بازی پیچیده قدرت در شمال شرق سوریه: پ.ک.ک، آمریکا، ترکیه و آینده یک منطقه بی‌ثبات

به گزارش بولتن نیوز به نقل از کردپرس، با گذشت یک دهه از مداخله مسلحانه ایالات متحده در بحران سوریه، ترکیه و ایالات متحده همچنان درگیر اختلافاتی هستند که مانع از همکاری آنها در پرونده سوریه می شود. آنکارا از واشنگتن می‌خواهد که حمایت از شرکای خود در شمال شرق سوریه یعنی حزب اتحاد دموکراتیک یا (PYD) و یگان‌های مدافع خلق، شاخه مسلح آن یعنی (YPG) را متوقف کند. هر دو منتسب به حزب کارگران کردستان ترکیه یا پ.ک.ک هستند که در برخی کشورها جزء لیست گروه های تروریستی اعلام شده است. پ.ک.ک بیش از چهل سال است که مبارزه مسلحانه علیه دولت ترکیه را ادامه داده است. این دو گروه کردی در سوریه که جزء عناصر اصلی اداره خودگردان دموکراتیک شمال و شرق سوریه یا (DAANES) هستند و تحت حمایت ایالات متحده و نیروهای سوریه دموکراتیک یا (SDF) قرار دارند، شرکای مهم آمریکا در کارزار علیه داعش هستند. پیامدهای این مسئله برای هر دو طرف زیاد است زیرا ایالات متحده به متحدان مؤثر در شمال شرق سوریه، برای ایجاد ثبات در منطقه و جلوگیری از ظهور مجدد داعش نیاز دارد، در حالی که ترکیه نیزبرای جلوگیری از استقرار یک کیان کردی تحت حمایت پ.ک.ک در مرز خود با سوریه تلاش می کند. نفوذ پ.ک.ک بر اداره خودگردان کردی در سوریه هم پیامدهای منفی زیادی را برای کردها در شمال شرق ایجاد کرده از جمله این پیامدها حملات بی امان ترکیه به این منطقه، ایجاد حکومت غیر دموکراتیک توسطPYD، وجود فساد سیستمی و نیز بروز درگیری های مسلحانه بین نیروهای دموکراتیک سوریه و شورشیان در دیرالزور است. واشنگتن و آنکارا، برای ایجاد شرایط راه‌حلی گسترده‌تر برای بحران سوریه و تامین منافع خود باید یک مسیر عملی مورد توافق دوجانبه پیدا کنند. دو کشور قرار است در اواخر سال جاری گفت‌وگوی راهبردی درباره سوریه داشته باشند. یکی از ایده های حل این بحران اقدام آمریکا برای از بین بردن وابستگی اداره خودگردان کردی در سوریه به پ.ک.ک است. با این حال، سخن گفتن از جدایی میان نهادهای کردی سوریه از پ.ک.ک آسان اما عملی کردن آن دشوار است. تحقق آن به تمایل آمریکا و ترکیه برای دادن امتیازات مهم بستگی دارد.

