زحمت نیاکان ایران زمین در حفظ منابع آب را به هدر ندهیم! / شتاب گرفتن طرح های فاضلاب شهری و مسوولیت مردم و مدیران کشور

گروه اقتصادی – محسن شمشیری روزنامه نگار با سابقه اقتصادی طی یادداشتی نوشت: در صورتی که جمعیت تهران و شهرک ها و شهرهای اطراف آن را حدود 14 تا 15 میلیون نفر در نظر بگیریم و مصرف سرانه هر نفر در استان تهران را حدود 250 لیتر برآورد کنیم که البته نسبت به مصرف مردم سایر نقاط کشور بالاتر است، در آن صورت می توان دریافت که روزانه بین 3.5 تا 4 میلیارد لیتر آب در تهران مصرف می شود، که اگر از طریق شبکه های فاضلاب به تصفیه خانه ها ارسال نشود، عملا به معنای هدر رفت آب و انتقال آن به چاه های خانگی، جوی آب و تبخیر و نابودی آن است.

به گزارش بولتن نیوز،  کارشناسان اقتصادی معتقدند که این حجم مصرف عظیم آب ساختمان ها در شهری مانند تهران به معنای بی توجهی به عامل کمیاب تولید و زندگی در طبیعت خشک و کم آب ایران زمین است که نیاکان ما در طول هزاران سال تاریخ ایران، با مشقت و تلاش خود، سعی داشتند با قنات و آبخوان داری، این منبع ارزشمند طبیعت و حیات انسان را در سفره های زیر زمینی حفظ کنند و از تبخیر و مصرف بی رویه و هدر رفت آن جلوگیری نمایند. براین اساس، اجرای فاضلاب شهری، می تواند بخش عمده ای از این مصرف انبوه را به سمت مصارف کشاورزی، صنعتی، خدمات شهری مانند آب دادن به گل و گیاه و باغات به کار بگیرد و ذخایر آب شیرین را برای مصرف خانوارها و آب خوردن حفظ نماید.

به عبارت دیگر، مصرف سالانه حدود 1300 میلیارد متر مکعب آب، هر انسان دلسوزی که احساس تعلق به ایران و کشور و مادر وطن دارد، را وامی دارد که به دنبال راه چاره ای برای حفظ منابع کمیاب زندگی باشد و لذا حتی اگر نصف این مقدار یعنی حدود 600 میلیارد مترمکعب از طریق فاضلاب شهری بازتولید و تصفیه شود، بازهم می تواند در بلندمدت، به حل مشکلات کشور کمک کند.

در صورتی که طرح های فاضلاب در شهرهای کشور که 80 درصد جمعیت ایران را تشکیل می دهد اجرا شود، می تواند روزانه مصرف 200 لیتری هر ایرانی را  به سمت تصفیه خانه ها و مصارف کشاورزی و صنعتی هدایت نماید و در نتیجه می تواند روزانه 14 میلیارد مترمکعب آب مصرف شده را تصفیه نماید و سالانه معادل 5 هزار میلیارد مترمکعب آب مصرف شده را دوباره تصفیه و به شبکه آب کشور اضافه کند.

ضرورت اجرای طرح های فاضلاب شهری در تمام ایران

در ماه های اخیر، که موضوع کمبود آب در ایران و کشورهای منطقه، آلودگی هوای حاصل از ریزگردها در شهرهای خوزستان و سایر نقاط کشور و خشک شدن مناطقی از عراق و کشورهای همسایه در لیست مهمترین اخبار منطقه قرار گرفته و موضوع  گرم شدن کره زمین و گرمای طاقت فرسا و مرگ و میر حاصل از آن حتی در شمال اروپا نیز خبر ساز است و آتش گرفتن جنگل ها و ذوب شدن یخ های قطبی و افزایش قیمت محصولات کشاورزی و صنایع غذایی، جامعه بشری را بیش از پیش نگران کرده است، این سوال را در ذهن همه ساکنان زمین مطرح کرده است که برای بهبود این سرنوشت مشترک کشورهای جهان، چه باید کرد و هر خانوار و شهر و ملتی چه اقدامی باید در جهت بهبود این وضعیت انجام دهد؟

واقعیت این است که به دلیل بی توجهی و مسوولیت نپذیرفتن در برابر اقدامات بشر، بسیاری از منابع محیط زیست نابود شده  و خسارت بسیاری با مصرف بالای انرژی و مصرف بی رویه آب، مصرف بی رویه مواد شیمیایی و پلاستیکی به کره زمین وارد کرده ایم و امروز در برابر وضعیت پیش آمده برای نسل آینده مسوول هستیم.

