ديابت چيست و چگونه بايد با آن مقابله كرد؟

ديابت يك اختلال در سوخت و ساز (متابوليسم) بدن است. در حالت طبيعي، غذا در معده تبديل به گلوكز يا قند خون مي‌شود. قند از معده وارد جريان خون مي‌شود.

لوزالمعده (پانكراس) هورمون انسولين را ترشح مي‌كند و اين هورمون باعث مي‌شود قند از جريان خون وارد سلول‌هاي بدن شود. در نتيجه مقدار قند خون در حد نرمال و متعادل باقي مي‌ماند. ولي در بيماري ديابت، انسولين به ميزان كافي در بدن وجود ندارد يا انسولين موجود قادر نيست وظايف خود را به درستي انجام دهد، در نتيجه به علت وجود مقاومت در برابر آن، قند خون نمي‌تواند به طور موثري وارد سلول‌هاي بدن شود و مقدار آن بالا مي‌‌رود.

دكتر فروغ شريفي، متخصص علوم آزمايشگاهي، در پزشك‌آنلاين پاسخ مي‌دهد: انسولين هورموني است كه توسط سلول‌هاي «بتا» واقع در پانكراس ترشح مي‌شود و وظيفه اصلي آن، كاهش قند خون است. پانكراس نيز يكي از غدد دستگاه گوارش است كه در پشت معده قرار دارد.

بالا بودن قند خون در درازمدت باعث بروز عوارضي در سيستم قلب و عروق، كليه‌ها، چشم و سلسله‌اعصاب مي‌شود.

به طور كلي پيشگيري از ديابت را مانند هر بيماري ديگري مي‌توان در سه سطح اوليه، ثانويه و ثالثيه انجام داد:

پيشگيري اوليه شامل اقدامات لازم جهت جلوگيري از بروز ديابت در افراد در معرض خطر (كساني كه حداقل يكي از عوامل خطر گفته شده درباره ابتلا به ديابت را دارند) است. تحقيقات پزشكي نقش مثبت فعاليت منظم ورزشي و كم كردن وزن را در كاهش ابتلا به ديابت نوع دو در افراد در معرض خطر به اثبات رسانده‌اند.

منظور از پيشگيري ثانويه، كنترل دقيق قند خون بعد از بروز ديابت جهت جلوگيري از پيدايش عوارض آن است. دو آزمون بزرگ DCCT (آزمون كنترل ديابت و عوارض آن) و UKPDS (مطالعه آينده‌نگر ديابت در انگلستان) شكي باقي نگذاشتند كه كنترل دقيق قند خون از طريق رعايت اصول صحيح درمان به نحو چشمگيري در كاهش عوارض بلندمدت ديابت موثر است.

از آنجايي كه جلوگيري از پيشرفت عوارض ديابت بعد از به وجود آمدن آنها يا در واقع پيشگيري ثالثيه، هزينه‌هاي زيادي را به بيمار و جامعه تحميل مي‌كند، تمام سعي و تلاش شما بايد بر روي پيشگيري اوليه و ثانويه متمركز شود.

درباره ديابت نوع يك در حال حاضر تحقيقاتي در حال انجام است تا بتوان با شناسايي پادتن‌هاي خودي ضد سلول‌هاي ترشح‌كننده انسولين، اين نوع ديابت را در مراحل اوليه تشخيص داد و با انجام تمهيداتي مثل تزريق انسولين يا مصرف بعضي از داروها از پيشرفت آن جلوگيري كرد. البته اين تحقيقات هنوز به نتيجه قطعي دست پيدا نكرده‌اند.

از طرفي ديگر به علت كمتر بودن شيوع ديابت نوع يك نسبت به نوع دو (10 – 5 درصد در برابر 95– 90 درصد كل ديابتي‌ها) و گران بودن آزمايش‌هاي اندازه‌گيري پادتن‌ها، پيشگيري از ديابت نوع يك مقرون به صرفه نيست. بنابراين در حال حاضر اندازه‌گيري اين پادتن‌ها و به طور كلي بيماريابي در ديابت نوع يك جز در موارد خاص انجام نمي‌گيرد.

