«بلوط» ها خواب مرگ دیده اند

روی تنه بلوطها که دست می کشی، صدای دردشان عمق جانت را زخم می زند؛ آرام بدنشان خشک و پوسته پوسته می شود و می ریزد، زنده زنده پوستشان کنده می شود و انگار سالهاست در سکوت این درد به خواب عمیقی رفته اند.

اینجا "نیستی" به جان "هستی" مان افتاده است!

سرم را روی تنه درختی می گذارم و انگار می خواهم کمی صدای زندگی را از اعماق وجودش بشنوم ولی خبری نیست که نیست؛ اینجا خیلی وقت است که "زوال" خاموش و بی صدا جانهایشان را یه یغما برده و انگار در خوابی ابدی فرو رفته اند.

همین چند وقت پیش بود که در سمیناری یکی از متخصصان فریاد برآورد که "کاش می شد عزای عمومی اعلام کرد!" و شاید زمان آن رسیده که بر پیکرهای نیمه جان بلوط ها آه حسرت سر دهیم و خود را برای وداع تلخ بلوطستان آماده کنیم.

زمین بلوطستان سبز است؛ ولی انگار قامت بلوطها سالهاست بی رنگ مانده، انتهای شاخه هایش را که ورانداز میکنی انگار انگشت اشاره ای یا دست طلبی خیلی وقت است خشکیده و پی استمداد کمکی اشاره رفته است، انگار واژه ای روی لبهایش ماسیده، چیزی شبیه اینکه بلوطستان را دریابید یا اینکه اینجا "نیستی" به جان "هستی" مان افتاده است!

همه داشته های یک بلوطستان

درست نمی دانیم ماجرا از کی و کجا آغاز شده و چرا بلوط ها خواب مرگ دیده اند، می دانیم که همه چیز در حال تمام شدن است، می دانیم که "زوال" بدجور بلوطستان را قرق کرده است، می دانیم که میزان خسارت خشکیدگی درختان بلوط در برخی مناطق زاگرس به 100 درصد می رسد، می دانید 100 درصد یعنی چه؟ یعنی همه داشته های یک بلوطستان!

کریم خادمی از متخصصان عضو مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی استان لرستان اینگونه می گوید: بر اساس آخرین آمار و تحقیقات انجام شده طی سه سال اخیر بیش از ۲۵۰ هزار هکتار از جنگل های استان لرستان دچار پدیده "زوال" بلوط شده اند و در حال نابودی هستند.

جملاتش را اینگونه پی می گیرد: همچنین نتایج تحقیقی میدانی نشان داده است که در هر هکتار بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ درخت بلوط در مناطق جنگلی استان رویش دارند، بنابراین با کمال تاسف اعلام می کنیم بیش از ۲۰ میلیون اصله درخت بلوط در لرستان خشک شده و یا در حال خشکیدگی هستند.

خادمی با تاسف ادامه می دهد: بر اساس نظرات کارشناسی مجامع بین المللی ارزش اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی و اکولوژیکی هر درخت ۵۰ تا ۱۰۰ ساله بلوط ۲۰۰ هزار دلار حدود ۷۰۰ میلیون تومان برآورد شده است؛ به نظر می رسد از دست دادن ۲۰ میلیون اصله درخت بلوط به مانند مرگ و نابودی  ۱۰۰ میلیون انسان است.

از سکوت مرگبار مسئولان انتقاد دارد و می گوید: از دست دادن ۲۰ میلیون اصله درخت بلوط آن هم فقط در یک استان یک فاجعه ملی است، کاش می شد عزای عمومی اعلام کرد!

این کارشناس معتقد است که باید هر چه سریعتر دست به کار شد و حتی از دست رفتن ثانیه ها به صلاح نیست؛ باید کمیته بحران تشکیل داد و قبل از به سوگ نشستن بلوطها راه چاره ای جست.

نتایج تلخ تحقیقات کارشناسان

چندی پیش نیز به همت جهاد دانشگاهی لرستان اولین گام برداشته شد و سمینار تخصصی "بررسی زوال و خشکیدگی جنگل های بلوط در زاگرس" پا گرفت؛ سمیناری که پر از هشدار بود؛ هشدارهایی که اگر جدی گرفته نشود داشته های زاگرس را از دست خواهیم داد.