در شرایطی که نیاکان ما برای حفظ آب تلاش بسیاری داشته اند و با قنات ها، آب انبارها و آبخوان داری به آب احترام گذاشته و حتی بزرگترین معابد خود را به نام آناهیتا یعنی رب النوع آب بنا می کردند، امروز ما وظیفه داریم که متناسب با تغییر سبک زندگی و افزایش مصرف آب و انرژی، و هر روز حمام رفتن و شستن ظرف ها و رخت ها با مواد شوینده، و تولید مواد پلاستیک، مواد غذایی و گوشت و... با آب فراوان، حداقل اقداماتی در جهت بازیافت آب مصرفی و پلاستیک و فاضلاب و زباله های خود انجام دهیم.

 به قول یکی از مورخین: تاریخ ایران را می توان در یک جمله خلاصه کرد: مشقت فراوان برای یک کاسه آب بیشتر.... و لذا نباید این سرزمین و ثروت و منابع آن را که حاصل میلیون ها سال ذخایر آب و کشاورزی و مشقت نیاکان ما بوده است را ظرف چند دهه نابود کنیم.

در ماه‌های اخیر بسیاری از خیابان های تهران شاهد حضور پیمانکاران آب و فاضلاب بوده و با مراجعه به ساختمان هایی که قبلاً اقساط انشعاب خود را پرداخت کرده‌اند کار لوله کشی و اتصال ساختمان به شبکه فاضلاب شهری در حال انجام است. هرچند که این کار برای هر ساختمان و واحدهای موجود در آن هزینه های بین ۲ تا ۴ میلیون تومان به همراه داشته اما می تواند کمک بسیار مطلوبی جهت کنترل مصرف و جلوگیری از هدر رفت منابع آب و استفاده از آن در مصارف دیگر را موجب شود.

از این رو انتظار می رود که مردم در طرح گسترش و راه اندازی فاضلاب شهری در شهرهای مختلف کشور از جمله در تهران و سایر شهرهای بزرگ همکاری کنند و با افزایش مشارکت خود و تامین هزینه ها به جبران خسارت های سنگین گذشته کمک کنند و حداقل در سال های آینده از هدر رفت کامل آب جلوگیری به عمل آورده و آب مصرفی خانوارهای شهری را در اختیار کشاورزان و صنایع دیگر و خدمات شهری قرار دهند.

مسوولان شهری می توانند خدمات شهری و آبرسانی به پارکها و فضای سبز و شستشوی خیابان ها و آبرسانی به  امور کشاورزی و صنایع  را از طریق تصفیه خانه های آب شهری تامین کنند و با سیستم فاضلاب، آب مصرفی ساختمان های مسکونی را به تصفیه خانه ها برده و با تصفیه آن در اختیار کشاورزی و شهرداری ها و صنایع قرار دهند و از هدر رفتن آن در چاه های خانگی و سفره های زیر زمینی و تبخیر آن جلوگیری کنند.

باید توجه داشته باشیم که ایران سرزمین کم آبی است و در ایران زمین زیاد است اما آب کم است و لذا بخش عمده زمین های ایران فاقد آب کافی برای کشت و زراعت و صنعت هستند.

نیاکان ما با ایجاد میلیون ها کیلومتر قنات در سراسر ایران و کشورهای همسایه به ما آموخته اند که آب گوهر کمیاب زندگی ایرانیان است و مهمترین عامل طبیعی در کشور ما محسوب می‌شود که باید حفظ و حراست شود و لذا مشارکت در طرح های آب و فاضلاب و کمک به تصفیه آب مصرفی خانه ها، کار خیر و ارزشمندی است و با اخلاق انسانی سازگار است و به معنی احساس مسئولیت اجتماعی، احساس تعلق به کشور و احترام به مادر یا میهن یعنی ایران عزیز است.

قیمت ارزان و بی تناسب آب در چند دهه اخیر

متاسفانه با این تصور که خدمات شهری و زندگی باید ارزان باشد و آب و انرژی و برق و گاز باید ارزان به دست مصرف کننده و خانوار ایرانی و کم درآمد برسد، بزرگترین خسارت را برای زندگی خود ایجاد کرده ایم و این موضوع باعث شده که مصرف سرانه آب و برق و نفت و انرژی در ایران چند برابر میانگین مصرف جهان باشد. در حالی که برعکس در ایران کم آب، باید قیمت آب به حدی بالا باشد که همه در صرفه جویی آن کوشا باشند و بی توجه به مصرف و قیمت آب و برق نباشیم زیرا حتی مصرف بی رویه برق نیز به معنای مصرف آب بیشتر در نیروگاه های برق است که با بخار آب کار می کنند و باید نفت و سوخت و گاز و مازوت بسوزد و آب را بخار کند تا توربین ها برق تولید کنند.