چگونه از ديابت نوع دو پيشگيري كنيم؟

رژيم غذايي سالم و برنامه ورزشي نه‌تنها باعث تناسب اندام شما مي‌شود بلكه وضعيت سلامتي شما را بهبود مي‌بخشد و مي‌تواند از پيشرفت بيماري‌هاي زيادي جلوگيري كند. هاروارد در مطالعات اخير بيان مي‌كند كه ورزش مناسب و آرام و رژيم غذايي از ابتلا به ديابت نوع دو كه معمول‌ترين نوع ديابت است، پيشگيري مي‌كند. مطالعات قطعي و ثابت‌شده نشان مي‌دهد با تغيير مناسب روش زندگي، بيش از 90 درصد از ديابت پيشگيري مي‌شود. همچنين تغيير روش زندگي به طور قابل توجهي خطر ابتلا به بيماري را در افرادي كه آماده بروز علائم و پيشرفت بيماري‌اند، تا 58 درصد كاهش مي‌دهد.

بيش از 90 درصد مبتلايان به انواع ديابت را مبتلايان به ديابت نوع دو تشكيل مي‌دهند. ديابت نوع دو زماني اتفاق مي‌افتد كه بدن نتواند به طور مناسب از انسولين خون استفاده كند. ابتلا به انواع ديابت در جهان به سرعت در حال افزايش است. بيش از 16 ميليون امريكايي مبتلا به يكي از انواع ديابتند. ديابت نوع دو يك بيماري دوران كهولت به نظر مي‌رسد نه بيشتر. اما امروزه در بين افراد جوان‌تر شايع شده است.

ديابت بيماري‌اي است كه داشتن پيش‌زمينه ژنتيكي در آن خطرناك است. اگر اين ژن‌ها را داريد و در معرض خطر پيشرفت ديابت هستيد، با دقت در روش زندگي به خوبي مشخص مي‌شود كه آيا اين ژن‌ها فعالند يا نهفته باقي مي‌مانند.

نكته مهم اينكه هاروارد در تحقيقاتش بيان كرده 91 درصد از مردم با كنترل وزن‌شان، خوردن غذاي سالم، ورزش مناسب و ترك نوشابه‌هاي شيرين و سيگار مي‌توانند از ديابت جلوگيري كنند.

چاقي يكي از دلايلي است كه افراد را در معرض ديابت قرار مي‌دهد. نزديك به 61 درصد از افرادي كه دچار ديابتند، چاقند يا مشكلات وزني دارند. مورد مهم ديگر اينكه زنان چاق با پياده‌روي منظم مي‌توانند به سادگي تا 24 درصد خطر بيماري را از بين ببرند. ارتباط نزديكي بين ورزش و ديابت وجود دارد. ورزش بيشتر خطر ابتلا به ديابت را كاهش مي‌دهد. آنهايي كه هفت ساعت يا بيشتر در هفته ورزش مي‌كنند، 29 درصد خطر ابتلاي كمتري نسبت به كساني كه يا ورزش نمي‌كنند يا كمتر از 30 دقيقه در هفته ورزش مي‌كنند، دارند.

خوردن غذاي سالمي كه حاوي مواد فيبري بالاست و چربي و چربي هيدروژنه (مثل سيب‌زميني سرخ كرده) كمتري دارد، باعث كاهش خطر ابتلا به ديابت مي‌شود. فلفل ممكن است تنها يك ادويه غذايي نباشد؛ كپسيزين (يك تركيب شيميايي دانه‌دانه شده است) تركيب پروتئيني است كه در فلفل يافت مي‌شود و فلفل‌ها به طور قابل توجهي سطح قند خون را پايين مي‌آورند و سطح انسولين را افزايش مي‌دهند. البته هنوز كاملا ثابت نشده است كه فلفل باعث رهاسازي انسولين مي‌شود يا با كاهش خوردن فلفل، انسولين كمتري آزاد مي‌شود. همچنين مقادير بالاي آسپرين قند خون را كاهش مي‌دهد و يك درمان موثر ديابت است، اما محققان هشدار دادند اثرات زيان‌آور مقادير بالاي آسپرين نيز بيشتر از فوايد آن است. (مثل خونريزي روده‌يي، سرگيجه و حالت تهوع).

در برخي بيماري‌ها ديده مي‌شود كه كنترل چنداني روي آنها نداريد اما ديابت نوع دو به خوبي با كنترل وزن، ورزش، خوردن غذاي سالم و ترك نوشابه‌هاي شيرين و سيگار قابل پيشگيري است.