اندیشکده «نشنال اینترست»: تأثیر بهبود روابط ایران و آمریکا بر منطقه، روسیه، تحریم‌ها و بازارهای انرژی

به گزارش بولتن نیوز به نقل از اشراف، اندیشکده آمریکایی «مرکز نشنال اینترست» در گزارشی نوشت: با توجه به نشستی که به تازگی در « مرکز نشنال اینترست» (منافع ملی) برگزار شد، هنوز باید منتظر ماند و دید که آیا روزنه دیپلماتیک کنونی میان واشنگتن و تهران به ثمر خواهد نشست یا خیر، اما در این خصوص دو مورد شایان ذکر است: «حسن روحانی» رئیس جمهور ایران، یک سیاستمدار و یک عمل‌گراست. و دولت ایران همان قدر از لحاظ بوروکراتیک انعطاف ناپذیر است که دولت امریکا. «هادی سمتی»، استاد سابق دانشگاه تهران و مرکز تحقیقات استراتژیک «روحانی»؛ «پل ساندرز»، مدیر اجرایی نشنال اینترست؛ و «کلیف کوپچان»، مدیر برنامه اوراسیا، خاورمیانه، و آفریقای شمالی در گروه اوراسیا، این معضلات و برخی مسائل دیگر را مورد بحث و گفتگو قرار داده‌اند. دکتر «جفری کمپ» مدیر برنامه امنیت منطقه‌ای این اندیشکده نیز ریاست این گفتگو را بر عهده داشت.

- روحانی واقعاً کیست؟

با استناد به گفته‌های «سمتی» ، که در موسسه‌ای که پیش‌تر رهبری آن را بر عهده داشته همکاری نزدیکی با «روحانی» داشته است، «روحانی» یک موجود سیاسی تمام و کمال است: یکی از افراد خودی نظام با ارتباطات خوب که با چهره‌های برجسته سرتاسر طیف سیاسی تعامل داشته است. «روحانی» بخشی از سپاه قدیمی جمهوری اسلامی است: او راه‌های فرعی و مخفی نظام ایران را می‌داند و آگاهی کاملی از دستگاه امنیت ملی ایران دارد. «سمتی» او را به عنوان یک «نیکسون واقعی» توصیف کرده که به طور کلی میانه‌رو و عمل‌گراست. اگرچه دموکراسی و حقوق بشر اولویت‌های اصلی او نیستند، اما می‌داند که جامعه ایران در حال تغییر است و «باید کاری در این رابطه انجام داد.»

■ تمایل روحانی برای تغییر مسیر سیاست خارجی ایران واقعی است■ 

«سمتی» ادعا می‌کند که دیدگاه و جهان‌بینی «روحانی» تا حدی با دیدگاه‌های دیگران در مقر حکومتی ایران متفاوت است؛ او از جمله معدود روحانیون ایرانی است که تعامل چشمگیری با غرب دارد، و تمایلش برای تغییر مسیر سیاست خارجی ایران واقعی است. به گفته «سمتی» ، «روحانی» از طریق دستیابی به یک راه‌حل مذاکراتی برای بحران هسته‌ای، در پی دفاع از سابقه و رویکرد خود به عنوان مذاکره‌کننده ارشد کشور است، اما زمان بسیار اندکی برای انجام این کار دارد؛ برخی معتقدند حدود شش تا نه ماه، و برخی دیگر بر این باورند که حداکثر یک سال زمان در اختیار دارد.

این چارچوب زمانی محدود برای به نتیجه رسیدن، نتیجه چندین عامل مختلف است. نیروهای محافظه‌کار ایران دچار اغتشاش و بی‌نظمی هستند، و پیش از آن که بتوانند فعالیت سیاسی خود را از سرگیرند، برای گرد هم جمع شدن به زمان احتیاج دارند. مهم‌تر از همه این که آیت‌الله «علی خامنه‌ای» ، حامی «پشتیبانی قوی از نوآوری» بوده است، اما این روال ممکن است تغییر کند. اجماع سیاسی کنونی در تهران، که نسبتاً از حل و فصل دیپلماتیک معضل هسته‌ای استقبال می‌کند، اما تمایل کمتری به آشتی و سازش تمام و کمال با واشنگتن دارد، احتمالاً تا مدتی اندک به همین شکل باقی خواهد ماند.

■ روسیه، ایران را یک «همسایه خوب» می‌داند■ 

- وضعیت کنونی روابط ایران و روسیه

وضعیت کنونی روابط میان ایران و روسیه پیچیده‌تر از چیزی است که بیشتر ناظران گمان می‌کنند. «ساندرز» چنین استدلال می‌کند که این رابطه «همکارانه» است اما «نزدیک» نیست. روسیه، ایران را یک «همسایه خوب» می‌داند، چرا که ایران برای ایجاد بی‌ثباتی در آسیای مرکزی تلاش نمی‌کند. این دو کشور هر دو دیدگاه مشترکی در مورد سوریه و افغانستان دارند، و برای مبارزه با تجارت مواد مخدر در منطقه با یکدیگر همکاری می‌کنند.

