آشوب گرد و غبار در غیاب دیپلماسی آبی

به گزارش بولتن نیوز،مصطفی عبدالهی- بالاخره قرار است تعارفات با همسایگان را کنار بگذاریم و در مذاکرات و تعاملات چندجانبه، 12 کشور همسایه را برای مدیریت منشأهای گرد و غبار متقاعد کنیم؛ اقدامی که چندان ساده نیست اما اگر در آن جدی باشیم و از برگ‌های برنده‌مان استفاده کنیم، می توانیم به ثمربخش بودن آن امیدوار باشیم. 

دومین گرد و غبار سهمگین امسال هم از راه رسید و 13 استان کشور را درگیر کرد؛ از خوزستان و خرم‌آباد گرفته تا تهران و زنجان. منشأ این غبارها مرز غربی عراق و سوریه اعلام شده و دو مسیر را درپیش گرفته است؛ یکی به سمت غرب ایران و یکی به سمت  کویت، عربستان و... . آن‌طور که العالم گزارش داده، این توفان استان‌های دیرالزور و الحسکه سوریه را هم دربرگرفته و خسارت‌های عظیمی به شبکه‌های برق و شبکه‌های ارتباطی این منطقه وارد کرده است. در عراق هم، هفت استان بغداد، بابل، نجف، واسط، قادسیه، کرکوک و دیاله درگیر غبارها شده است و چهارهزار نفر از مردم این کشور هم در بیمارستان‌ها بستری شدند. ضمن آن‌که این غبارها، پس از سوریه و عراق، راهی عربستان، بحرین و کویت نیز شده و وضعیت آن‌ها را اضطراری کرده است. 

در همین حال محمدمهدی میرزایی قمی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، دیروز همزمان با اوج‌گیری آلودگی هوا و اعلام تعطیلی پایتخت با اشاره به این‌که در کنار فعالیت منابع ریزگرد در منطقه، بررسی متغیرها از جمله میزان رطوبت خاک و سطح پوشش گیاهی نیز نشان‌دهنده تأثیرپذیری کانون‌های ریزگرد در کشورهای سوریه و عراق از کاهش ورود آب رودخانه‌های دجله و فرات به این کشورهاست، به ایسنا گفت: رطوبت خاک و پوشش گیاهی در مناطق دارای کانون‌های ریزگرد در سال‌های اخیر، روند کاهشی به خود گرفته است که می‌تواند در توالی توفان‌های ریزگرد و شدت آن‌ها نقش مهمی ایفا کند. میرزایی قمی ادامه داد: این تغییرات در اثر احداث سدهای متعدد  در مسیر رودخانه‌های دجله و فرات در سال‌های اخیر توسط کشور ترکیه ایجاد شده است و با افزایش بیابان‌زایی در کشورهای عراق و سوریه، کانون‌های متعدد ریزگرد را در آن‌ها فعال کرده که تا حد زیادی مناطق غربی کشورمان را تحت تأثیر قرار داده‌اند.

این بار واضح‌تر از همیشه مشخص شد که گرد و غبارهای منطقه‌ای، نه فقط برای ما که برای خود کشورهای منشأ   آن هم بحران‌ساز است و باید با یک همکاری مشترک برای آن چاره‌اندیشی کرد. 22 فروردین که کشور ما با اولین گرد و غبار سنگین سال جدید درگیر بود، دستگاه‌های متولی در مجلس دور یک میز نشستند و بر ضرورت تقویت دیپلماسی برای حل این بحران تاکید کردند. فراکسیون محیط زیست مجلس هم به دستگاه‌های متولی شش‌ماه مهلت داد گزارش‌های مورد نیاز را تکمیل کنند تا اقدامات لازم پس از آن انجام شود؛ مهلتی که حالا یک ماه آن سپری شده است.

«سمیه رفیعی»، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس، درباره پیگیری مصوبات آن جلسه به خراسان می‌گوید: اقدامات نسبتا خوبی در این حوزه آغاز شده است که البته کافی نیست و باید با جدیت بیشتری دنبال شود. وی می‌افزاید: تعداد اندکی از سازمان‌ها، گزارش‌هایشان را تحویل داده‌اند اما  ما منتظر تکمیل گزارش‌ها هستیم تا بتوانیم به جمع‌بندی برسیم و اقدامات بعدی را دنبال کنیم.

او با اشاره به ورود فراکسیون محیط زیست به این ماجرا برای ایجاد هم‌افزایی بین دستگاه‌ها هم تصریح می‌کند: متاسفانه در مدیریت این بحران، یک فرماندهی واحد وجود نداشته و هر دستگاهی صرفا خودش را می‌بیند؛ اما امیدواریم با تعاملی که شکل گرفته است، بتوانیم برای حل آن برنامه‌ریزی کنیم.