نفوذ پ.ک.ک در منطقه تحت کنترل کردهای سوریه

 علیرغم ادعاهای دولت آمریکا، پ.‌ک‌.ک از بدو تأسیس ساختارهای اداری و امنیتی شمال شرق سوریه، ارتباط نزدیکی با آنها داشته است. متخصصان و پرسنل ارشدی که PYD و YPG را قادر ساختند تا از سرزمین تحت کنترل خود دفاع کنند، آن را اداره کنند و گسترش دهند، از اعضای کهنه کار پ.ک.ک بود. اعضای گروه های وابسته به پ.‌ک.‌ک در دیگر کشورها مانند ترکیه و عراق هم، از زمان شروع جنگ داخلی در سال 2011 به شمال شرق سوریه سرازیر شدند و هسته مرکزی پرسنل اداری و نظامی منطقه را تشکیل دادند. با بدتر شدن وضعیت امنیتی سوریه و مقابله کردها با جریانات جدید مانند داعش، نیروهای کهنه کار پ.ک.ک مسئولیت بیشتری را بر عهده گرفتند. رهبران ارشد YPG یا یگان های مدافع خلق در سوریه اغلب کردهای اهل سوریه بودند که مدتی را صرف جنگیدن در خارج از کشور کرده بودند که از جمله آنها فرمانده مظلوم عبدی(کوبانی)، فرمانده نیروهای SDF یا نیروهای دموکراتیک سوریه است. شبکه ای از عوامل باتجربه پ.ک.ک، یا در اصطلاح محلی کادرها، متعاقباً به مجرای اصلی نفوذ پ.ک.ک در ساختار مدنی و نظامی شمال شرق تبدیل شدند. در حالی که این اداره خودگردان کردی است که شوراها و کمیته‌های سیاسی، امنیتی و اداری محلی بی‌شماری را در سراسر قلمرو خود ایجاد کرده است اما در نهایت، قدرت در اختیار کادرهایی است که برای دادن «مشاوره» گمارده شده‌اند. هیچ مقام محلی نمی تواند تصمیمات جنگجویان کهنه کار، اغلب خارجی پ.ک.ک را رد کند. کارکردهای کلیدی اقتصادی، مانند استخراج، حمل و نقل و فروش نفت از میادین نفتی دیرالزور نیز در حیطه اختیارات «کادرها» قرار دارد. رهبران شوراهای محلی تحت حمایت اداره خودگردان کردی هیچ نظارتی بر این فرآیند ندارند که باعث ایجاد فرصت‌های گسترده‌ای برای فساد می شود. در نیروهای چند قومیتی دموکراتیک سوریه، کادرها محور اصلی کل نیرو هستند. آنها باتجربه ترین جنگجویان را تشکیل می دهند و اغلب تشکیلات غیر کرد نیروها را رهبری می کنند. تجزیه و تحلیل آمار تلفات YPG از سال 2013 تا 2016 نشان داد که تقریباً نیمی از تلفات شبه‌نظامیان در نبردهای این نیرو شهروندان ترکیه بودند که نشان‌دهنده اهمیت حضور جنگجویان خارجی در خط مقدم است. در طول مرحله اصلی عملیات علیه داعش در سوریه، یگان‌های «کادرها» اغلب در کنار نیروهای آمریکایی مستقر در عملیات‌های پرمخاطره، مانند گذرگاه‌های آبی خاکی در نزدیکی منبج و آزادسازی رقه، می‌جنگیدند. عدم اعتماد نیروهای SDF - یا بهتر بگوییم رهبران YPG - به نیروهای شریک عرب که وظیفه دارند مناطقی با اکثریت عرب مانند دیرالزور را حفظ کنند، به انتصاب "فرمانده سایه" توسط کادرها در این تشکیلات نیز ترجمه شده است. بر اساس گزارش‌ها، رهبری پ.‌ک‌.ک حتی کادرها را به عنوان ناظر بر عملکرد مظلوم عبدی، فرمانده نیروهای SDF منصوب کرده است. کادرها به حضور پ ک ک در شمال شرق منحصر نیست. جریان موسوم به جوانان انقلابی نیز که یک سازمان سیاسی است که برنامه‌های مدنی و نظامی را اجرا می‌کند و برای استخدام نیرو برای پ.ک.ک تلاش می کند، به این گروه نسبت داده شده است. همچنین گفته می شود که جوانان انقلابی، با تحریک حزب  PYD، در سرکوب اخیر احزاب سیاسی کرد مخالف اداره خودگردان کردی در سوریه نقش بسزایی داشته است. دفاتر شورای میهنی کرد سوریه یا (KNC)- یک ائتلاف سیاسی کردی که ارتباط نزدیکی با حزب دموکرات کردستان (KDP) مستقر در عراق دارد و مخالف پ.ک.ک است- هدف حملات مرتبط با اعضای جوانان انقلابی قرار گرفته اند. علیرغم این اقدامات، نیروهای SDF و سایر عناصر امنیتی هیچ تلاشی برای مهار جوانان انقلابی انجام نمی دهند. وزارت امور خارجه ایالات متحده در ماه مارس گذشته رهبران نیروهای دموکراتیک سوریه را به دلیل عدم موفقیت در توقف حملات به دفاتر و مقامات شورای میهنی کرد سوریه سرزنش کرد.

