فیروزه؛ سنگی كه آرامش می‌دهد
بولتن نیوز ، امروز نیز جوانان نیشابوری پیشه پدرانشان را دنبال و سنگ سخت را به گوهری درخشان تبدیل می‌كنند. یكی از این هنرمندان فیروزه‌تراش، سیدحسین حسین‌نیاست كه 46 سال دارد و سال‌هاست در این حرفه به كار مشغول است.
گفت‌وگوی ما را با این هنرمند فیروزه‌تراش می‌خوانید.
چند سال است در كار فیروزه‌تراشی هستید؟
حدود 20 سال.
چند نوع فیروزه داریم؟
فیروزه نیشابوری را به دو دسته اصلی تقسیم می‌كنند:
عجمی؛ گرد و درشت است و دارای فیروزه خالص به رنگ آبی سیر كه گرانقیمت‌ترین نوع فیروزه است.
شجری؛ این نوع فیروزه دارای رگه‌ها و نقش‌هایی به رنگ سیاه زرد و قهوه‌ای است و رنگ زمینه آن آبی، سبز و سبزآبی است.
كدام نوع بهتر است؟
فیروزه هر چه صاف‌تر، آبی‌تر و بدون رگه‌تر باشد گرانبهاتر می‌شود.
این سنگ جزو سنگ‌های قیمتی است یا نیمه‌قیمتی؟
الان جزو سنگ‌های نیمه‌قیمتی می‌دانند، ولی فیروزه عجمی درجه یك نیشابور قیمتش با برلیان برابری می‌كند.
مگر قیمتش چقدر است؟
ما فیروزه‌ای داریم كه دو گرم بیشتر وزنش نیست، اما بالای 10 میلیون تومان قیمتش است.
فیروزه چند رنگ دارد و كدام رنگ مرغوب‌تر است و طرفداران بیشتری دارد؟
رنگ‌های متفاوتی دارد؛ از آبی بسیار كمرنگ متمایل به سفید شروع می‌شود تا آبی بسیار پررنگ و سبز كمرنگ تا پررنگ، در واقع این سنگ طیف‌های رنگی متفاوتی دارد، ولی هر چه فیروزه آبی‌تر باشد گرانتر است.
درباره تاریخچه این سنگ چه می‌دانید؟
طبق آخرین كشفیاتی كه در یكی از تپه‌های نیشابور انجام گرفت، جسد فردی كشف شد كه در كمربندش فیروزه به كار رفته بود. مشخص شد این سنگ متعلق به 5300 سال پیش از میلاد مسیح است و استخراج فیروزه احتمالا از همان دوران مرسوم بوده است.
نشانه‌های مرغوبیت فیروزه خوب چیست؟
هر چه آبی‌تر و بدون رگه‌تر و برجسته‌تر یعنی قلوه‌ای باشد، گرانبهاتر است.
اما بازار پر از فیروزه‌های چینی است كه آبی پررنگ هستند. چطور اصل را از بدل تشخیص دهیم؟
مشخصه اصلی فیروزه نیشابور این است كه باید هم پشت و هم روی سنگ رگه‌هایی وجود داشته باشد. رگه‌های پشت سنگ عمدتا سفید، قرمز یا خاكستری است.
فیروزه چینی رگه ندارد؟
آنها مواد سیاهی را به سنگ تزریق می‌كنند، اینها رگه نیستند. وقتی فیروزه چینی را در دست می‌گیرید سبك‌تر از فیروزه نیشابور است.
بجز فیروزه چینی چه فیروزه‌های دیگری در بازار وجود دارد؟
بتازگی فیروزه كرمان هم در بازار زیاد شده كه خصوصیاتش خیلی به فیروزه نیشابور نزدیك و تشخیص اصل از بدل آن برای افراد مبتدی عملا ممكن نیست و باید حتما فروشنده بگوید كه این فیروزه متعلق به كرمان است یا نیشابور.
برخی فروشندگان فیروزه را روی آتش می‌گیرند و تغییر نكردن رنگ را دلیل خالص بودن آن می‌دانند.
نه، اینها همه برای فریب مشتری است. فیروزه سنگ است و سنگ هم براحتی در برابر حرارت تغییر رنگ نمی‌دهد. شما اگر روی فیروزه چینی هم كبریت بگیرید هیچ اتفاقی برایش نمی‌افتد.
