفوذ ایران در منطقه خواهد بود . ارمنستان که متوجه تلاش ترکیه برای آشتی شده ، از وزرای خارجه ترکیه و آذربایجان دعوت کرد تا در تاریخ 12 دسامبر در اجلاسی در ایروان شرکت کنند . داوود اوغلو، این پیشنهاد را پذیرفت و به ارمنستان سفر کرد ، اما وزیر امور خارجۀ آذربایجان یکی از مقامات رده پایین را به جای خود فرستاد.
 
با وجود حمایت علنی از این مذاکرات، علاقه پنهان روسیه، به تداوم جنگ و تحکیم قدرت و نفوذ خود در این منطقه است. این قبیل رویکرد های متناقض نسبت به قفقاز، به احتمال زیاد به افزایش تنش ها میان روسیه و ترکیه می انجامد .
 
مذاکرات ایران همچنین محدودیت های پیش روی ترکیه و روسیه را نیز دستخوش تغییر می کند. اگر جامعه بین المللی به آزادسازی پول های ایران ادامه دهد، تهران برای سرمایه گذاری در بخش انرژی خود ، پول کافی خواهد داشت.  به محض آنکه ایران در خصوص برنامه هسته ای خود با غرب به توافق نهایی برسد  ، کشورهای دیگر نیز می توانند تحریم های خود را لغو کنند ، و به شرکت های خصوصی و همچنین سازمان های بین المللی فرصت سرمایه گذاری در زیرساخت های این کشور ، و حتی وام های ضروری بدهند.
 
 اگر چه این امر پیش از زمانی خواهد بود که ایران به طور کامل خود را در عرصۀ جهانی احیا کند ، اما این کشور دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی در جهان را دارد و لغو تحریم ها و محدودیت ها، توانایی تهران برای صادرات انرژی به کشورهایی مانند ترکیه را افزایش می دهد ، و در نتیجه به تلاش آنکارا برای تنوع بخشی به منابع انرژی خود و تامین آن از منابعی آنسو تر از مسکو کمک می کند.
 
از اوایل ماه نوامبرتاکنون،  داوود اوغلو با همتای ایرانی خود دو بار ملاقات کرده است ، و رجب طیب اردوغان ، نخست وزیر ترکیه در نظر دارد تا در ماه ژانویه میزبان حسن روحانی ، رئیس جمهور ایران باشد و سپس در اواخر همان ماه به تهران سفر کند . البته وابستگی اقتصادی ترکیه به روسیه در آینده نزدیک ادامه خواهد داشت ، اما این تنوع بخشی موجب می شود تا آنکارا سیاستی تهاجمی تر در مناطق قفقاز و دریای سیاه را دنبال کند.

 پاسخ احتمالی روسیه به ابراز وجود ترکیه ، افزایش نفوذ خود در گرجستان و آذربایجان و سرعت بخشیدن به نوسازی ناوگان روسی در دریای سیاه خواهد بود . همزمان ، روسیه برای حفظ سهم عمدۀ خود از بازار انرژی ترکیه با ایران رقابت خواهد کرد. روسیه و ترکیه احتمالا به همکاری خود ، در پروژه های مشترکی مانند نیروگاه هسته ای آکویا ادامه خواهند داد ، نیروگاهی که حمایت مالی روسیه در شهر جنوبی بیوکسلی ساخته می شود. اما، با گذشت زمان اهرم روسیه در ترکیه رفته رفته کاهش می یابد.
در دراز مدت ، اما، ایرانِ احیا شده می تواند منافع روسیه و ترکیه هر دو را به چالش بکشد به ویژه در قفقاز ، جائیکه در آن این سه قدرت همواره در طول تاریخ برای نفوذ بیشتر در رقابت بوده اند.
در ارمنستان به عنوان مثال، ایران می تواند با افزایش صادرات گاز طبیعی ، نفوذ سیاسی و اقتصادی روسیه را به چالش بکشد.
 
خط لوله گاز ایران-ارمنستان ظرفیتی معادل  2.2 میلیارد متر مکعب در سال دارد ، با این حال در سال 2012 ارمنستان تنها 488 میلیون و 300  هزار متر مکعب گاز طبیعی مایع از ایران وارد کرده است. ارمنستان تقریبا برای تامین کل نیاز گاز طبیعی خود به روسیه متکی است، اما اگر گاز ایران بیشتر در دسترس این کشور قرار گیرد، ارمنستان می تواند کم کم از منابع گازی روسیه فاصله بگیرد. البته این امر ، روندی طولانی مدت می طلبد و ارمنستان همچنان به همکاری اقتصادی و نظامی با روسیه ادامه خواهد داد اما صادرات انرژی، برای ایران اهرم نفوذی توانمند در این منطقه فراهم خواهد کرد.
 
در آذربایجان، ایران می تواند منافع تجاری و استراتژیک روسیه و ترکیه را تضعیف کند.  تهران نگرانی هائی در مورد نفوذ آذربایجان در اقلیت آذری ایران دارد و ممکن است در پی راه حل باشد  . آذربایجان نیز ، به نوبه خود، در گذشته سعی کرده از راه دوستی با رقبای ایران از جمله با اسرائیل، دست به ایجاد موازنه با ایران بزند. حوادث اخیر در سراسر مرز ایران و آذربایجان نیز به این تنش ها دامن زده ، و طی چند ماه گذشته ، چندین بار موجب بسته شدن موقت مرزها شده است.  یک ایران قوی تر قطعا به روشی حق به جانب و موجه تلاش می کند تا همسایۀ خود را به حاشیه براند، در حالی که ترکیه و روسیه برای حفاظت از منافع خود در آذربایجانِ سرشار از انرژی با یکدیگر همکاری خواهند کرد.

 
صرف نظر از نتایج نهایی ، روابط گرم بین ایران و غرب جغرافیای سیاسی منطقه را تغییر می دهد. چنانچه این آشتی، فضای سرمایه گذاری بهتری ایجاد کند و در نهایت به افزایش تولید انرژی در ایران بیانجامد، ترکیه وابستگی کمتری به روسیه خواهد داشت و به تبع آن علنا در دریای سیاه و قفقاز ابراز وجود خواهد کرد.

با این حال انتظار می رود روسیه و ترکیه ، در دراز مدت ، برای نفوذ در قفقاز با ایران به رقابت بپردازند ، جائیکه در آن تهرانِ احیا شده، به احتمال زیاد منافع اقتصادی و استراتژیک روسیه و ترکیه را یکجا تهدید خواهد کرد.