اختلافات در اداره خودگردان کردی سوریه

استقرار پ.‌ک.‌ک در منطقه تحت کنترل کردهای سوریه، مسائل پیچیده‌ در شمال شرق سوریه را پیچیده‌تر کرده است. ترکیه استراتژی تهاجمی تری را برای مقابله با پ.ک.ک در سوریه و عراق اتخاذ کرده است که منجر به اجرای چندین عملیات نظامی بزرگ و همچنین حملات هوایی برای هدف قرار دادن مقامات نیروهای دموکراتیک سوریه، نیروهای SDF و زیرساخت های غیرنظامی در شمال شرق شد. سوری های غیر کرد ناامیدی خود را از حاکمیت کادرها بیان کرده اند که نمونه آن اعلام نارضایتی اعراب در جریان قیام سال گذشته و سرکوب متعاقب آن توسط نیروهای SDF در دیرالزور تحت کنترل اداره خودگردان کردی بود. ایالات متحده آمریکا به خوبی از نگرانی های ترکیه و میزان نفوذ پ.ک.ک در شمال شرق آگاه است، هرچند تلاشی برای کاهش این نفوذ نکرده است. علیرغم سال‌ها مذاکره بین دو گروه کرد سوریه با میانجیگری آمریکا، همچنان مانع هرگونه توافق تقسیم قدرت با KNCشورای میهنی کرد سوریه است. روابط میان نیروهای دموکراتیک سوریه و شورای دموکراتیک سوریه یعنی شاخه سیاسی آن نیز چندان خوب نیست. خودی ها و تحلیلگران به وجود نشانه هایی از شکاف بین تندروها و عملگرایان در ساختارهای قدرت کردی در سوریه اشاره کرده اند. تندروها ایده جدایی از پ.ک.ک را رد می کنند و از هرگونه توافق برای تقسیم قدرت با دیگر احزاب کرد سوریه اجتناب می کنند. همچنین گفته می شود که تندروها بر سازوکارهای مهم سیاسی و امنیتی در شمال شرق سوریه تسلط دارند. در همین حال، عملگرایان آماده گفتگو و سازش با گروه هایی مانند شورای میهنی کرد یا KNC هستند. آنها طرفدار تعامل بیشتر بین المللی و حتی شاید قطع ارتباط با PKK هستند. مظلوم عبدی- که ظاهراً رهبر عملگرایان است- در سال 2020 ادعا کرد که نیروهای دموکراتیک سوریه در حال تلاش برای برکناری کادرهای خارجی از مقام خود و در نهایت اخراج از سوریه هستند. او اظهار داشت که دیگر به «حمایت کردهای منطقه ای» در شبکه گسترده مدنی و نظامی اداره خودگردان نیازی نیست. این که آیا مظلوم عبدی مایل نیست یا قادر به پیگیری این موضوع نبوده موضوع دیگری است. با این حال، گذشت چهار سال از این ماجرا نشان داده که نه تنها نفوذ پ.ک.ک کم نشده بلکه ممکن است بیشتر هم شده باشد. به گفته سخنرانان یک کارگروه تخصصی، ناظران در شمال شرق از آموزش کادرهای محلی و تازه سوری خبر داده اند که اکنون در مناطقی مانند منبج و دیرالزور فعالیت می کنند.