بعضی می‌گویند فیروزه خواص درمانی دارد. نظر شما در مورد این موضوع چیست؟
از نظر طبی بیشترین خواص این سنگ را آرامش‌بخشی می‌دانند. شما وقتی انگشتری از فیروزه داشته باشید همیشه دوست دارید به آن نگاه كنید و نگاه‌كردنش آرام‌ترتان می‌كند. به نظرم این هم به دلیل رنگ آبی این سنگ است البته برای درمان فشار خون نیز توصیه شده است.
این سنگ در چه شرایطی تشكیل می‌شود و بجز نیشابور در كجا فیروزه داریم؟
این سنگ از نوع سنگ‌های آذرین و آتشفشانی است. یعنی در زمان تشكیل به صورت مواد مذاب از درون زمین به سطح زمین رسیده و در لایه‌های سطحی زمین نفوذ كرده است. معدن به صورت تونل است، وقتی وارد تونل می‌شوید سنگ را به صورت رگه‌ای می‌بینید كه در شكاف‌های بین سنگ‌های دیگر قرار دارد. همان‌طور كه گفتم بجز نیشابور پنج سال است در كرمان هم فیروزه اكتشاف می‌شود. در دامغان سال‌هاست به كشف فیروزه اقدام می‌كنند، ولی قدیمی‌ترین و مرغوب‌ترین فیروزه جهان تنها به نیشابور تعلق دارد.
شنیده‌ایم اكتشاف به صورت انفجاری انجام می‌شود و بخشی از سنگ در انفجار از بین می‌رود. شما اطلاعی از نحوه اكتشاف دارید؟
بله. متاسفانه این موضوع درست است. با دینامیت معدن را منفجر می‌كنند، بعد داخل می‌شوند و فیروزه‌ها را از بین سنگ‌ها جدا می‌كنند. متاسفانه بخش زیادی از سنگ از بین می‌رود و موج انفجار به سنگ ضربه می‌زند و ما در موقع تراش خیلی با مشكل مواجه می‌شویم.
چه مشكلی؟
این سنگ‌ها چون ضرب دیده‌اند، دائم می‌شكنند و به همین دلیل كلی ضرر می‌كنیم. چون ما سنگ را كیلویی می‌خریم.
حدود قیمت سنگ خام را می‌توانید بگویید؟
از كیلویی صد هزار تومان تا كیلویی 30 میلیون تومان بر حسب نوع سنگ متفاوت است.
شیوه‌های تراش به چه صورتی است و اصلا چند نوع تراش داریم؟
سنگ‌های استخراج شده از معدن به صورت توده‌های به هم پیوسته فیروزه است كه به آنها سنگ راف یا خام می‌گویند و هرچه رگه‌ها و توده‌های سنگ بیشتر باشد ارزش آن بیشتر است. همان‌طور كه گفتم در این حالت سنگ‌ها به صورت كیلویی خرید و فروش می‌شود. در مرحله بعد نوبت به جدا‌سازی رگه از سنگ‌های اضافه كه فیروزه‌ها را احاطه كرده می‌رسد. این عملیات توسط دستگاهی به نام چرخ تیز بر فیروزه انجام می‌شود. این دستگاه دارای تیغه‌ای از جنس فولاد است كه سختی بالایی دارد تا بتواند فیروزه و سنگ‌های اطرافش را براحتی برش دهد. همراه با برش سنگ، دستگاه روی سنگ و تیغه آب سرد می‌ریزد تا از ایجاد جرقه و گرمای زیاد جلوگیری كند. استاد تراشنده باید در این مرحله حتما از عینك و لباس مخصوص استفاده كند؛ چون امكان پرتاب سنگریزه‌ها به صورت و بدن بسیار زیاد بوده و همچنین تیغه برنده دستگاه بسیار خطرناك است.
برای تراش یك نگین انگشتر چقدر وقت می‌گذارید؟
ما به صورت كلی كار تراش را انجام می‌دهیم؛ مثلا در مرحله اول یك كیلو سنگ را حبه می‌كنیم بعد مراحل بعدی به ترتیب تكرار می‌شود.
تراش فیروزه به جز زیورآلات برای كارهای دیگر هم استفاده دارد؟
نه، ما بیشتر برای زیورآلات تراش می‌دهیم.
