چشم و هم چشمی از نگاه قرآن

بولتن نیوز ، در این حالت شخص می کوشد چیزهایی را تهیه و به نمایش گذارد که در چشم دیگری خوب و زیبا و شگفت انگیز باشد و برتری خود را از این طریق به رخ دیگری بکشد.

در این جا به برخی از انگیزه ها و عوامل دخیل در شکل گیری روحیه چشم و هم چشمی نقش دارد اشاره خواهیم کرد.
انسان، موجودی الگوپذیر

انسان ها معمولا در زندگی خود خواسته یا ناخواتسه دیگرانی را الگوی خود قرار می دهند و سعی می کنند چون او باشند،که این الگو پذیری می تواند جنبه مثبت یا منفی داشته باشد.

قرآن در آیاتی گزارش می‌کند که برخی از مردم، رقابت سازنده و سالمی نداشتند، چرا که ره گم کرده بودند و چیزهایی را کمالی می‌دانستند که یا ضدکمالی بود یا ابزاری برای کمال بود و تنها در حد وسیله و ابزار، ارزش داشت ولی برخی‌ها بدان اصالت داده و آن را هدف می‌انگاشتند.

از جمله این مردمان، گروهی از بنی اسرائیل بودند که قارون را الگوی خود قرار داده و می‌خواستند تا مانند او شوند و در حسرت ثروت قارونی بسر می‌بردند، چرا که ثروت را اصیل دانسته و به عنوان هدف برای خود قرار داده بودند. اینان کمال را در زندگی دنیا دانسته و ثروت را عامل سعادت خود می‌دانستند. از این رو در حسرت ثروت قارونی بودند و او را الگوی رفتاری خویش قرار می‌دادند.

اینان زمانی بیدار می‌شوند که خداوند، قارون را با مال و کاخ و ثروت او به زمین فرو می‌برد و نیست و نابود می‌کند. آن زمان است که خود را سرزنش می‌کنند که چرا قارون را الگوی خود قرار داده و چشم و هم چشمی با قارون داشتند. (قصص، آیات ۶۷ تا ۲۸)

عقده حقارت

فردی که دچار چشم و هم چشمی است به دلیل احساس حقارتی که دارد (فجر، آیه ۶۱)، می‌خواهد در انجام کار یا زمینه‌ای از دیگران بهتر باشد و سعی می‌کند به نوعی سرپوشی بر این احساس بگذارد، به همین خاطر خود را توانمندتر و بهتر از آنچه که هست، قلمداد می‌کند. (اعراف، آیه ۲۱ و سوره ص، آیه ۶۷) در حالی که انسان باید به دنبال تامین نیازهای طبیعی خود باشد و در حد طبیعی هم برای تامین آنها تلاش کند و کمال مطلق را در این ابزارها و روش‌ها بجوید.
تکاثرطلبی، از عوامل چشم و هم چشمی

تکاثرطلبی نیز می تواند یکی دیگر از علل و عوامل چشم و هم چشمی باشد؛ زیرا شخص با این شیوه می کوشد تا اموری را گرد آورد که بتواند به رخ دیگری بکشد و خود را در حد و اندازه طرف مقابل و یا فراتر از آن بنمایاند. زیاده خواهی های آدمی در همه حوزه ها وجود دارد. بنابراین زیاده خواهی، خاص چیز و یا امری نیست. از جمله زیاده خواهی های آدمی می توان به گردآوری مال و فرزند و اموری اشاره کرد که به چشم می آید.

در سورة هود میخوانیم: «وَ اتَّبَعَ الَّذِینَ ظَلَمُوا مَا أُتْرِفُوا فِیهِ وَکَانُوا مُجْرِمِینَ؛(سوره هود آیه۱۱۶) و آنانکه ستم میکردند، از تنعم و کامجویی پیروی کردند و گناهکار بودند.»

حسادت های فردی نیز در زمینه چشم و هم چشمی می تواند نقش داشته باشد چرا که افراد حسود به نوعی در پی همانندسازی با دیگران هستند و می خواهند چیزی جدای آنچه مورد تایید دیگران است، نباشند.

حسادت و غبطه

حال رقابت غیرسازنده میان افراد جامعه، عامل مهمی در ایجاد چشم و هم چشمی است از این رو می بایست با آموزش درست و ایجاد بینش و نگرش سازنده، رقابت های نادرست را به شکل رقابت های سازنده چون مسئله غبطه تبدیل و دگرگون ساخت و جامعه را از آثار زیانبار چشم و هم چشمی و صرف هزینه های بسیار در امور غیرمفید رهایی بخشید.

کسی که به مقایسه مادی زندگی خود با زندگی دیگران می‌پردازد، گرفتار نوعی خودکم بینی می‌شود و خود را در میان مردم خوار و پست می‌شمارد (فجر، آیه ۶۱) از نظر این دسته از افراد، اگر وضعیت مادی مطلوب شود، وضعیت اعتباری و روحی آنان نیز بهتر می‌شود (فجر، آیه ۵۱) زیرا ملاک و معیار کرامت و اهانت را مادیات دنیوی می‌دانند، در حالی که کرامت انسان در تقوا و کمالاتی است که کسب می‌کند و برای آن پایانی نیست، همچنانکه اهانت و خواری را می‌بایست در دوری از خداوند و بی تقوایی و نقص وجودی خود دانست.

فرآموشی آخرت و دنیا طلبی

قرآن کریم می فرماید: « اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ وَ زِینَةٌ وَ تَفَاخُرٌ بَیْنَکُمْ وَ تَکَاثُرٌ فِی الْأَمْوَالِ وَ الْأَوْلادِ … وَ مَا الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلَّا مَتَاعُ الْغُرُورِ؛(سوره یونس، آیه ۸۸ ) ؛ بدانید که زندگی دنیا بازی و سرگرمی و تجمل پرستی و فخرفروشی در میان شما و افزون طلبی در اموال و فرزندان است … و دنیا جز متاع فریب نیست.»
چشم و همچمش های خوب

از آن جایی که از نظر اسلام، کمال مطلق، خداوند است و هر انسانی باید برای کسب آن شتاب کند و گوی سبقت را از همگان برباید، می‌توان گفت که چشم و هم چشمی که در این چارچوب انجام گیرد سازنده و خوب و ارزشی و در غیر این صورت ضدارزشی و بدخواهد بود.

خداوند در بیان معیار مسابقه اخلاقی، مسابقه به هدف دست‌یابی به خیر را مطرح می‌کند و می‌فرماید:

«فاستبقو الخیرات»؛ در کارهای خیر مسابقه دهید. (بقره، آیه۱۴۸؛ مائده، آیه۴۸)

خیر در فرهنگ قرآنی آن نعمتی است که کمالی باشد یا انسان را به کمالی برساند. از این رو خداوند از مردم می‌خواهد تا در خیرات یعنی کمال و کمال خواهی مسابقه بدهند و در فرصت کوتاه عمر، خود را به آن برسانند.

همچنین می‌فرماید:

«سَابِقُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّکُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا کَعَرْضِ السَّمَاء وَالارض »» ؛ به سوی مغفرتی از پروردگارتان و بهشتی که عرض و پهنای آن آسمان و زمین است، سبقت بجویید. (آل عمران، آیه ۳۳۱)

منابع :

سایت اخلاق امامیه

پژوهشکده باقر العلوم