مسیر دشوار رسیدن به یک توافق برد-برد-برد

فراتر از تسلط محکم پ.ک.ک در این منطقه، جدایی کامل پ.‌ک.‌ک از شمال شرق سوریه با موانعی از سوی سایر بازیگران مواجه است. اکنون که پ.ک.ک در حال از دست دادن موقعیت خود در پناهگاه سنتی خود در شمال عراق است، انگیزه کمی برای کنار گذاشته شدن یا کاهش حضور خود در سوریه دارد. فارغ از مطرح شدن ادعاهایی درباره تسلط این گروه بر درآمدهای نفتی در منطقه تحت کنترل کردهای سوریه، این مسئله نیز مطرح شده که پ.ک.ک بخش قابل توجهی از کمک های مالی که در اختیار اداره خودگردان قرار داده می شود را به خود اختصاص می دهد. وجود چنین واقعیتهایی ممکن است نشان‌دهنده تمایل برخی از مقامات اداره خودگردان برای قطع رابطه با پ.ک.ک باشد اما به نظر می‌رسد فقدان اهرم فشار آنها در مقایسه با تندروهای ستیزه‌جوتر و فقدان مشوق‌های واشنگتن و آنکارا، چشم‌انداز انتقال صلح‌آمیز قدرت را کمرنگ می‌کند. اگر ایالات متحده و ترکیه بر سر پایان نفوذ مستقیم پ.ک.ک بر شمال شرق سوریه به توافق برسند، یک نتیجه قابل قبول متقابل مستلزم نرمش سیاسی قابل توجهی از سوی طرفین است: اولا، واشنگتن باید حداقل به طور ضمنی باید بپذیرد که پ‌ک‌ک را قدرتمند کرده است زیرا امتناع از به رسمیت شناختن پیوندهای بین این گروه و کمپین ضد داعش آمریکا در سوریه به اعتماد و اعتبار متقابل آسیب می‌زند. در همین حال، ترکیه نمی‌تواند تمنای اخراج همه کردهای هوادار پ‌.ک.‌ک و دیگران در شمال شرق سوریه را کند. یک راه حل عملی تر برای هر دو طرف، ارتقاء عناصر عملگرای محلی سوریه در اداره خودگردان و نیروهای دموکراتیک سوریه یا SDF و میانجیگری برای ایجاد صلح پایدار کردهای سوریه با آنکارا است. گزارش های قبلی در مورد تلاش‌های مصالحه‌آمیز قبلی آمریکا و ترکیه نشان می‌دهد که ترکیه با اخراج کردهای خارجی مرتبط با پ.‌ک.‌ک، گشایش با کردهای سوریه را می‌پذیرد، هرچند که این امر ممکن است مشکوک باشد.

هر میزان از پاکسازی پرسنل پ.ک.ک در شمال شرق سوریه عملی شود، احتمالاً این تلاش ها شکاف هایی را در توانمندی های اداری، حکومتی و امنیتی محلی ایجاد می کند که باید پر شود. آیا ایالات متحده می تواند در پرکردن چنین شکاف هایی کمک کند؟ سیاستگذاران ایالات متحده به پایان دادن به حضور ایالات متحده در شمال شرق سوریه تمایل دارند و بحث هایی در مورد استراتژی های خروج احتمالی از قبل انجام شده است. با این حال، اگر توافقی با ترکیه حاصل شود که پ.‌ک.‌ک را از DAANES بیرون کند، ممکن است واشنگتن در مشارکت خود در شمال شرق باز هم سرمایه‌گذاری کند تا انتقال مدیریت از کادرها به نهادهای محلی را تسهیل کند. حصول اطمینان از صلاحیت نیروهای امنیتی که وظیفه حفظ نبرد با داعش را بر عهده دارند و نیاز به همکاری نزدیکتر بین ایالات متحده و ترکیه دارد، بسیار مهم است. احتمال اینکه دو کشور به پیش شرط‌ها و مصالحه‌های لازم برای یک توافق قطع ارتباط دست یابند، بسیار اندک است، چه رسد به اینکه در مواجهه با مخالفت پ.‌ک‌.ک بخواهند به آرامی آن را اجرا کنند.  با این حال، اتکا به استراتژی منطقی، هم برای ایالات متحده و هم برای ترکیه و شمال شرق سوریه موفقیت هایی را به همراه دارد زیرا: واشنگتن سطح درگیری با ترکیه را کاهش می‌دهد و شریک کرد سوری خود را حفظ می‌کند. آنکارا هم دشمنی سرسخت خود را از پناهگاه فیزیکی و مالی خود در مرز سوریه بیرون می کند و آب شدن یخ روابط خود را با واشنگتن پیش می برد. کردها در شمال شرق سوریه نیز می توانند کنترل این منطقه را از ستیزه جویان خارجی پس بگیرند. توافق در شمال شرق همچنین می تواند همکاری گسترده تر در کل سوریه را منجر شود و به نفع میلیون ها سوری در سراسر کشور باشد که هنوز از پیامدهای جنگ داخلی رنج می برند.  همکاری بیشتر آمریکا و ترکیه در این زمان که خشونت افزایش یافته و نیاز به کمک های بین المللی در سوریه بیشتر شده، این پتانسیل را دارد که جامعه بین المللی را به میز مذاکره بازگرداند و به درمان بدترین علائم بحران سوریه رسیدگی کند.