تراش سنگ‌های قیمتی در همه جای دنیا برای تراشكار درآمد بالایی دارد. درآمد شما چقدر است؟
تا 12 سال پیش معدن فیروزه در اختیار وزارت صنایع و معادن بود. از 12 سال پیش معادن را به بخش خصوصی واگذار كردند، خودمان شركت تعاونی ایجاد كردیم كه حدود 360 نفر هستیم و معدن را 25 ساله از دولت اجاره كرده‌ایم و چون همه كاركنان بازنشسته معدن هستند خبره‌كار هستند و الحمدلله معدن از زمانی كه به دست مردم اداره می‌شود، هم سودآورتر شده و هم جوانان زیادی در این حرفه مشغول شده‌اند. اما واقعیت این است كه هیچ‌كس از دل سنگ خبر ندارد و ما نمی‌دانیم از یك تكه سنگ چه مقدار می‌توانیم سنگ تراش‌خورده در بیاوریم. این كاملا شانسی است؛ در اصطلاح مردم محلی در قدیم به فیروزه «روزقی» می‌گفتند كه از رزق می‌آمده یعنی روزی‌ای كه خداوند به تو می‌دهد و فیروزه نیز بعد از تراش قیمت‌گذاری می‌شود، بنابراین به این بستگی دارد كه از دل سنگ چه درمی‌آورید، ولی در سال‌های اخیر درآمد فیروزه‌تراش‌ها خوب شده چون مردم به سنگ‌هایی مثل فیروزه روی آورده‌اند این كار رونق گرفته است.
فیروزه نیشابور صادر هم می‌شود؟
آمریكا و مصر نیز فیروزه دارند، ولی مرغوب‌ترین فیروزه متعلق به ایران و نیشابور است. سنگ خام به هیچ وجه صادر نمی‌شود، اما سنگ تراش‌خورده صادر می‌شود، البته آمار دقیقی نداریم و بیشتر توسط مسافران از كشور خارج می‌شود. این‌كه تصور كنید ما مثل فرش یا پسته صادرات فیروزه داریم به این شكل نیست. مسافران و تجار مثلا یك كیلو و دو كیلو سنگ تراش‌خورده را در بارشان به كشورهای حاشیه خلیج فارس یا كشورهای اروپایی یا هند و پاكستان می‌برند.
جواهرات فیروزه را چطور نگهداری كنیم؟
فیروزه تنها سنگ معدنی است كه به مواد روغنی حساسیت دارد، چون منافذش حالت تخلخلی دارد و مواد روغنی را جذب خودش می‌كند، به مرور ایام باعث تغییر رنگ فیروزه می‌شود و وقتی تغییر رنگ داد سبز مات می‌شود و به این ترتیب قیمت و كیفیت فیروزه كاهش پیدا می‌كند. وقتی سبز مات شد اگر میلیون‌ها تومان هم داده باشید دیگر هیچ ارزشی ندارد. تنها راه نگهداری این است كه از مواد روغنی حتی كرم و عطر و ادكلن دور نگه داشته شود. حتی در كمدی كه عطر و ادكلن است نباید فیروزه را نگه داشت، البته تغییر رنگ در نگین فیروزه در نتیجه تابش نور آفتاب، تبخیر آب طبیعی موجود در فیروزه یا حتی در اثر مواد شیمیایی موجود در مواد آرایشی بانوان نیز رخ می‌دهد. در نتیجه بهتر است موقع شستن دست‌ها با مواد و شستن ظرف‌ها حتما انگشتر فیروزه را از دست خارج كنید اگر انگشترتان چرب شد بلافاصله آن را با آب گرم و پودر ماشین بشویید تا زود اثرات چربی پاك شوند. مهم‌ترین خطری كه فیروزه را تهدید می‌كند، ایجاد خراش روی فیروزه، آب داغ و مواد شیمیایی خانگی است و دلیل آن نیز تركیب هیدراتی در سنگ است. هرگز از تمیزكننده‌ها استفاده نكنید و از نزدیكی با مواد حاوی كلر نیز اجتناب كنید. آب و نور نیز باعث تغییر رنگ فیروزه می‌شود.
شما می توانید مطالب و تصاویر خود را به آدرس زیر ارسال فرمایید.
bultannews@gmail.com
من یک انگشتر فیروزه خریده ام نمی دانم اصل است یا نه لطفا ککم کنید مطالب مفیدی بود حالا واقعا یه تیکه سنگ انرژی و .... هم داره؟ یا همش تبلیغ بازاریابیه؟ 