از سوی دیگر، به گفته «ساندرز» ، «درجه‌ای قطعی از ناامیدی و بی‌اعتمادی» رابطه میان ایران و روسیه را شکل داده است. بعد از آن که روسیه خود را به عنوان محافظ دیپلماتیک ایران نشان داد، از افشای این که برنامه هسته‌ای ایران شامل یک جزء غنی‌سازی اورانیوم مخفی بوده است، خجالت‌زده شد. ایران نیز بی‌توجهی روسیه به قرارداد خود برای تهیه سیستم‌های دفاع موشکی S-300 برای تهران را به دادگاه بین‌المللی برده است. علاوه بر آن، «ساندرز» اظهار داشته که در میزان روابط اقتصادی میان دو کشور اغراق شده است، و این پیوندهای اقتصادی «آنقدرها هم بزرگ نیست»؛ به عنوان مثال صادرات روسیه به ایران تنها یک دهم میزان صادرات روسیه به امریکاست.

■ دلایلی برای هم خوش‌بینی و هم شک و تردید وجود دارد■ 

- چشم‌اندازهای دستیابی به یک قرارداد هسته‌ای

دلایلی برای هم خوش‌بینی و هم شک و تردید وجود دارد، که چشم‌انداز حل و فصل دیپلماتیک معضل هسته‌ای ایران را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. «کوپچان» چنین استدلال کرده که اگر پیشرفتی در مذاکرات هسته‌ای صورت گیرد، با وجود تلاش‌های کنگره برای «سخت‌تر کردن شرایط» انجام خواهد گرفت و ایران این را می‌داند. او به ویژه به اچ. آر. 850، قانون 2013 جلوگیری از هسته‌ای شدن ایران اشاره کرد، و خاطر نشان شد که اگر این لایحه تصویب گردد، به منزله «حکم اعدام» خواهد بود و واقعاً شانس موفقیت مذاکرات را از بین خواهد برد.

«کوپچان» همچنین اعلام کرد که ایران تأسیسات هسته‌ای خود در فردو را تعطیل نخواهد کرد، و اذعان داشت که می‌ترسد ادعاهای «سمتی» نسبت به این که ایران بر توانایی غنی‌سازی اورانیوم در داخل کشور پافشاری خواهد کرد و «صفر شدن غنی‌سازی ناممکن است» ، صحت داشته باشد. با این حال، باید دید که آیا این معضلات نکات اصلی و بحرانی مذاکرات خواهند شد یا خیر.

■ بدون لغو چشمگیر تحریم‌های نفتی رسیدن به قرارداد میسر نیست■ 

«کوپچان» همچنین خاطرنشان شد که اقتصاد ایران در وضعیت اسفباری است: ایران از فشار مالی جدی رنج می‌برد، بخش صنفی و شرکت‌ها ضربه خورده‌اند، و نرخ تورم و بیکاری جوانان سر به آسمان گذاشته است. این دغدغه‌ها و مشکلات دیگر، باعث شده که لغو تحریم‌ها (به ویژه لغو تحریم‌های نفتی و مالی) در صدر فهرست اولویت‌های تهران قرار گیرد. در واقع «روحانی» در مبارزات انتخاباتی خود نیز بر احیای اقتصاد ایران و رهایی از تحریم‌ها تأکید داشته است.

ایالات متحده به شیوه‌هایی مختلف می‌تواند به تمایل تهران برای کاستن از تحریم‌ها رسیدگی کرده، و در نتیجه احتمال موفقیت‌آمیز بودن مذاکرات را افزایش دهد. «کوپچان» که معتقد است احتمالاً بدون لغو چشمگیر تحریم‌های نفتی رسیدن به قرارداد میسر نیست، خاطرنشان کرد که رئیس جمهور «اوباما» می‌تواند از اقتدار و اختیارات خود استفاده کند تا حداکثر تا 180 روز از تحریم‌ها صرف‌نظر کرده و در مذاکرات قول دهد که به شکل مداوم در آن‌ها تجدید نظر خواهد کرد. واشنگتن می‌تواند برخی از بانک‌های ایرانی را از لیست خارج کند تا تحریم‌ها بیش از این آن‌ها را تحت تأثیر قرار ندهند، و همچنین می‌تواند اجازه دهد که برخی از سرمایه‌های بی‌حرکت مانده ایران در دیگر کشورها، به کشور بازگردند. بنا بر استدلال «کوپچان» همه این اقدامات برای رسیدن به یک قرارداد کافی است؛ و نکته مهم این است که علاوه بر حل و فصل معضل غنی‌سازی، تهران مایل به پذیرش چه شرایطی است.

