فلسفه در کنار دین نیست، یکی از مراحل دین است

پس از سخنان آغازین آیین افتتاحیه این همایش توسط قاسم پورحسن‌، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای، رئیس بنیاد حکمت اسلامی صدرا طی سخنانی گفت: کشور ما مهد فلسفه و حکمت و تمدن و فرهنگ است، پس در این زمان هم این امر نباید مغفول بماند و برگزاری این کنگره‌ها برای کاربردی کردن فلسفه و حکمت که اساساً برای تربیت بشر آمده، مفید است.

وی در ادامه به بیان نکاتی درباره فلسفه و اهمیت مفهوم «حیات» پرداخت و پس از تشریح معنای کلمه قرآنی حیات گفت: زندگی که در قرآن با لفظ حیات از آن یاد شده است به دو صورت زنده بودن و زندگی ‌کردن کاربرد پیدا می‌کند. موضوع زندگی که کلمه قرآنی آن حیات است در لغت هم به‌معنای زنده بودن و هم به‌معنای زندگی کردن است. زندگی کردن موضوع بحث این همایش است و اساساً مسئله مهم بشریت نیز همین می‌باشد. زندگی کردن یعنی به سامان بردن راهی که در طبیعت جلوی راه ما گذاشته است که از آن به حرکت جوهری در فلسفه  ویا تاریخ و عمر تعبیر می‌شود و بستر این هم زمان است.

وی درباره حیات در معنای قرآنی تصریح کرد: یک بار حیات و زندگی می‌تواند همین زندگی مشترک بین موجودات باشد. زندگی مشترک بین انسان و نبات که این به‌معنای عام کلمه است. اما در تعریف حیات گفته‌اند زنده کسی است که دارای ادراک بوده قدرت عمل داشته باشد که این قدرت عمل، نوعاً حرکت عضلانی که باز مشترک بین انسان و حیوان است؛ اما قدرت ادراک مختص انسان است. در قرآن آمده است که «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اسْتَجِیبُواْ لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاکُم لِمَا یُحْیِیکُمْ (انفال/24) وقتی پیامبر شما را به آنچه به شما زندگی می‌دهد دعوت می‌کند قبول کنید و دعوتش را بپذیرید. در حقیقت این آیه خطاب به افرادی است که حیات دارند پس حیات به‌معنی اسلامی آن سوای معنی عام کلمه است.

رئیس بنیاد حکمت علمی صدرا در رابطه با خصوصیات زنده بودن به‌معنای قرآنی آن افزود: ادراک علامت حیات است و حس پایین‌تر از آن قرار دارد. البته ادراک خیال هم به‌نظر برخی فلاسفه مشترک حیوانات است، اما قدرت ادراک انسان، قدرت تحلیل و فرار از باطل و احیاناً انحراف و فریب خوردن است.

آیت‌الله سید محمّد خامنه‌ای وظیفه حکمت و فلسفه را چنین شرح داد: فلسفه کاری می‌کند که انسان عالم‌بشو، علم را فرا بگیرد و حجم آن را افزایش دهد و با هر علمی به حجم وجود خود هم بیفزاید که گام اول شناخت خود یا جهان اطراف خود است که از آن به خودشناسی و جهان‌شناسی تعبیر می‌شود.

وی درباره آموزه‌های فلسفی به مسئولیت‌پذیری انسان اشاره کرد و گفت: بعد از دانا شدن مرحله مسئولیت‌پذیری است، مسئولیت مرحله دوم ادراک است. مسئولیت هم عمل‌زاست؛ همان عملی که می‌شود به‌صورت‌های مختلف و امکانات گوناگون در طول حیات برای افراد پیش آید. در تعبیر دینی این مسئله ایمان و بعد از آن عمل صالح را داریم.

وی همچنین در خصوص جدایی دین از فلسفه گفت: نمی‌خواهم طوری تصور شود که در کنار دین یک چیزی داریم به‌نام فلسفه که راه زندگی کردن را به ما یاد می‌دهد. این دو همراه هم هستند و حتی فلسفه یکی از مراحل دین به‌شمار می‌رود که حکمت متعالیه فلسفه و دین را در نهایت یک‌جا جمع کرده است. انسان می‌خواهد بر دنیا سلطه پیدا کند. این سلطه پیدا کردن درست و غلطی دارد؛ غلطش همان روش تکنولوژی است که به تخریب طبیعت می‌انجامد و درستش همان بهره‌برداری از طبیعت به‌شیوه‌ قرآنی است.

رئیس بنیاد حکمت صدرا درباره میل به سعادت در مفاهیم فلسفی و قرآنی آن تصریح کرد: برای رسیدن به سعادت باید از روش تبعیت جزء از کل استفاده کرد. انسان یک جزء است در میان قوانین دیگر که کل محسوب می‌شود و نسبت به این قوانین هم تأثیرگزار است و هم تأثیرپذیر. یکی از مشکلات انسان در دوران اخیر رنسانس و تولد دوباره است به‌طوری که اصول گذشته را کنار گذاشته دنبال ساختن فلسفه جدید هستند. راه درست زندگی کردن این است که انسان هیچ‌گاه به بن‌بست نرسد ویا از راه حقیقی خارج نشود و هدف زندگی که سعادت است بدان برسد.

آیةاللّه سید محمّد خامنه‌ای در خصوص سیاست و علم سیاست گفت: برخی فکر می‌کنند سیاست هم یکی از مشاغلی است در کنار شغل‌های دیگر؛ در صورتی که سیاست کار یک نفر و قشر خاصی نیست. هرکسی با هوشمندی و ادراکات منطقی باید بتواند راه درست را انتخاب کند که مجموعه‌های انسانی به سعادت برسد. سیاست جزو ذات دین است. این مهم در سیره ائمه علیهم السّلام نیز همین‌گونه بوده است و ایشان در همه گام‌های‌شان و در همه شئون زندگی‌شان به تمام جوانب جامعه توجه داشتند حتی در موقعی که در زندان و حصر بودند به‌گونه‌ای با دوستان خود ارتباط برقرار می‌کردند و سیاست جامعه را تضمین می‌نمودند. بهترین خدمت فلسفه به بشر آموختن روش زندگی است که به‌تبع آن امنیت هم به‌بار می‌آید.