بلوطها این روزها نه تنها در لرستان که در دیگر عرصه های زاگرس میانی از جمله ایلام و کهکیلویه و بویراحمد نیز راه "زوال" را برگزیده اند و انگار می خواهند با یک خودکشی دسته جمعی داغی سخت بر جان زاگرس بگذارند، و این جملات مبالغه نیست، واقعه ای است که این روزها در زاگرس می گذرد و باید آن را جدی گرفت.

در تحقیقاتی که توسط کارشناسان مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی استان لرستان صورت گرفت نتایج تلخی منتشر شده است.

مجید توکلی در مقاله ای که از نتایج این تحقیقات گرفته شده آورده است: يكي از رخدادهاي تلخي كه در سالهاي اخير در جنگلهاي زاگرس درحال رخ دادن است و هر روزه بر وسعت آن افزوده مي شود، زوال يا خشكيدگي بلوط است که براساس اطلاعات موجود سالانه صدها هكتار از درختان بلوط در مناطق مختلف كشور به ويژه جنگلهاي منطقه زاگرس دچار زوال و نابودي مي شوند.

وی با اشاره به بررسي و نمونه برداري های صورت گرفته از درختان خشك شده طي چند مرحله بازديد در فصول بهار و تابستان گذشته عنوان کرده است: در بررسي هاي مقدماتي و طي بازديد هاي به عمل آمده و بر اساس اطلاعات موجود در اداره كل منابع طبيعي وسعتي حدود يك پنجم جنگلهاي استان دچار عارضه زوال بلوط شده اند.

"زوال" در همه جا پا گذاشته، از ارتفاعات تا دل دره ها

در تحقیقات دیگری که بازهم از سوی این مرکز انجام شده آمده است که بلوط در استانهای حاشیه زاگرس در حال "زوال" است حتی در استانهایی مانند ایلام خشکیدگی به ۴۰ درصد مساحت جنگل ها و در استان لرستان درصد خشکیدگی و زوال بلوط به بالای ۲۱ درصد رسیده است. این آمار مربوط به سال گذشته است و در بازدیدهای اخیر صورت گرفته در بسیاری از مناطق خسارت زوال حتی به مرز ۱۰۰ درصدی رسیده است و این عارضه به شدت در حال گسترش است.

تحقیقات کارشناسان حاکی از آن است که خشکیدگی ها هم در درخت های موجود در اراضی کشاورزی و هم در اراضی مرتعی، هم در درختان موجود در ارتفاعات و هم در بستر اصلی رودخانه های دائمی مشاهده شده است و این اطلاعات حکایت از یک بحران جدی دارد.

متخصصان می گویند که علامت اصلی بلوط های خشک شده جدا شدن پوست از شاخه ها و تنه اصلی است و عارضه در درخت به حدی سریع آن را خشک می کند که گویا این درخت جوان سالهاست که در خوابی عمیق رفته و بی صدا مرده است.

250 هزار هکتار از جنگلهای بلوط لرستان "نیست" شد

فعالان محیط زیست نیز با استمرار وضعیت کنونی فریاد سر داده اند و خواستار تشکیل جلسات جدی تری برای مقابله با این بحران هستند، بحرانی که به نظر می رسد مهم ترین داشته طبیعی ایران یعنی زاگرس را با مخاطره جدی مواجه کرده است.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان لرستان پیش از این با اشاره به بروز بیماری "زوال بلوط" در سطح جنگلهای بلوط لرستان گفته بود که 250 هزار هکتار از جنگلهای بلوط استان به دلیل این بیماری خسارت دیده اند.

مهرداد بهاروند یادآور می شود که این بیماری در بیشتر عرصه های جنگلهای بلوط استان لرستان رخ داده و بیش از 21 درصد از جنگلهای بلوط استان به دلیل این بیماری از بین رفته اند.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان لرستان به عوامل طبیعی که منجر به تخریب جنگلهای لرستان می شود، اشاره می کند و قرارگیری در کمربند خشک، شرایط آب و هوایی، گرد و غبار، ریزگردها، خشکسالی را در فهرست این عوامل جا می دهد.