■ دلایلی برای خوش‌بینی در مورد به نتیجه رسیدن مذاکرات■ 

«سمتی» در مورد پتانسیل دستیابی به یک قرارداد ابراز خوش‌بینی کرد، و چنین استدلال نمود که دست یافتن به یک توافقنامه موقت این مزیت را دارد که به هر یک از دو کشور اجازه می‌دهد در صورتی که طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرد، بتواند از قرارداد کناره‌گیری نماید. وجود این راه فرار بالقوه، می‌تواند تمایل هر یک از طرفین به قبول ریسک ورود به توافقنامه را افزایش دهد. دلیل دیگری که برای خوش‌بینی وجود دارد، اظهارات «سمتی» در این مورد است که دولت «روحانی» آگاه و حرفه‌ای است، و حتی از دولت «محمد خاتمی» که از سال 1997 تا 2005 قدرت را به دست داشت نیز شایسته‌تر است. این حرفه‌ای بودن می‌تواند اعتماد به نفس لازم برای مقاومت در برابر تحریم‌ها و دیگر موانع موجود بر سر راه رسیدن به یک قرارداد را تا زمانی که تلاش‌های دیپلماتیک موفقیت‌آمیز گردند، در اعضای دولت «روحانی» ایجاد نماید. به گفته «سمتی» ، سوی دیگر تساوی این است که این موضوع تنها اعضای دولت را متقاعد سازد که می‌توانند شکست در دستیابی به یک معاهده را از سر بگذرانند، و این موجب سخت‌گیرانه شدن مواضع آنان خواهد شد.

■ یک معاهده هسته‌ای موفق چه پیامدهای دیگری خواهد داشت؟■ 

- اگر قراردادی منعقد شود چه خواهد شد؟

«ساندرز» اظهار داشت که تلاش برای حل یکباره تمامی معضلات موجود میان ایران و امریکا (از جمله حمایت ایران از تروریسم، نقض حقوق بشر، و اقداماتش در سوریه) بیش از حد جاه‌طلبانه است. با این حال حل و فصل معضل هسته‌ای می‌تواند نقطه آغازی برای رسیدگی به دیگر نگرانی‌های موجود باشد. یک معاهده هسته‌ای موفق چه پیامدهای دیگری خواهد داشت؟

به گفته «ساندرز» روسیه از یک راه حل دیپلماتیک استقبال خواهد کرد، چون روسیه نیز نمی‌خواهد شاهد هسته‌ای شدن ایران باشد، و معتقد است که حل این بحران می‌تواند خطر حمله نظامی امریکا یا اسرائیل علیه ایران را از بین ببرد. این اتفاق به ایجاد ثبات در منطقه‌ای که برای مسکو حیاتی است، کمک خواهد کرد.

■ چین ذینفع اصلی آشتی و بهبود روابط میان ایران و امریکا خواهد بود■ 

«کوپچان» خاطرنشان کرد که روسیه مدت‌ها ایران را به عنوان رقیب منطقه‌ای خود در زمینه انرژی می‌دانسته است، و دیگران نیز موافق بودند که این رقابت بر سر انرژی میان هر دو کشور، احتمالاً در هر صورت ادامه خواهد یافت. حذف تحریم‌های نفتی باعث می‌شود ایران رقیب قدرتمندتری برای بخش انرژی روسیه، که تحت فشارهای زیادی است، بشود. یکی از شرکت‌کنندگان در سخنرانی اعلام کرد که افزایش زیاد در میزان گاز ایران، که با کاهش بعضی تحریم‌های خاص میسر است، برای گازپروم، سازمان انرژی روسیه، «ویرانگر» خواهد بود. از قضا «ساندرز» نیز افزود که چین (نه ایالات متحده یا روسیه) ممکن است ذینفع اصلی آشتی و بهبود روابط میان ایران و امریکا که باعث می‌شود نفت و گاز ایران به بازارهای بین‌المللی بازگردند، باشد.

■ تلاش برای توافق با «روحانی»، بهترین گزینه در حال حاضر است■ 

به نظر می‌رسید که اکثریت با گفته «سمتی» موافق بودند: تلاش برای ایجاد هر چه سریع‌تر یک قرارداد با «روحانی» ، «بهترین گزینه در حال حاضر است». «سمتی» همچنین دیدگاه خود را در این خصوص ابراز کرد که احتمال تسلیم شدن ایران، تحت هر شرایطی، بسیار اندک است. او بر این اساس استدلال کرد که واشنگتن باید پیش از آن که خیلی دیر شود، برای انعقاد یک قرارداد تلاش نماید.