دیپلماسی پارلمانی را فعال می کنیم

رفیعی اظهار می‌کند: پس از تکمیل گزارش دستگاه‌های متولی، با همکاری مجلس و وزارت امور خارجه، گروه‌های پارلمانی برای مذاکرات منطقه‌ای را فعال خواهیم کرد و اولویت این برنامه، مذاکره با پارلمان‌های عراق و سوریه خواهد بود.

دبیر کارگروه ملی گردوغبار هم از برنامه‌ریزی برای تقویت دیپلماسی منطقه‌ای در این زمینه خبر می‌دهد و به خراسان می‌گوید: تیرماه امسال اجلاس وزرای محیط زیست 12 کشور همسایه، به همراه سوریه و چند کشور دیگر درگیر با پدیده گرد و غبار، به میزبانی ما برگزار خواهد شد و امیدواریم بتوانیم با یک تصمیم مشترک، اقدامات هماهنگی را آغاز کنیم. او به این نکته هم اشاره می‌کند که تلاش‌ها محدود به اجلاس دوماه آینده نخواهد بود و به عنوان مثال، روز چهارشنبه(امروز) در جلسه‌ای با سفیر عراق در ایران، رایزنی‌هایی برای مدیریت بحران گرد و غبار و کنترل منشأهای آن انجام می‌شود.

با جدی شدن دولت و مجلس برای پیگیری مسئله گرد و  غبار در سطح منطقه‌ای می‌توان امیدوار بود که یک همکاری مشترک بین کشورهای همسایه شکل بگیرد؛ اتفاقی که به اعتقاد کارشناسان، در حین پیگیری و اجرای آن، باید سه رویکرد مهم را مدنظر داشت:

1. وقتی پای جان  مردم و بحران‌های گسترده ناشی از گرد و غبار در میان است، باید تعارفات دیپلماتیک مرسوم را کنار گذاشت و برای رسیدن به نتیجه مطلوب، مقتدر ظاهر شد.

2. در گفت‌وگو با ترکیه برای تبیین آثار سوء سدسازی‌های گسترده این کشور و تلاش برای گرفتن حقابه رودهای مرزی، لازم است از اهرم‌ها وظرفیت‌های در اختیارمان، همچون «بازار مبادلات کالا»، «گردشگری و سرمایه‌گذاری ایرانیان در ترکیه» و همچنین «ظرفیت گاز صادراتی ما به این کشور» استفاده مناسب کرد.پیشتر نیز در گزارشی با اشاره به جاه طلبی های آبی ترکیه تاکید کرده بودیم که کشورهای متاثر از سدسازی های ترکیه باید تصمیم خود را برای ایجاد ائتلافی علیه ترکیه با رویکرد فشارهای اقتصادی علیه آنکارا  برای تجدید نظر در این رویه بگیرند.

3. با توجه به ضعف برخی کشورهای منطقه در حوزه علمی و فناوری، شاید لازم باشد برای کنترل کانون‌های گرد و غبار  در این کشورها، ما داوطلبانه پیش‌قدم شویم و دانش و تجهیزات خودمان را در اختیار آن‌ها قرار دهیم.

 در گفت‌وگو با دکتر «علی محمد طهماسبی»، دبیر کارگروه ملی گرد و غبار، دو سوال مهم را هم مطرح و پاسخ او را دریافت کردیم:

 1- آیا مشکل ما فقط با منشأهای خارجی گرد و غبار است؟

ما درباره منشأهای داخلی هم دغدغه داریم؛ اما بر اساس مطالعات انجام شده، منشأهای غبارخیز داخلی ما 35 میلیون هکتار با میانگین تولید 122 کیلو غبار در هر هکتار است که قدرت غبارخیزی و ماندگاری بالایی ندارند؛ در حالی که منشأهای خارجی 280 میلیون هکتار با میانگین تولید 540 کیلو غبار در هر هکتار است. بنابراین هم از نظر وسعت و هم از نظر حجم و غلظت غبارخیزی، مشخص است که باید روی مدیریت منشأهای خارجی تمرکز بیشتری داشته باشیم. 

2- این اظهارنظر درست است که درباره تبعات سدسازی‌های گسترده ترکیه، دیگر کار از کار گذشته است و نمی‌توانیم دستاوردی از مذاکرات داشته باشیم؟

نه این طور نیست؛ ما باید به ترکیه فشار بیاوریم تا حقابه دشت‌ها و تالاب‌هایمان تامین شود و این موضوع باید از طریق دیپلماسی پیگیری شود. اما دقت داشته باشیم که مشکل فعلی ما با گرد و غبارها، ارتباط چندانی با عوارض سدسازی‌های ترکیه ندارد و معطوف به مناطق بیابانی گسترده در منطقه است. عراق و سوریه درمجموع حدود 28 میلیون هکتار مناطق غبارخیز دارند که عمده آن‌ها مرتعی و بدون پوشش گیاهی است و ارتباطی به مدیریت آب در بالادست ندارد. اما این به معنای بی‌تفاوت بودن نسبت به اقدامات ترکیه نیست و حتما باید حقابه‌هایمان را مطالبه‌گری کنیم.