متاسفانه بررسی قیمت آب در استان های مختلف کشور نشان می دهد که تنها در استان های یزد و قم تاحدودی به قیمت گذاری بهتر توجه شده است اما سایر نقاط کشور، برای چند دهه تقریبا با قیمت مجانی آب مواجه بوده اند. اما در یک سال اخیر، فریاد کارشناسان و بخش عمده ای از مردم بلند شده که باید قیمت آب و مصرف آب  و برق متعادل و منطقی شود و هر خانواری متناسب با مصرف خود پول آب را بپردازد و نباید اجازه بدهیم که مصرف بی رویه ادامه یابد.

به دنبال طرح مشکلات و چالش های متعدد حاصل از کمبود آب و کاهش بارندگی، انتقادهای بسیاری نسبت به افزایش میزان مصرف بر اثر رشد جمعیت و تغییر سبک زندگی، استفاده از چاه های  برقی به جای سیستم های قدیمی قنات در آبیاری ها، افزایش بسیار چاه های غیرمجاز در اطراف دریاچه ها و مناطق مختلف کشور و مصرف ذخایر چند میلیون ساله آب در سفره های زیرزمینی و آبخوان ها و قنات ها مطرح شده است و  امروز موضوع صرفه جویی در مصرف آب و محاسبه میزان مصرف هر خانوار، تعیین قیمت آب و سهم هر خانوار از میزان مصرف بیش از گذشته مطرح شده و همگان به مشکل کمبود آب و اثر آن بر زندگی ما آگاهی دارند.

 از سوی دیگر، تغییرات اقلیمی در جهان افزایش خشکی و کاهش باران، افزایش جمعیت زمین و بی توجهی به مسائل محیط زیستی، آب شدن یخ های قطبی، گرم شدن چند درجه ای زمین در جهان امروز، معضلات بسیاری را ایجاد کرده و حتی در مناطق شمال اروپا به خاطر گرمازدگی و گرمای زیاد جان می‌دهند و لازم است که حداقل به تناسب رعایت مسائل بهداشتی و استفاده از مواد شوینده در زندگی امروز و افزایش سطح بهداشت و مصرف بیشتر آب برای استحمام و سایر امور زندگی، روشهایی نیز جهت صرفه جویی و بازیافت  آب مورد توجه قرار گیرد.

 با اینکه ایران کشوری کم آب محسوب می‌شود اما بی توجهی به قیمت عامل کمیاب در تولید و زندگی، موجب شده که شاهد مصرف بی رویه و افزایش شدید سرانه آب در چهار دهه اخیر باشیم. نه تنها چاه های برقی آب بسیاری را به هدر داده‌اند و ذخایر آب را نابود کرده‌اند بلکه حتی در شهرهای بزرگ کشور، از نعمت سیستم فاضلاب شهری محروم بوده ایم و دولت و مردم و شهرداری ها و سازمان آب و فاضلاب با تاخیر بسیار به فکر ایجاد فاضلاب بوده اند. با این که سال ها از درآمد 100 میلیارد دلاری نفت برخوردار بودیم و هر سال بیش از 20 میلیارد دلار در 5 دهه اخیر درآمد نفت داشته ایم و بیش از 6 هزار میلیارد دلار درآمد حاصل از فروش و مصرف نفت و گاز و آب و معدن داشته ایم، اما برای حفظ منابع آب،  و توجه به دغدغه نیاکان ما در ایجاد قنات ها، اقدام مناسب و موثری در جهت ایجاد طرح های فاضلاب و تصفیه آب نداشته ایم و حتی در ایجاد سدهای زیر زمینی و آبخوان داری کارهای اصولی نداشته ایم و برعکس با سد سازی روی زمین، آبهای جاری را تبخیر کرده ایم و زمین ها را شور کرده ایم و....

ایران می توانست  مانند سایر نقاط جهان و کشورهای توسعه یافته و صنعتی از فاضلاب به عنوان روشی جهت خروج فاضلاب شهرها و بازیافت و تصفیه آن برای استفاده در مصارف صنعتی و کشاورزی استفاده کند وطرح های شیرین سازی آب را بهره برداری کند و طرح های انتقال آب داشته باشد. اما متاسفانه کمترین سرمایه گذاری در آب و فاضلاب داشته ایم.

در ایران حداقل سه پنجم زمین های کشور به خاطر نبود آب یا رها شده اند یا به کشت دیم مشغول بوده اند، اما طرح های فاضلاب برای چند دهه، تنها روی کاغذ باقی مانده و کسی به اجرای آنها توجه نداشته است.