عواملی که برای بلوطستان "زوال" به ارمغان آورد

مدیرکل محیط زیست استان لرستان نیز از نگرانیها پیرامون شیوع بیماری زوال میان درختان بلوط لرستان سخن می گوید و معتقد است که عوامل متعددی مانند خشکسالی، فرسایش خاک، آتش سوزی، دخالتهای انسانی، تخریب عرصه های طبیعی، قطع درختان، چرای بی رویه دام ها منجر به ضعیف شدن درختان بلوط شده است.

محمد حسین بازگیر ضعیف شدن درختان از طریق این عوامل را زمینه ساز هجوم آفت های ثانویه می داند و می گوید: این آفتهای ثانویه شامل قارچ های زغالی، پروانه های برگ خوار، سوسک های چوب خوار هستند که به درختان بلوط لرستان حمله ور شده اند.

مدیرکل محیط زیست استان لرستان خواستار حمایت از "بلوط" ها می شود و به رد پای "زوال" در دیگر استانهای زاگرس نشین اشاره می کند و می گوید: بیماری زوال درختان بلوط در استانهای ایلام، کرمانشاه، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، کهکیلویه و بویر احمد نیز دیده شده است.

بازگیر می گوید به عنوان اداره کل محیط زیست لرستان هرچه از دستمان برآمده انجام داده ایم، مطالعات و گزارشهای لازم در این زمینه را تهیه کرده ایم و آخرین اقدام ما نیز برگزاری جلسه ای با رئیس سازمان محیط زیست کشور در این رابطه بوده است.

راهکارها برای اجرا به ستاد بحران ارسال شد

می گوید برخی راهکارهای لازم برای مبارزه با بیماری زوال درختان بلوط بررسی شده و این راهکارها برای اجرا به ستاد بحران، وزارت کشور و وزارت جهاد کشاورزی ابلاغ شده است و امیدوار است این راهکارها خیلی زود عملیاتی شود.

مدیر کل محیط زیست استان لرستان معتقد است که نجات درختان بلوط یک نگاه جدی را می طلبد و در این راستا سازمان جنگلها و مراتع و وزارت جهاد کشاورزی باید همت جدی تری داشته باشند چرا که بیشتر از این در حد اختیارات محیط زیست نیست.

بازگیر از دعوت کارشناسان سازمان محیط زیست کشور، رئیس دانشگاه محیط زیست و معاون پژوهشی این دانشگاه برای دیدن اوضاع بلوطها و روند رو به گسترش "زوال" خبر می دهد و می گوید: برای نجات بلوطها از "نیستی" تفاهم نامه ای برای انجام تحقیقات بیشتر و اتخاذ تدابیر عملیاتی تر با این دانشگاه منعقد کرده ایم.

کسی خواب "زوال" را در بلوطستان آشفته کند

تا اینجا همه حرفها روی کاغذ و مقاله و سمینار است؛ همه اینها گام اول است اما نجات بلوط ها ثانیه بردار نیست، دقایق را باید مغتنم شمرد، اوضاع آنقدر بحرانی شده که برخی متخصصان فاجعه ملی اعلام کرده اند؛ درست یا غلط، بزرگنمایی یا فاجعه، هر آنچه که هست باید دست به کار شد و این پدیده را هر چه بیشتر مورد بررسی قرار داد و چاره ای اندیشید.

بلوطها سالهاست دست طلب و استمدادشان خشکیده است؛ اگر معطل کنیم همان شاخه های لرزانی که "زوال" این روزها تکانشان می دهد نیز از صرافت خواهند افتاد و دیگر چیزی نیست که برایش بخواهیم آستین کمکی بالا بزنیم.

بلوطستان آرام آرام به خواب ابدی می رود؛ کسی اینجا فریادی سر بدهند و قدمی بردارد و بگوید آمده ایم تا بلوطها را نجات دهیم؛ شاید صدای قدم هایمان خواب "زوال" را در بلوطستان آشفته کند؛ کسی باید پاهایش را بر تن زخم خورده زاگرس بگذارد، کسی باید قدم هایش را بلندتر بردارد؛ کسی باید آستین همتش را بالا بزند؛ قبل از اینکه بلوطستان به خواب ابدی فرو برود.

.......................................

گزارش: فاطمه حسینی