تحول تازه در فاضلاب شهری

 خوشبختانه در سال‌های اخیر تحرکاتی در این زمینه صورت گرفته و در شهرهای بزرگ مانند تهران به تدریج شاهد اجرای طرح های فاضلاب شهری هستیم اما جالب این است که با متصل شدن یک سری از خیابانها و محله ها به طرح فاضلاب شهری، به خاطر نبود ظرفیت کافی در تصفیه خانه های فاضلاب، اجرای این طرح‌ها با تأخیر مواجه شد و با وجود آنکه بسیاری از مردم در پرداخت اقساط  وهزینه های اجرای فاضلاب مشارکت فراوان کردند اما حداقل در ۱۰ سال اخیر شاهد اجرای طرح فاضلاب در کوچه و محله های تهران نبودیم و مدت ها تاخیر در این زمینه صورت گرفته است.

خوشبختانه شنیده ها حاکی از آن است که تصفیه خانه بزرگی در جنوب تهران برای تصفیه فاضلاب ایجاد شده است که ظرفیت بالایی دارد و می تواند به اجرای طرح فاضلاب کمک کند. البته باید بررسی شود که در صورت اجرای کامل فاضلاب در شهری مانند تهران، چه ظرفیتی برای تصفیه خانه ها باید ایجاد شود تا مشکلی در تصفیه فاضلاب ایجاد نشود.

آلاینده های کم فاضلاب شهری

همچنین از آنجا که میزان آلاینده‌های مصرف آب شهری نسبت به صنایع کمتر است و تنها مواد شوینده بخش اندکی از آب مصرفی را شامل می‌شوند و در شستشو و حمام گرفتن آلاینده زیادی تولید نمی شود در نتیجه تصفیه فاضلاب های شهری می تواند با هزینه های کمتر و روش های ساده تر انجام شده و این آب را در اختیار مصارف کشاورزی و صنعتی قرار دهد و یا برای امور غیر از آب خوردن در شهرها استفاده شود تا حداقل آب قابل شرب برای امور شهری و گل و گیاه و خیابان ها استفاده نشود.

آمارهای مصرف آب در تهران وایران

تهرانی‌ها بین ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر از میانگین کشوری آب مصرف می کنند و متوسط مصرف آب هر شهروند ۲۴۰ لیتر در شبانه روز است که این رقم در کشور ۲۰۰ لیتر است.

۵۰ درصد مردم تهران کمتر از حد نرمال که ۱۴ مترمکعب است، آب مصرف می کنند۳۰ درصد تهرانی ها کمی بیش از الگوی مصرف و ۲۰ درصد مصرف غیرمتعارف دارند.

مصرف آب روزانه در تهران بین 3 تا 4 میلیارد لیتر است که میانگین آن  سه میلیارد و ۶۲۰ میلیون لیتر گزارش شده که هر سال در حال رشد است و شهرک های اطراف تهران در آینده موجب افزایش مصرف روزانه خواهند بود.

الگوی مصرف آب برای هر واحد مسکونی در شهر تهران در یک ماه ۱۴ هزار لیتر (۱۴مترمکعب) آب است واحدهای مسکونی که تا ۲۸ هزار لیتر (۲۸ مترمکعب) آب در ماه مصرف کنند جزو پرمصرف‌ها و گروهی که بیش از ۲۸ مترمکعب آب در ماه مصرف کنند در رده بدمصرف‌های آب استان تهران قرار خواهند گرفت.

در مقطعی که هشدار قطع آب داده شد، مصرف روزانه آب در تهران از ۳ هزار و ۸۰۰ مترمکعب به ۳ هزار و ۴۰۰ مترمکعب کاهش پیدا کرده است که این امر به دلیل هشدار قطعی‌های اخیر بوده است که به دنبال آن مصرف در تهران ۱۲ درصد کاهش پیدا کرده است.

طبق آخرین آمار مصرف آب شرب در تهران روزانه ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار مترمکعب است که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، ۲۵۰ هزار مترمکعب افزایش مصرف اتفاق افتاده است. با اینکه یک روی سکه افزایش مصرف آب در تهران افزایش سالانه ۲ تا ۲.۵ درصدی جمعیت پایتخت است اما امسال، مصرف آب شرب در تهران در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، چهار درصد رشد دارد که این رقم بیشتر از رشد جمعیت سالانه تهران است.طبق آماری که مسئولان ارائه کرده‌اند، تهرانی‌ها روزانه به اندازه حجم دریاچه چیتگر آب شرب مصرف می‌کنند. ۲۰ درصد از کل آب شرب مصرفی در ایران، در تهران مصرف می‌شود که این میزان در شهر تهران معادل یک میلیارد و ۶۰ میلیون مترمکعب و در استان تهران یک میلیارد و ۴۵۰ میلیون مترمکعب است. تهرانی‌ها ۴۰ لیتر بیشتر از سرانه مصرف آب شرب مصرف می‌کنند. سرانه مصرف روزانه آب شرب در کشور به ازای هر نفر ۲۱۰ لیتر است که این میزان در تهران معادل ۲۵۰ لیتر است.